Badanie tyroksyny (tetrajodotyroniny), jednego z najważniejszych hormonów tarczycy, służy do monitorowania chorób tarczycy – nadczynności tarczycy (nadmiar hormonu T4 i fT4) i niedoczynności tarczycy (niedobór tego hormonu). fT4 to wolna tyroksyna – jej stężenie jest bardziej swoiste, niż tyroksyny całkowitej. W diagnostyce chorób tarczycy warto oznaczać jednocześnie TSH, fT3, fT4. Jakie są normy tyroksyny T4 i jak wygląda badanie?
Tyroksyna T4 – norma i wyniki – co oznacza nadmiar i niedobór?
Spis treści
- Tyroksyna – co to za hormon tarczycy?
- Hormon T4 – funkcje tyroksyny w organizmie
- Tyroksyna – kiedy wykonać badanie?
- TSH, fT3, fT4 – pakiet tarczycowy a choroby tarczycy
- Tyroksyna – norma i wyniki
- Niedobór tyroksyny – tyroksyna poniżej normy
- Tyroksyna powyżej normy – co oznacza nadmiar tyroksyny?
- Tyroksyna – lek w tabletkach
Tyroksyna – co to za hormon tarczycy?
Coraz częściej diagnozowane są choroby tarczycy – zarówno niedoczynność tarczycy (hypothyreosis), jak i nadczynność tarczycy (hyperthyreosis). Najczęściej mają one charakter autoimmunologiczny i przyjmują wtedy postać choroby Gravesa-Basedowa oraz choroby Hashimoto. Do zdiagnozowania zapalenia, guzków, nowotworów i innych schorzeń konieczne jest oznaczenie poziomu hormonów – tyreotropowego TSH (produkowanego przez przysadkę mózgową), tyroksyny T4 i wolnej jej frakcji fT4 oraz trójjodotyroniny T3 i odpowiednio – fT3.
Tyroksyna (tetrajodotyronina, T4) jest hormonem produkowanym przez komórki pęcherzykowe tarczycy. Hormon ten odpowiada za prawidłowy przebieg wielu procesów zachodzących w organizmie.
Hormon T4 – funkcje tyroksyny w organizmie
Jednym z najważniejszych hormonów tarczycy jest tyroksyna. W przeciwieństwie do trójjodotyroniny T3, która powstaje głównie w tkankach poza gruczołem na drodze dejodynacji, T4, czyli całkowita tyroksyna, pochodzi z syntezy tarczycowej. Dlatego też jest doskonałym markerem funkcji gruczołu tarczowego.
Hormon T4 i jego rola w organizmie:
- odpowiada za rozwój i czynność układu nerwowego w życiu płodowym i u dziecka;
- reguluje rozpadu tłuszczów na glicerol i wolne kwasy tłuszczowe;
- zapewnia przemiany energetyczne – reguluje gospodarkę węglowodanową na drodze zwiększania wchłaniania glukozy z przewodu pokarmowego oraz nasilonego zużywania glukozy przez komórki;
- warunkuje płodność – reguluje czynność gruczołów płciowych;
- reguluje przemiany materii;
- zapewnia właściwą pracę układu pokarmowego, w tym perystaltykę jelit, usprawnia procesy trawienia i usuwania toksyn z organizmu;
- dba o odpowiednią kondycję skóry, włosów i paznokci;
- reguluje podział i wzrost komórek;
- zapewnia odpowiednią siłę mięśniową i rozwój układu kostnego;
- kontroluje bilans wodny.
Badania przeprowadza się, kontrolując wolną tyroksynę, jak i jej frakcję całkowitą.
Tyroksyna – kiedy wykonać badanie?
Badanie tyroksyny wykonywane jest przy podejrzeniu niedoczynności bądź nadczynności tarczycy. Hormony tarczycy oznaczane są także w celu monitorowania terapii schorzeń gruczołu tarczowego. W dużej mierze o tym, czy zlecić wykonanie diagnostyki laboratoryjnej w kierunku oznaczenia poziomu hormonów tarczycowych, decyduje stan ogólny chorego – badanie przedmiotowe i podmiotowe, czyli przeprowadzony wywiad, jak również bezpośrednie zbadanie pacjenta (np. dotyk, osłuchiwanie, ucisk, opukiwanie).
Choroby tarczycy dają szereg bardzo charakterystycznych objawów. Przy hipertyreozie wszelkie procesy w organizmie przyspieszają. Diagnostyka ukierunkowana jest na chorobę Gravesa-Basedowa, atroficzne zapalenie tarczycy, poporodowe zapalenie tarczycy i inne. W tych przypadkach diagnozuje się wolną tyroksynę poniżej normy. Pacjenci wskazują najczęściej:
- nerwowość i pobudzenie obecność wola, czyli powiększenie tarczycy widoczne w przedniej części szyi,
- nagły spadek masy ciała,
- gorącą i wilgotną skórę,
- uderzenia gorąca,
- przyspieszoną akcję serca,
- bezsenność.
W przypadku hipotyreozy wszelkie procesy spowalniają. Objawy, które powinny skłonić do badania tyroksyny, to symptomy mogące wskazywać na niedoczynność tarczycy:
- wzrost masy ciała i trudności z odchudzaniem,
- ciągłe zmęczenie i rozdrażnienie,
- sucha i podrażniona skóra,
- nadmierne wypadanie włosów,
- zaparcia,
- senność,
- zwolniona akcja serca,
- zła tolerancja zimna.
Najczęściej diagnostykę prowadzi się w kierunku takich schorzeń, jak: choroba Hashimoto (autoimmunologiczne zapalenie tarczycy), wole toksyczne, guzki tarczycy, gruczolak toksyczny.
TSH, fT3, fT4 – pakiet tarczycowy a choroby tarczycy
Należy mieć na uwadze, że samo badanie tyroksyny całkowitej ma bardzo ograniczoną wartość diagnostyczną. Okazuje się, że większe znaczenie ma oznaczanie wolnej tyroksyny. We krwi hormon ten występuje głównie w połączeniu z białkami, jednak taka forma jest nieaktywna biologicznie.
Stężenie tyroksyny związanej z białkami zależne jest od ilości wspomnianych białek i nie zawsze jest adekwatne do czynności wydzielniczej tarczycy. Wolna tyroksyna stanowi zaledwie 0,05 proc. całkowitej ilości tyroksyny i to właśnie ona wykazuje aktywność biologiczną, dlatego jej oznaczanie jest dziś przekładane nad oznaczenie T4 całkowitej. Podobnie wygląda sytuacja z trójjodotyroniną i jej wolną frakcją.
Konieczne jest zawsze oznaczanie łącznie wszystkich hormonów warunkujących pracę gruczołu tarczowego, określanych jako panel/pakiet tarczycowy. Mowa o następujących hormonach: tyroksynie wolnej, wolnej trójjodotyroninie oraz tyreotropinie TSH. Tylko jednoczesne oznaczenie TSH, fT3 i fT4 pozwoli trafnie rozpoznać nadczynność i niedoczynność – pierwotną, wtórną i subkliniczną.
Przystępując do badania tyroksyny pacjent powinien być na czczo. Należy pobrać próbkę krwi. Materiał pobierany jest zazwyczaj z żył najlepiej widocznych i zlokalizowanych w dole łokciowym. Otrzymaną próbkę przesyła się do analizy.
W celu jak najlepszego przygotowania do badania tyroksyny należy skonsultować z lekarzem stosowane leki. Ważna jest szczególnie prowadzona terapia hormonalna, a także informacja, czy pacjent przyjmuje przewlekle inne preparaty. Do interpretacji wyniku ważne będą też informacje o przebytych chorobach.
Tyroksyna – norma i wyniki
Wartości prawidłowe hormonów są różne w zależności od laboratorium i metody oznaczania. Uśrednione wartości prawidłowe to:
- TSH (tyreotropina) – 0,3–4 IU/l,
- tyroksyna całkowita T4 – 4,5–10,9 µg/dl,
- tyroksyna wolna norma fT4 – 0,8–1,8 ng/ dl,
- trójjodotyronina – 60–181 mg/ dl,
- wolna T3 – 1,4–4,4 pg/ dl.
Niekiedy spotykane są odrębne normy, kiedy badana jest tyroksyna w ciąży. Wartości prawidłowe odmienne będą także dla badania tyroksyny u dzieci. Interpretacja zawsze zależy od zakresu wartości referencyjnych określonych przez dane laboratorium i powinna być wykonana wyłącznie przez lekarza, w korelacji ze stanem klinicznym pacjenta.
Niekiedy konieczne staje się oznaczenie dodatkowo także autoprzeciwciał anty-TPO czy anty-TG oraz anty-TSHR. Uwzględnić należy ponadto stosowane leki oraz poziom białka całkowitego, albumin czy TGB, czyli globuliny wiążącej tyroksynę.
Niedobór tyroksyny – tyroksyna poniżej normy
Niska tyroksyna wolna fT4 najczęściej wiąże się z występowaniem pierwotnej niedoczynności tarczycy. Zazwyczaj jest to choroba Hashimoto prowadząca do obniżonej syntezy hormonów, zatem stwierdza się tyroksynę w dolnej granicy norny lub niedobór tyroksyny. Jednocześnie niska trójjodotyronina i tyreotropina powyżej prawidłowej świadczy o próbie kompensacyjnego pobudzenia funkcji tarczycy przez przysadkę.
W diagnostyce choroby Hashimoto można oznaczyć pomocniczo wspomniane wyżej przeciwciała przeciwko peroksydazie tarczycowej anty-TPO oraz przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie anty-TG. W niedoczynności tarczycy o podłożu autoimmunologicznym stwierdzany jest wzrost miana przeciwciał anty-TG i anty TPO.
Obniżona tyroksyna całkowita T4 poniżej normy oraz tyroksyna wolna poniżej normy spotykane są także w przypadku wtórnej niedoczynności tarczycy. Wtedy niski poziom T3 i T4 oraz ich frakcji wolnych występuje razem z niskim TSH.
Tyroksyna powyżej normy – co oznacza nadmiar tyroksyny?
Wysoka tyroksyna stwierdzana jest najczęściej w przebiegu pierwotnej nadczynności tarczycy, której popularną postacią jest choroba Gravesa-Basedowa. Wtedy podwyższonemu fT4 towarzyszy wysokie fT3 i niski poziom TSH. Dodatkowo oznacza się poziom przeciwciał przeciwko receptorom dla TSH, czyli anty-TSHR.
Nadmiar tyroksyny może także wskazywać na wtórną nadczynność tarczycy – wtedy obserwuje się również wysokie TSH.
Tyroksyna – lek w tabletkach
Tyroksyna jest także lekiem stosowanym w leczeniu objawów hipotyreozy. Preparat zawiera lek lewotyroksynę – syntetyczny analog. Dostępny na rynku nosi nazwę Euthyrox i jest refundowany. Można go kupić wyłącznie na receptę. Cena w zależności od dawki waha się od kilku do kilkunastu złotych. Należy rygorystycznie przestrzegać dawkowania – zarówno co do dawki, jak i pory dnia.
Znane są przypadki zatrucia tyroksyną, zarówno celowe jak i przypadkowe. Przyjęcie zbyt dużej dawki tego hormonu może wywołać tak zwany przełom tarczycowy hipermetabliczny. Natomiast zaprzestanie przyjmowania tyroksyny w tabletkach pogłębiać będzie nasilanie się objawów niedoczynności gruczołu tarczowego, co z kolei prowadzić może do przełomu hipometabolicznego. Dlatego też tabletki na niedoczynność tarczycy bez recepty nie są dostępne. Dzieje się tak też dlatego, że preparat ten był wykorzystywany przez kobiety jako środek na odchudzanie. Zwiększając metabolizm i przemianę materii miał być sposobem na tycie.
Głównymi wskazaniami do jego przyjmowania są: leczenie wola tarczycowego, uzupełnienie niedoboru naturalnych hormonów tarczycy, leczenie choroby Hashimoto.
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- Interpretacja badań laboratoryjnych, J. Wallach. MediPage, 2011 r.
- http://www.diagnostykalaboratoryjna.eu/journal/2016-52-3;_201-204.pdf
- http://www.czytelniamedyczna.pl/2806,postpy-w-laboratoryjnej-diagnostyce-czynnoci-tarczycy.html
- Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, J. Naskalski i A. Dembińska – Kieć. Urban&Partner, 2005.
Opublikowano: 29.11.2017;
aktualizacja: 16.10.2024
Oceń:
4.7
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Justyna Mazur
Analityk medyczny
Absolwentka Wydziału Farmaceutycznego z Oddziałem Analityki Medycznej Collegium Medicum na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Stale kontynuuje edukację, uczestnicząc w licznych kursach i szkoleniach z zakresu diagnostyki laboratoryjnej. Kilkuletnie doświadczenie zawodowe zapewnia jej znajomość realnych wątpliwości i obaw pacjentów związanych z wykonaniem oraz interpretacją badań laboratoryjnych.
434
Komentarze i opinie (1)
opublikowany 19.11.2023