Kobiety muszą stale kontrolować stan zdrowia, co wynika przede wszystkim z troski o prawidłowy przebieg ciąży. Ponadto powinny monitorować przebieg cyklu miesięcznego, monitorować stan zdrowia w przebiegu menopauzy, wykonywać profilaktyczne badania w kierunku typowo kobiecych nowotworów – raka jajnika, szyjki macicy czy raka sutka. Konieczne jest także wykonywanie okresowych badań krwi (morfologia, lipidogram, hormony tarczycy, próby wątrobowe).
Każda kobieta powinna wykonywać badania ginekologiczne. Diagnostyka obrazowa oraz laboratoryjna umożliwia ocenę poziomu hormonów płciowych, regularność cyklu miesięcznego, ocenę płodności. Dzięki badaniom ginekologicznym możliwa jest także kontrola przebiegu ciąży, a także profilaktyka i diagnostyka nowotworów. Najważniejsze badania ginekologiczne to:
- cytologia z rozmazem (czyli ocena mikroskopowa wymazu pobranego z szyjki macicy) – badanie to powinno być wykonywane profilaktycznie co 2 lata u każdej kobiety, która rozpoczęła współżycie; u kobiet z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku raka szyjki macicy cytologia powinna być wykonywana raz do roku; uzupełnieniem profilaktyki raka szyjki macicy jest test genetyczny DNA HPV, który pozwala określić obecność wirusa HPV, czyli wirusa brodawczaka ludzkiego (szczególnie najgroźniejszych szczepów onkogennych: 16 i 18);
- badanie ginekologiczne – polega na oględzinach zewnętrznych narządów płciowych, badaniu wewnętrznym pochwy, jajników i macicy; należy jest wykonywać raz w roku;
- posiew z pochwy – jest to badanie w kierunku infekcji bakteriami Streptococcus agalactiae, najczęściej wykonywane między 35. a 37. tygodniem ciąży, a także przy podejrzeniu infekcji pochwy; z kolei badanie czystości pochwy polega na ocenie fizjologicznej flory bakteryjnej pochwy (biocenozy pochwy), co ma znaczenie podczas ciąży, ale także w przypadku nawracających infekcji intymnych;
- USG pochwy (USG dopochwowe) – to badanie wykonywane podczas ciąży mające na celu ocenę rozwoju płodu; USG przezpochwowe wykonywane jest także w celu oceny wad anatomicznych, mięśniaków, guzów macicy, torbieli jajników, diagnostyki zespołu policystycznych jajników oraz w celu rozpoznania zaburzeń cyklu miesięcznego lub problemów z zajściem w ciążę; USG transwaginalne wykonywane jest także przy wystąpieniu nieprawidłowych krwawień z dróg rodnych;
- USG jajników – może być wykonane transwaginalnie lub przez powłoki brzucha; najczęściej wskazaniem do USG jajników jest ból podbrzusza, zaburzenia miesiączkowania, krwawienia między miesiączkami lub silne bóle podczas miesiączki;
- test postkoitalny (test po stosunku) – wykonywany jest w diagnostyce niepłodności; polega na pobraniu wymazu z szyjki macicy około 6–12 godzin po stosunku – w celu oceny żywotności plemników;
- wymaz z pochwy w kierunku obecności bakterii lub grzybów Candida albicans – badanie wykonywane jest w przypadku wystąpienia charakterystycznych objawów infekcji intymnych: nietypowych upławów, świądu i zaczerwienienia, bolesności podczas stosunku; pomocniczo można wykonać test badający pH pochwy.
Szczególną bakterią jest Chlamydia – w celu wykrycia tej atypowej bakterii najlepiej jest wykonać badanie PCR bądź oznaczyć poziom specyficznych immunoglobulin w klasie IgG lub IgM.
Diagnostyka nowotworów oraz badania przesiewowe w kierunku tych schorzeń obejmują (poza cytologią i badaniem obecności wirusa HPV) także badanie piersi. Raz w miesiącu, po zakończeniu krwawienia miesięcznego, każda kobieta powinna wykonać samobadanie piersi. Ponadto wskazane są badania obrazowe – kobiety po ukończeniu 25.–30. roku życia powinny wykonywać raz na rok badanie USG piersi, zaś po 40. roku życia – mammografię. Coraz częściej wykonywane są także badania markerów nowotworowych we krwi – nie tylko w celu monitorowania przebiegu leczenia chorób nowotworowych, ale także wstępnej diagnostyki. Najważniejsze dla zdrowia kobiet markery nowotworowe to:
- CA 125 oraz CA 72-4 – w kierunku raka jajnika; czułym markerem jest także antygen HE4, który oznaczany być może razem z CA 125 w ramach testu Roma, szacującego ryzyko rozwoju raka jajnika;
- CA 15-3 – w kierunku raka piersi; dodatkowo kobiety obciążone dodatnim wywiadem rodzinnym oznaczają obecność genów BRCA1 oraz BRCA2;
- CEA – w kierunku nowotworów układu pokarmowego.
Kobiety często cierpią na schorzenia dróg moczowych – wtedy konieczne jest wykonanie badania ogólnego moczu, a także posiewu moczu. Umożliwia to wykrycie bakterii E. coli w moczu, a także innych, rzadszych patogenów powodujących zapalenie pęcherza moczowego i cewki moczowej.
W okresie przekwitania każda kobieta powinna wykonać test na menopauzę – wskazaniem jest wystąpienie charakterystycznych objawów menopauzy. Test w kierunku menopauzy obejmuje oznaczenie poziomu hormonów: estradiolu, estronu, progesteronu, badanie LH (hormonu luteinizującego) oraz FSH (hormonu folikulotropowego). W przebiegu menopauzy warto wykonać badanie gęstości kości i poziom osteokalcyny w kierunku zagrożenia osteoporozą.
Zarówno w ciąży, jak i przy pojawieniu się objawów niedoczynności lub nadczynności tarczycy wykonywane są badania tarczycy – TSH (hormon tyreotropowy), fT3 (wolna trójjodotyronina), fT4 (wolna tyroksyna) oraz poziom przeciwciał anty-TPO i anty-TG.
