Trudność procesu wychowawczego po części wynika z jego unikalności oraz z faktu, że nie istnieje żaden zestaw uniwersalnych metod wychowawczych, które wyczerpują wszystkie możliwości wpływu na zachowanie dziecka, dając jednocześnie gwarancję sukcesu w wychowaniu.
Sposoby podejmowane przez rodziców i/lub opiekunów są często odpowiedzią na konkretne problemy wychowawcze pojawiające się u dzieci. Padają wtedy pytania typu: jaką metodę wybrać, czy system nagród i kar będzie odpowiedni, czy to tylko chwilowy bunt, czy może efekt dotychczasowych błędów wychowawczych?
Ilość problemów w procesie wychowania wydaje się niewyczerpana, podobnie jak nieskończona jest liczba metod radzenia sobie z nimi. W odpowiedzi na niekończącą się litanię pytań rodziców o rozwój i zastanawianie się, czy to jedynie chwilowe zachowanie niegrzecznego dziecka, czy może już na przykład przejaw nadpobudliwości ruchowej bądź ADHD albo dziesiątek innych problemów – powstał ramowy podział metod i sposobów wychowawczych, które na danym etapie rozwoju dzieci mogą okazać się pomocne.
Wychowanie oznacza świadome i konsekwentne dążenie do określonego ukierunkowania dziecka w konkretnej sferze życia (duchowej, emocjonalnej, fizycznej czy społecznej). Podstawową cechą, która jest wspólna wszystkim systemom wychowawczym, jest konsekwencja. Metody wychowania podejmowane przez rodziców są jedynie składową całego procesu wychowawczego. Powinny być one spójnym i stałym systemem, prowadzącym do realizacji konkretnego celu wychowawczego. Nie można mówić o metodach wychowawczych w przypadku sporadycznych prób wywarcia wpływu na dziecko w momencie pojawienia się problemów wychowawczych – zarówno tych z najmniejszymi dziećmi oraz przedszkolakami (bunt dwulatka, kłótnie z rodzeństwem, niechęć do nauki czytania czy pisania i inne), jak i tych pojawiających się w wieku szkolnym (problemy z nauką, agresja u dziecka, fobia szkolna, uzależnienie od komputera, narkotyków czy innych środków psychoaktywnych).
Bez względu na przyjętą metodę, proces wychowania dziecka zawsze stanowi rodzaj sprzężenia zwrotnego. Opiekunowie czy rodzice starają się modelować zachowanie dziecka, ale – w odpowiedzi – dziecko zawsze oddziałuje również na rodzica czy opiekuna. Przyjęty model wychowania dziecka powinien być spójny – niezależnie od tego, czy opieka nad dzieckiem jest sprawowana przez oboje rodziców, dalszą rodzinę czy jest to samotne macierzyństwo, czy też na wychowanie dziecka ma wpływ osoba zatrudniona w charakterze opiekunki do dzieci. Właściwa metoda wychowawcza traktuje dziecko podmiotowo, uwzględnia jego indywidualność oraz naturalne ograniczenia. Jednocześnie należy mieć świadomość, że idealna metoda nie istnieje i – niestety – nie daje się uniknąć błędów wychowawczych w procesie kształtowania dzieci.
Niepowodzeń wychowawczych uniknąć się nie da, ale trzeba próbować przynajmniej minimalizować ich skutki. Wiedza o tym, jak zachowanie opiekunów czy rodziców może zaszkodzić dzieciom, pozwoli niekiedy uniknąć niektórych błędów.