Rolą zatok jest oczyszczanie i nawilżanie powietrza, które wdychamy. Proces ten jest niemożliwy w momencie infekcji. Zalegająca w zatokach wydzielina utrudnia oddychanie, a jej nagromadzenie powoduje ból – zwykle w okolicy czołowej. Infekcję tę określa się jako zapalenie zatok.
Zapalenie zatok często przebiega razem z infekcją błony śluzowej nosa. Choremu towarzyszy katar, wysoka temperatura, a także nasilający się ucisk w głowie, zwłaszcza przy pochylaniu się. Wydzielina z nosa jest ropna, co można poznać po jej zielonkawo-żółtej barwie. Przez zatkane zatoki pacjent mówi przez nos, skarży się na kaszel i przykry zapach z ust. Czynników, które sprzyjają zapaleniu zatok, jest bardzo dużo. Mogą to być zmiany hormonalne, uraz albo krzywa przegroda nosowa.
Wirusowe zapalenie zatok trwa dość krótko. Objawy utrzymują się jedynie kilka dni. Stosuje się wtedy leczenie zachowawcze, a jego celem jest zwalczenie stanu zapalnego, udrożnienie nosa i zniwelowanie obrzęków. W terapii wykorzystuje się domowe sposoby, takie jak irygacja (płukanie zatok) za pomocą soli fizjologicznej, z użyciem wody morskiej bądź gotowych roztworów, które można kupić w aptece.
Jeśli w jamie nosowej stwierdza się obecność bakterii, do terapii włącza się antybiotyki. Leczą one tylko bakteryjne zapalenie zatok, ponieważ są nieskuteczne przy zakażeniach wirusowych. Dodatkowo podaje się choremu leki obkurczające śluzówkę nosa i zatoki przynosowe. Taki stan pacjenta, utrzymujący się powyżej miesiąca, traktuje się jako ostre zapalenie zatok.
Jeśli proces zapalny trwa dłużej niż 8 tygodni, chorobę zatok uważa się za przewlekłą. Przewlekłe zapalenie zatok objawia się brzydko pachnącą, ropną wydzieliną z nosa, spływającą po tylnej ścianie gardła, co może powodować chrypkę i kaszel. Chorobie towarzyszy ból umiejscowiony w oczodołach, w okolicy nosa lub czoła. Zapalenie zatok w fazie przewlekłej może wymagać punkcji zatok. Do leczenia operacyjnego konieczna jest jednak dokładna diagnostyka.
Chorzy długotrwale leczeni antybiotykami są narażeni na grzybicze zapalenie zatok. Pacjentom podaje się leki przeciwgrzybicze. Grzybica zatok wymaga też leczenia chirurgicznego, które polega na oczyszczeniu zatok i usunięciu polipów z nosa.
Nieleczona lub nieprawidłowo leczona alergia może wywołać alergiczne zapalenie zatok. Dzieje się tak, gdy chory ma nieustanny kontakt z alergenem, co powoduje nieustający katar. Alergiczne zapalenie zatok jest stanem przewlekłym. Trwa długo, bo powyżej 12 tygodni. W terapii wykorzystuje się leki antyhistaminowe.
Antybiotyki stosowane w stanach zapalnych zatok:
- Amoksycylina – najczęściej stosowany antybiotyk na zatoki. Ma mało skutków ubocznych i jest niezwykle skuteczny w likwidowaniu stanów zapalnych. Jako preparat złożony łączy się z kwasem klawulanowym. Jak każdy antybiotyk, amoksycylina dostępna jest tylko na receptę. Ma postać tabletek. Nie wolno jej podawać pacjentom uczulonym na tę substancję, gdyż może wywołać wstrząs anafilaktyczny. Chorym, którzy są uczuleni, podaje się inny lek o podobnym działaniu – takim antybiotykiem jest np. lewofloksacyna.
- Cefalosporyny – antybiotyki beta-laktamowe o działaniu bakteriobójczym, które uniemożliwiają dalsze namnażanie się bakterii poprzez hamowanie biosyntezy ściany komórki bakteryjnej. Ich stosowanie zaleca się w przebiegu ostrego zapalenia zatok. Te najbardziej znane to: cefuroksym, cefaklor, latamoksef.
- Makrolidy – grupa antybiotyków o działaniu bakteriostatycznym, stosowana w przewlekłym lub ostrym zapaleniu zatok. Spektrum działania makrolidów jest bardzo szerokie, ponieważ obejmuje wszystkie bakterie tlenowe i beztlenowe. W leczeniu stanów zapalnych zatok stosuje się makrolidy takie jak azytromycyna i klarytromycyna.
W terapii zapalenia zatok wykorzystuje się też preparaty złożone, np. kotrimoksazol. Pojęcie to jest nazwą handlową dwóch substancji – trimetoprimu, który jest chemioterapeutykiem i sulfametoksazolu – antybiotyku z grupy sulfonamidów. Stosuje się go w zakażeniach górnych dróg oddechowych. Tego typu lek na zatoki wydawany jest na podstawie recepty lekarskiej. Ma postać tabletek lub zawiesiny dla dzieci.
Dostępnych jest też wiele innych preparatów, które mogą nam pomóc na zatoki.
- Pseudoefedryna – związek obkurczający śluzówkę nosa i zatok. Zmniejsza przekrwienie błony śluzowej nosa, dzięki czemu działa przeciwobrzękowo. Stosowana jest w leczeniu bakteryjnego zapalenia zatok lub stanów zapalnych na tle alergicznym. W sprzedaży są tabletki z tą substancją.
- Krople do nosa – krople zmniejszające wysięk z nosa i obrzęk śluzówki nosa. Pomocne w ostrym lub przewlekłym zapaleniu zatok. Można je stosować jedynie 5 dni, bo podrażniają i niszczą śluzówkę, a dodatkowo uzależniają. Krople te zawierają chlorowodorek ksylometazoliny lub roztwory hipertoniczne i olejki eteryczne. Krople na zatoki o tym składzie kupimy bez recepty.
- Woda morska – roztwór hipertoniczny i izotoniczny, które między sobą różnią się stężeniem chlorku sodu. Aerozole z solą morską oczyszczają zatoki. Są łagodne, więc mogą ich używać także dzieci.
Oczyszczająco podziała też płukanie zatok. Zabieg ten jest polecany głównie w infekcjach na tle wirusowym. Oczyszczanie zatok możemy wykonać samodzielnie, o ile mamy irygator do zatok, sól fizjologiczną lub wodę morską. Obecnie w aptekach można kupić gotowe roztwory. Opakowanie zawiera zwykle pełen zestaw do płukania zatok. Bardziej naturalne sposoby na chore zatoki to inhalacje. Do ich wykonania stosuje się olejki eteryczne – z eukaliptusa, mięty, anyżu, lawendy, sosny albo jałowca. Pozwalają one udrożnić nos, tak samo jak zioła. W stanach zapalnych zatok najczęściej wykorzystuje się owoc bzu czarnego i ziele fiołka trójbarwnego, które mają działanie przeciwzapalne i przeciwbakteryjne. Krwawnik, ziele serdecznika i majeranek odetkają nos i ułatwią oddychanie. Macierzanka natomiast ma właściwości rozgrzewające, dzięki czemu upłynnia zalegającą w zatokach wydzielinę.