Badania krwi

Badania krwi to najczęściej wykonywane badania laboratoryjne. Krew to uniwersalny materiał do badań, w którym oznaczyć można poziom elementów morfotycznych krwi, elektrolitów, białka, lipidów, hormonów, enzymów czy przeciwciał. Niektóre z badań krwi wykonywane są profilaktycznie, inne – w celach diagnostycznych. Pobranie krwi do badań uznawane jest za zabieg inwazyjny, jednak już jednorazowe pobranie niewielkiej próbki krwi umożliwia kompleksową ocenę stanu zdrowia i oznaczenie wielu parametrów biochemicznych. Badane są następujące parametry:

• elementy morfotyczne krwi (morfologia krwi i rozmaz),
• elektrolity,
• hormony,
• wskaźniki pracy nerek (mocznik, kreatynina),
• wskaźniki pracy wątroby i dróg żółciowych (AspAT, AlAT, GGTP, bilirubina),
• lipidogram,
• specyficzne przeciwciała,
• parametry układu krzepnięcia,
• białko całkowite, albuminy i inne białka ostrej fazy (np. CRP), immunoglobuliny.

Najczęściej wykonywanym badaniem jest morfologia krwi z rozmazem. Morfologia z rozmazem umożliwia ocenę ilości krwinek czerwonych (erytrocytów), krwinek białych oraz płytek krwi, a także ich procentowy udział. Ponadto mikroskopowa analiza rozmazu krwi umożliwia rozpoznanie atypowych komórek krwi. Oto, co może nam powiedzieć badanie morfologii krwi:

• podwyższone krwinki czerwone (RBC) mogą wskazywać na odwodnienie, nadkrwistość, wady serca, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc;
• obniżone krwinki czerwone towarzyszą anemii (przy niskim MCV może to być anemia z niedoboru żelaza, zaś przy wysokim MCV – anemia megaloblastyczna), niektórym chorobom przewlekłym, białaczkom czy niedokrwistościom hemolitycznym;
• rozkład objętości krwinek RDW jest powiększony w stanach zapalnych czy anemii z niedoboru żelaza, zaś obniżony najczęściej nie ma znaczenia klinicznego;
• retikulocyty (prekursory erytrocytów) mogą być podwyższone po krwawieniach, w anemii hemolitycznej czy białaczkach, zaś niskie retikulocyty towarzyszą większości rodzajów anemii oraz niewydolności szpiku;
• leukocyty to białe krwinki krwi (WBC) obejmujące neutrofile, bazofile, monocyty i eozynofile; leukocyty powyżej normy mogą wskazywać na stany zapalne, alergie, infekcje, białaczki; leukocyty obniżone mogą towarzyszyć aplazji szpiku, HIV, nadczynności tarczycy czy powiększeniu śledziony;
• płytki krwi (PLT) odpowiadają za procesy krzepnięcia krwi; wysokie płytki krwi mogą towarzyszyć nadpłytkowości samoistnej, infekcjom i stanom zapalnym, okresowi po porodzie czy zabiegach operacyjnych; niskie płytki krwi mogą wskazywać na powiększenie śledziony, niedobór witaminy B₁₂ i kwasu foliowego czy występować w przebiegu niektórych schorzeń autoimmunologicznych;
• PDW to wskaźnik anizocytozy płytek krwi; wysoki PDW wskazuje na znaczną rozpiętość objętości płytek krwi i towarzyszyć może plamicy małopłytkowej lub infekcjom bakteryjnym; niski PDW nie ma znaczenia klinicznego;
• P–LCR to odsetek płytek olbrzymich, którego podwyższone wartości mogą świadczyć o chorobach szpiku, ale mogą także występować u osób zdrowych;
• hematokryt ocenia proporcje między objętością osocza a komórek krwi.

Należy mieć na uwadze, że interpretacji jakichkolwiek parametrów morfotycznych krwi należy dokonywać w oparciu o wyniki całej morfologii. Uzupełnieniem morfologii bywa często oznaczanie poziomu żelaza, co ułatwia określenie przyczyn anemii. Natomiast badanie OB, czyli odczyn Biernackiego określa czas opadania krwinek czerwonych i jest wskaźnikiem stanów zapalnych w organizmie.

Kolejnym często wykonywanym badaniem jest analiza parametrów krzepnięcia krwi. W ramach badań koagulologicznych oznaczać można przede wszystkim wskaźnik PT, czyli czas protrombinowy, APTT, czyli czas kaolinowo-kefalinowy czy INR, czyli znormalizowany czas protrombinowy. Wydłużenie tych parametrów wskazuje na zaburzenia krzepnięcia krwi. Ponadto może być oznaczany poziom fibrynogenu oraz D – dimery.

Badanie elektrolitów, czyli jonogram polega na określeniu poziomu sodu, potasu, magnezu, wapnia czy jonów chlorkowych. Najczęściej oznaczany jest poziom sodu i potasu – badania te pomagają określić przyczyny zaburzeń wodno-elektrolitowych, manifestujących się m.in. zaburzeniami rytmu serca, nadciśnieniem czy obrzękami. Hiponatremia, czyli niski poziom sodu może towarzyszyć niewydolności nerek czy wątroby, wymiotom i biegunkom oraz stosowaniu leków moczopędnych. Podobne są przyczyny hipokaliemii, czyli zbyt niskiego poziomu potasu we krwi. Natomiast wysokie stężenia tych elektrolitów najczęściej towarzyszą zaburzeniom hormonalno-metabolicznym.

Bardzo częstym badaniem krwi jest lipidogram, w skład którego wchodzą następujące oznaczenia:

• cholesterol całkowity,
• cholesterol LDL,
• cholesterol HDL,
• trójglicerydy.

Lipidogram wykonywany jest w ramach badań profilaktycznych i w celu oszacowania ryzyka rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego. Wysoki poziom cholesterolu całkowitego i wysoki poziom cholesterolu LDL wiążą się z dużym ryzykiem rozwoju miażdżycy, nadciśnienia czy zawału serca. Obecnie za dokładny wskaźnik ryzyka rozwoju miażdżycy uznawana jest także homocysteina.

Badania krwi umożliwiają ocenę funkcjonowania nerek i wątroby. Najczęściej oznaczane markery nerkowe to mocznik i kreatynina. Wysoki mocznik oraz kreatynina powyżej normy mogą wskazywać na dysfunkcję nerek; ponadto mocznik powyżej normy stwierdzany jest u osób stosujących dietę wysokobiałkową. Kwas moczowy to kolejny parametr, którego wysoki poziom może wynikać z niewydolności nerek. Inne przyczyny wysokiego kwasu moczowego we krwi to: zaburzenia metaboliczne, dieta bogata w puryny czy leczenie nowotworów.

Funkcje wątroby pomagają ocenić enzymy wątrobowe: AspAT (aminotransferaza asparaginianowa), AlAT (aminotransferaza alaninowa) oraz GGTP (gamma-glutamylotranspeptydaza). AspAT powyżej normy i AlAT powyżej normy towarzyszy alkoholowemu i niealkoholowemu stłuszczeniu wątroby, wirusowemu zapaleniu wątroby, niedrożności dróg żółciowych czy uszkodzeniu toksycznemu wątroby. Natomiast wzrost GGTP charakterystyczny jest dla alkoholowego uszkodzenia wątroby. Z kolei na uszkodzenie trzustki wskazuje wysoka amylaza.

We krwi można badać obecność przeciwciał przeciwko alergenom, wirusom, bakteriom, grzybom czy pasożytom. Oznaczany jest wtedy zazwyczaj poziom swoistych immunoglobulin klasy IgE.

Gazometria i pH krwi to badania wykonywane w warunkach szpitalnych, które pomagają zdiagnozować przyczynę zaburzeń gospodarki kwasowo-zasadowej.

Bardzo często zlecane jest oznaczenie poziomu hormonów we krwi. Najczęściej oznaczane hormony we krwi to:

• hormony tarczycy: T₄ (tyroksyna) i T₃ (trójjodotyronina) oraz ich frakcje wolne: fT₄ i fT₃; wysoki poziom T₄ i T₃ wraz z niskim poziomem TSH (hormonu tyreotropowego) wskazuje najczęściej na nadczynność tarczycy; niskie hormony tarczycy z wysokim TSH wskazują na niedoczynność tarczycy;
• żeńskie hormony płciowe: estrogeny (estradiol, estriol oraz estron) oraz progesteron;
• męskie hormony płciowe (testosteron i DHT – dihydrotestosteron);
• prolaktyna PCT;
• hormon LH (hormon luteinizujący) oraz FSH (hormon folikulotropowy).