Kiedy i jak płukać zatoki w domu?

Chore zatoki – jakie są objawy zapalenia zatok?

Chore zatoki dają cały szereg nieprzyjemnych objawów. Utrudniają codzienne funkcjonowanie, zmieniają barwę głosu, utrudniają zasypianie. Pozbycie się dolegliwości jest bardzo trudne. Infekcje nawracają. Pacjenci próbują różnych metod, by pozbyć się dokuczliwych dolegliwości. Stosują zarówno leki bez recepty (ziołowe, dostępne w postaci inhalacji, obkurczające śluzówkę, rozrzedzające wydzielinę), jak i na receptę – sterydy i antybiotyk. Choć bakteryjne zapalenie zatok przynosowych wymaga zastosowania z wyboru tych ostatnich, to ten sposób leczenia może powodować powikłania. Bezpieczną formą wsparcia terapii jest przepłukiwanie zatok, które można wykonywać już po pojawieniu się pierwszych objawów infekcji zatok, a są to:

• katar zatokowy – uporczywy, przewlekły, zależenie od rodzaju zakażenia – gęsty i żółty lub wodnisty,
• zatkane zatoki połączone z uczuciem niedrożności i zapchanego nosa,
• kaszel od zatok (najczęściej duszący, nasilające się nocy, trudny do opanowania),
• drapanie w gardle spowodowane spływaniem wydzieliny po tylnej ścianie gardła,
• upośledzenie węchu, zaburzenie czucia nawet najbardziej wyraźnych zapachów
• częste bóle głowy, nasilające się w czasie pochylania do przodu, przy wzroście ciśnienia, locie samolotem i w niskich temperaturach.

Przeczytaj: Spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła

Za stan zapalny, oprócz infekcji dróg oddechowych, często odpowiadają reakcje alergiczne, działanie wziewnych czynników drażniących i zanieczyszczeń powietrza oraz wady anatomiczne, takie jak: skrzywienie przegrody nosa, przerost migdałków podniebiennych, po operacjach laryngologicznych.

Płukanie zatok, obok leczenia przeciwzapalnego, antybiotykoterapii i sterydoterapii, jest jedną z metod leczenia, którą można rozpocząć samodzielnie w domu. Dane naukowe potwierdzają skuteczność płukania nosa w profilaktyce infekcji górnych dróg oddechowych i w czasie występowania ciężkich objawów.

Przeczytaj też: Zespół przewlekłego spływania wydzieliny po tylnej ścianie gardła

Jakie są wskazania do płukania nosa i zatok?

Płukanie zatok jest zabiegiem leczniczym i higienicznym, który można wykonać samodzielnie w domu. Zaleca się wykonywanie irygacji w przypadku infekcji górnych dróg oddechowych oraz w przewlekłych i ostrych stanach zapalnych zatok. Jest zalecanie w procesie leczenia jako środek, który pozwala oczyścić zatoki z gęstej wydzieliny, co pozwala także pozbyć się źródła patogenów – bakterii i wirusów. Oczyszczenie i płukanie zatok w domu przeprowadza się także jako zabieg czysto higieniczny, w celu oczyszczenia dróg oddechowych.

To też może Cię zainteresować: Jak rozpoznać i leczyć katar sienny?

Wskazaniem do irygacji zatok jest:

• ostre lub przewlekłe zapalenie zatok przynosowych (bakteryjne i wirusowe)
• nieżyt nosa w przebiegu alergii lub infekcji,
• stan przed i po operacji endoskopowej nosa i zatok,
• stan po ekspozycji na wysokie stężenie pyłu w powietrzu (także smog),
• przewlekłe stosowanie leków donosowych (aby odbudować śluzówkę),
• długotrwałe przebywanie w nadmiernie ogrzewanych bądź klimatyzowanych pomieszczeniach (suche i wysuszone zatoki są bardziej podatne na zakażenie; nawilżenie powoduje powstanie naturalnej ochrony);
• obrzęk błony śluzowej nosa,
• utrzymywanie higieny śluzówki nosa i zatok (profilaktycznie).

Sprawdź również: Katar z krwią – jakie są przyczyny krwi w katarze?

Jak płukać zatoki w domu? Jak wykonać irygację zatok?

Płukanie zatok przeprowadza się najczęściej przy użyciu izotonicznego (0,9 proc.) lub hipertonicznego (3 proc.) roztworu chlorku sodu, w zależności od potrzeb pacjenta. Na rynku dostępne są specjalne irygatory do nosa i zatok. Można też kupić w aptece gotowe roztwory soli fizjologicznej i za pomocą gumowej gruszki wykonać oczyszczanie zatok.

• Na samym początku należy nachylić się nad zlewem tak, aby jeden otwór nosowy skierowany był w dół.
• Nie wolno odchylać głowy do tyłu, tylko utrzymywać ją w pozycji bocznej.
• Następnie należy włożyć końcówkę irygatora bądź gruszki do otworu znajdującego się na górze, nie głębiej niż na 1–2 cm i wprowadzić płyn, pamiętając o pochyleniu głowy na bok.
• W trakcie aplikacji płynu i przepłukiwania zatok zaleca się oddychanie przez usta, a nie przez nos.
• Płyn powinien przepłynąć przez drogi nosowe i zatoki nosowe, a następnie wypłynąć drugim otworem nosowym.
• Jeśli resztki płynu wpadną do ust, nie należy ich połykać, a roztwór do płukania nosa wypluć.
• Pozostałości płynu z nosa trzeba wydmuchać.
• Po przepłukaniu jednego otworu nosowego należy powtórzyć tę samą czynność z drugim otworem nosowym, odchylając głowę na drugi bok i pamiętając, aby głowy nie przechylać do tyłu.
• Po zakończeniu płukania zatok trzeba dokładnie przemyć i osuszyć wszystkie sprzęty wykorzystywane w irygacji, aby zapobiec ewentualnemu zakażeniu przy kolejnym zabiegu.

Czym płukać zatoki – wodą morską, wodą utlenioną?

Fizjologiczny chlorek sodu (sól morska) jest wykorzystywany w zabiegu irygacji zatok, ponieważ oczyszcza jamy nosowe z bakterii, wirusów, alergenów (pyłków, kurzu) oraz z zalegającej wydzieliny. Ma również właściwości pielęgnacyjne. Dodatkowo izotoniczny roztwór soli fizjologicznej działa nawilżająco. Dzięki temu można go stosować na wysuszoną śluzówkę nosa. Chlorek sodu wykorzystywany w płukaniu zatok i nosa często określany jest przez pacjentów jako woda morska do nosa.

Roztwór fizjologicznego chlorku sodu może pomóc kobietom w ciąży, które miewają zatkany nos (jako efekt zmian hormonalnych). Roztwór soli fizjologicznej o wyższym stężeniu (hipertoniczny) zmniejsza obrzęk śluzówki, dlatego może być stosowany w przebiegu chorób z nadmiernym obrzękiem nosa (np. katar sienny).

Płukanie zatok wodą utlenioną jest bardzo popularne. Wiele tego typu rad i wskazówek można odnaleźć w internecie. Znacznie bezpieczne jest stosowanie zwykłej soli fizjologicznej. Pierwsza z metod choć niszczy bakterie w zatokach, to może stać się przyczyną podrażnień śluzówki. To rozwiązanie należy bardziej określić jako z pogranicza medycyny naturalnej i alternatywnej. W ostrych zapaleniach wywołanych przez bakterie niemal pewne jest antybiotykoterapia. Bezpieczniejsza sól morska jest wówczas doskonałym wsparciem leczenia.

To jak często wykonywać zabieg, zależy od stanu w jakim znajdują się zatoki i ile gęstej wydzieliny przeszkadza w oddychaniu. Irygację najlepiej wykonywać raz dziennie przez okres 3 tygodni. Nawet przy zapaleniu zatok i dużej ilości śluzu, już po kilku zabiegach odczujemy wyraźną ulgę. Innym rozwiązaniem w walce z chorymi zatokami jest wdychanie pary wodnej z naczynia umieszczonego pod ręcznikiem. Do takich inhalacji oprócz przepłukania zatok można dodać olejek eteryczny lub torebkę ziołowej herbaty (rumianku, mięty, skrzypu polnego, tymianku). Pomocne będzie także wąchanie świeżo pokrojonej cebuli, chrzanu czy rozgniecionego czosnku, picie herbaty z cynamonem lub imbirem. Te naturalne substancje podrażnią błonę śluzową i spowodują oczyszczenie nosa i zatok. Na stan zapalny dobrze zrobią także ciepłe okłady na czoło oraz nos.

Zestaw do płukania zatok

Do zabiegu irygacji zatok można wykorzystać izo- lub hipertoniczny roztwór popularnej soli, czyli chlorku sodu, lub użyć gotowych mieszanek dołączanych do zestawów do płukania zatok. Cena takiego zestawu nie przekracza 20 złotych. Zawierają one elastyczną butelkę zakończoną irygatorem i saszetki z których samodzielnie przygotowuje się płyn do płukania. Oprócz chlorku sodu, są tam także inne sole, np.: chlorek potasu, chlorek magnezu, chlorek wapnia czy wodorowęglan sodowy.

Niezależnie od tego, co wybierzemy, działanie takiego roztworu polega na rozrzedzeniu zalegającej wydzieliny i pobudzeniu naturalnych procesów oczyszczania nosa przy udziale nabłonka rzęskowego pokrywającego jego śluzówkę. Gotowe preparaty zawierają także substancje nawilżające i ułatwiające regenerację błony śluzowej. Stosując roztwór chlorku sodu, można wybrać pomiędzy tak zwanym roztworem izotonicznym o stężeniu 0,9 proc. oraz wyższym – hipertonicznym – o stężeniu 3 proc.

Pierwszy z nich jest łagodniejszy, można go stosować u dzieci oraz kobiet w ciąży. Drugi posiada dodatkowo działanie przeciwobrzękowe, powoduje podrażnienie dróg oddechowych i jeszcze intensywniej pobudza ich oczyszczanie, dlatego zaleca się go wyłącznie osobom dorosłym z długo utrzymującymi się oraz mocno nasilonymi objawami, np. w alergicznym nieżycie nosa.

Można też stworzyć domowy zestaw. Wystarczy gumowa gruszka i tak zwany kubek Neti – naczynie przypominające duży lejek. Potrzeba jest jeszcze sól fizjologiczna z apteki o stężeniu 0,9 proc. lub wyższym – 3 proc. Można go też przygotować samodzielnie rozpuszczając w szklance letniej wody (najlepiej destylowanej lub przegotowanej) mniej więcej ¼ łyżeczki soli niejodowanej oraz szczyptę sody oczyszczonej. Sprawdzą się proporcje: 1 płaska łyżeczka na litr wody.

Jak wygląda płukanie zatok u dziecka?

Dawniej nasze mamy i babcie polecały inhalacje na odetkanie nosa. Dziś dostępne są o wiele bardziej efektywne i nowoczesne metody. Można w tym celu wykorzystać gumowe gruszki do nosa lub, dostępne w aptekach, specjalne irygatory. W chwili obecnej dostępne są bez recepty zestawy do płukania zatok dla dziecka. Urządzeń tych należy używać zgodnie z instrukcją obsługi zawartą w opakowaniu. Sposób wykonania zabiegu u malucha nie różni się od tego zastosowanego u osoby dorosłej. Producent zaleca zwykle delikatne wprowadzanie specjalnej końcówki, na 1–2 cm, do jednego z otworów nosa i aplikację przygotowanego wcześniej roztworu pod ciśnieniem lub ustawiając butelkę otworem do dołu. W podobny sposób należy umieścić w nosie końcówkę gumowej gruszki. Płyn należy aplikować kolejno do jednego otworu nosowego.

Zabieg wykonuje się z głową pochyloną do przodu i skręconą w stronę przeciwną do płukanej. Należy pamiętać, aby wcześniej oczyścić nos dziecka z wydzieliny. Im skuteczniej udrożnimy przewód nosowy, tym większa szansa, że leczniczy roztwór dostanie się do chorej zatoki. Płukania nosa nie należy wykonywać u bardzo małych dziec, które nie będą współpracować z rodzicem, a także w pozycji leżącej na plecach. Istnieje wówczas duże ryzyko, że słona woda zostanie zaaspirowana do płuc.

Czy płukanie zatok jest bezpieczne, czy są powikłania?

Zabieg irygacji zatok należy do bezpiecznych metod leczenia i dlatego można go wykonywać samodzielnie w domu. To najlepszy, domowy sposób na chore zatoki.

Postępując zgodnie z instrukcją użytkowania irygatorów, zwłaszcza z zaleceniami dotyczącymi higieny, nie powinny zdarzyć się jakiekolwiek powikłania. W przypadku, gdy po zabiegu pojawia się pieczenie, swędzenie, krwawienie z nosa, kolejnym razem należy użyć mniej stężonego roztworu soli.

Należy także pamiętać, aby podczas płukania nie przechylać głowy do tylu, może bowiem dojść do zachłyśnięcia. Do tej pory nie odnotowano istotnych działań niepożądanych po zabiegu płukania nosa i zatok.

Płukanie zatok (np. specjalnym zestawem do płukania zatok) jest bezpiecznym zabiegiem. Bardzo rzadko daje objawy niepożądane, ale może zdarzyć się, że w trakcie irygacji odczuwane jest:

• pieczenie i szczypanie w nosie,
• podrażnienie,
• ból o niewielkim nasileniu, uczucie dyskomfortu i chwilowego rozpierania
• uczucie pełności w uszach,
• może pojawić się niewielka ilość krwi z nosa, zazwyczaj jest to następstwem nieumiejętnego operowania irygatorem bądź rurką w która jest zaopatrzony, dochodzi wówczas do miejscowego uszkodzenia śluzówki nosa i delikatnego krwawienia.

Można wtedy zmniejszyć stężenie roztworu. Należy pamiętać, aby pod żadnym pozorem nie stosować do irygacji zatok i nosa wody z kranu. Bardzo ważna jest higiena irygatorów, ponieważ mogą być źródłem zakażeń. Jak często płukać zatoki? Irygację można przeprowadzać raz dziennie, 3 razy w tygodniu. Ten domowy zabieg trwa kilka minut.

Przeciwwskazania do płukania zatok

Istnieją pewne sytuacje, kiedy nie należy wykonywać zabiegu irygacji zatok. Kto nie powinien płukać zatok? Ostrożność należy zachować:

• u osób z nadwrażliwością na chlorek sodu;
• w stanach po urazie twarzoczaszki;
• w przypadku drgawek i drżenia powodującego ryzyko zachłyśnięcia się;
• przy całkowicie zablokowanym nosie;
• po niedawnej operacji w obrębie ucha lub nosa;
• przy jednoczesnym zapaleniu ucha środkowego;
• bezpośrednio przed pójściem spać.

Jeśli pojawiają się wątpliwości związane z zabiegiem płukania zatok lub kiedy niezbędny jest dokładny instruktarz, jak przeprowadzić irygację, należy o pomoc poprosić lekarza.

Domowe sposoby na oczyszczanie nosa i zatok

Zatkany nos i zatoki bardzo pogarszają jakość życia pacjentów. Do znanych domowych sposobów na oczyszczanie zatok i nosa należą:

• wdychanie pary wodnej, np. w trakcie gorącej kąpieli;
• inhalacje na zatoki z pary wodnej z dodatkiem ziół i olejków eterycznych – do miski z gorącą wodą należy dodać zioła bądź olejki eteryczne, w zależności od potrzeb (jeśli dominuje katar – rumianek, skrzyp polny, mięta, tymianek, olejki – np. eukaliptusowy, kamforowy, miętowy); następnie trzeba pochylić się nad miską z ręcznikiem na głowie – tak, aby utworzyć namiot nad miską i wdychać unoszące się opary przez około 10 minut;
• wdychanie świeżo startego chrzanu;
• wdychanie oparów z rozkrojonej cebuli lub rozgniecionego czosnku;
• picie herbaty cynamonowej lub imbirowej;
• ciepłe okłady (np. z grochu w lnianym woreczku z dodatkiem soli jodowo-bromowej).

Jak płukać zatoki u dziecka?