USG jamy brzusznej – wskazania, przeciwwskazania, przebieg badania, wyniki

Na czym polega działanie ultrasonografu?

Ultrasonografia jest metodą obrazowania litych narządów, wykorzystującą drgania mechaniczne wysyłane i odbierane przez głowicę ultradźwiękową. Fale ultradźwiękowe o częstotliwości 1-15 MHz, a więc powyżej zakresu słyszalności dla ludzkiego ucha, są odbijane na granicy tkanek o różnej gęstości akustycznej.

Specjalny detektor umieszczony w głowicy, wykorzystując zjawisko piezoelektryczne, rejestruje powracające drgania akustyczne, które są następnie przetwarzane cyfrowo, dając obraz na ekranie monitora.

W standardowej (przezskórnej) formie badania głowicę należy pokryć warstwą żelu, gdyż zawarte między nią a skórą powietrze może powodować zakłócenia w jakości odbieranego obrazu. Również obecność w jelitach gazów często uniemożliwia ocenę położonych głębiej narządów, np. trzustki.

Z kolei struktury uwapnione, np. kamienie prawie całkowicie odbijają wysyłane przez sondę fale ultradźwiękowe, dając tzw. cień akustyczny za obiektem.

Wykorzystując zjawisko Dopplera ultrasonografia pozwala określić nie tylko widma przepływu krwi w naczyniach, ale również stopień ukrwienia badanych narządów. Fakt ten ma duże znaczenie w wykrywaniu guzów podejrzanych o proces nowotworowy, silnie ukrwionych przez patologiczne naczynia.

Na skalę masową badanie USG zostało wdrożone do szpitali na przełomie lat 60. i 70. ubiegłego wieku.

Na czym polega badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej ?

Ultrasonografia jamy brzusznej to badanie polegające na wykorzystaniu ultradźwięków o określonej częstotliwości (w przypadku jamy brzusznej jest to zakres między 2,5 a 5 MHz) do ocenienia narządów znajdujących się w brzuchu.

Głównym elementem aparatu do USG jest głowica, która wysyła i odbiera falę ultradźwiękową. Jej przednia część wykorzystuje zjawisko piezoelektryczne w postaci zwykłej i odwróconej. To dlatego ten sam element jest jednocześnie nadajnikiem i odbiornikiem. Taką głowicę lekarz wykonujący badanie przykłada do brzucha pacjenta i po nim przesuwa, sprawdzając stan poszczególnych organów w jamie brzusznej.

Wskazania do USG jamy brzusznej

Ultrasonografia jamy brzusznej jest nieskomplikowanym badaniem służącym do oceny:

• wątroby,
• pęcherzyka żółciowego,
• jelit,
• trzustki,
• nerek,
• śledziony,
• naczyń.

USG brzucha stanowi cenne narzędzie diagnostyczne w przypadku tzw. ostrego brzucha i niejednokrotnie już na podstawie samego badania możliwe jest trafne postawienie diagnozy. W pozostałych przypadkach dokładne rozpoznanie udaje się ustalić dopiero po przeprowadzeniu bardziej szczegółowych badań obrazowych, takich jak tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny.

USG jamy brzusznej umożliwia monitorowanie w warunkach stacjonarnych przebiegu choroby, a opcja kolorowego Dopplera daje podgląd o kierunku i prędkości przepływu krwi w badanych naczyniach.

Pod kontrolą USG wykonuje się również zabiegi, np.:

• biopsję nerki,
• drenaż ropni,
• niszczenie guzów wątroby.

Ultrasonografia w żaden sposób nie obciąża chorego, nie wymaga zastosowania kontrastu, dlatego często jest badaniem „pierwszego rzutu” w diagnostyce obrazowej schorzeń jamy brzusznej.

Ultrasonografia może być stosowana do badania wielu różnych tkanek, w tym wszystkich narządów wewnętrznych położonych w jamie brzusznej.

Jako typowe wskazania uzasadniające przeprowadzenie badania wymienia się:

• wyczuwalne guzki i zgrubienia w obrębie jamy brzusznej;
• biegunki lub zaparcia;
• zatrzymanie moczu;
• wymioty;
• krwawienie z przewodu pokarmowego;
• nagłą utratę masy ciała;
• nawracające kolki u dzieci;
• powiększony obwód brzucha;
• zażółcenie skóry;
• niewyjaśnione bóle brzucha;
• objawy „ostrego brzucha”: silny ból, nudności, wymioty, zatrzymanie gazów i stolca, deskowate napięcie mięśni,
• uraz brzucha;
• wodobrzusze;
• ból w okolicy lędźwiowej, zmiany w moczu;
• guza wyczuwalnego przez powłoki jamy brzusznej;
• podejrzenie istnienia zmian ogniskowych w wątrobie (przerzuty nowotworowe, nowotwory pierwotne, ropnie);
• choroby miąższu wątroby (stłuszczenie, marskość);
• diagnostykę nadciśnienia w żyle wrotnej (przy występowaniu np. żylaków przełyku);
• rozpoznanie kamicy żółciowej;
• podejrzenie ostrego zapalenia pęcherzyka żółciowego;
• wykrycie polipów pęcherzyka żółciowego;
• podejrzenie postaci obrzękowej ostrego zapalenia trzustki, obserwacja choroby w kierunku powstawania torbieli, ropni i powikłań naczyniowych;
• rozpoznanie przewlekłego wapniejącego zapalenia trzustki;
• podejrzenie istnienia nowotworu trzustki;
• rozpoznanie zapalenia uchyłków;
• podejrzenie zapalenia wyrostka robaczkowego;
• podejrzenie niedrożności jelit;
• obrazowanie w chorobie Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego;
• ocenę ilości płynu/krwi w jamie otrzewnej;
• podejrzenie istnienia przetok lub patologicznych zbiorników płynu;
• wykrycie powiększonych węzłów chłonnych w jamie brzusznej;
• ocenę kory nadnerczy oraz kontrolę zmian niezakwalifikowanych do operacji;
• podejrzenie nadciśnienia nerkowopochodnego oraz ocena skuteczności leczenia zwężenia tętnicy nerkowej;
• tętniaka aorty brzusznej;
• ocenę przeszczepionej nerki;
• rozpoznawanie zakrzepicy w obrębie dużych naczyń jamy brzusznej;
• ocenę przepuklin brzusznych.

Badanie USG brzucha pozwala stwierdzić, czy u pacjenta doszło do powstania stanu zapalnego, wykształcenia się zmian nowotworowych. W ten sposób lekarz może zbadać stan organów po wypadku. Warto pamiętać, że badanie USG może objąć także poszczególne organy, które wchodzą w skład jamy brzusznej, np. żołądek lub wątrobę. Tego rodzaju diagnostykę można przeprowadzić u pacjentów w każdym wieku.

Jakie choroby wykrywa USG jamy brzusznej?

Badanie USG brzucha przeprowadza się w przypadku podejrzenia takich chorób, jak m.in.:

• kamica pęcherzyka żółciowego,
• zapalenie wyrostka robaczkowego,
• zapalenie trzustki,
• kamica nerek,
• stany zapalne otrzewnej.

Ultrasonografia jamy brzusznej może być też przydatna we wstępnej diagnostyce nowotworowej. Może wykryć np. tętniaka aorty brzusznej, guza wątroby czy tkanek miękkich. Na przestrzeni ubiegłych lat wykorzystanie USG w onkologii znacząco wzrosło. Pomaga ocenić zmiany ogniskowe, unaczynienie guza, naciekanie nowotworu. Badania ultrasonograficznego używa się do wsparcia biopsji cienko- i gruboigłowej w celu pobrania fragmentu tkanki do badań histopatologicznych.

Kiedy nie powinno przeprowadzać się badania USG jamy brzusznej?

Zasadniczo nie ma przeciwwskazań do przeprowadzania USG brzucha. Jest to badanie w pełni bezpieczne i nieinwazyjne, a także całkowicie bezbolesne. Można od niego odstąpić jedynie w przypadkach braku współpracy ze strony chorego oraz braku jego zgody na przeprowadzenie badania.

Odradza się tę metodę diagnostyki obrazowej w przypadku oparzeń, złamań kości, a także występowania otwartych ran i oparzeń, ponieważ mogłaby być niekomfortowa dla pacjenta.

Czy USG jamy brzusznej w ciąży jest bezpieczne?

Ultrasonografia jest rutynowym badaniem kontrolnym w okresie ciąży. Uważa się je za całkowicie bezpieczne zarówno dla matki, jak i dziecka. Przeprowadza się je trzykrotnie: w 1., 2. i 3. trymestrze ciąży. W przypadku potrzeby pogłębienia diagnostyki obrazowej, lekarze przepisują rezonans magnetyczny. Jest on mniej inwazyjny dla tkanek niż tomografia komputerowa.

USG jamy brzusznej – przygotowanie

Przeprowadzenie USG jamy brzusznej nie jest skomplikowane, ale wymaga odpowiedniego przygotowania się ze strony pacjenta. Im dokładniejszy obraz uzyska lekarz, tym bardziej precyzyjna będzie diagnoza stanu zdrowia osoby badanej.

O czym należy pamiętać?

• W dniu poprzedzającym badanie należy unikać spożywania ciężkostrawnych lub wzdymających potraw oraz picia napojów gazowanych.
• Na 6 godzin przed badaniem nie należy przyjmować żadnego jedzenia, pić kawy, palić tytoniu, ani żuć gumy.
• Czystą wodę można spożywać do godziny przed badaniem – często, ale w niewielkich ilościach.

Ważne jest, aby przed badaniem nie opróżniać pęcherza moczowego, ale zadbać o ewentualne oddanie stolca. Wypełnienie pęcherza moczowego powoduje, że układa się on w sposób ułatwiający przeprowadzenie pogłębionej diagnostyki narządów położonych bardziej ku tyłowi (za pęcherzem moczowym). Osoby mające problem z zaparciami mogą sięgnąć po środki przeczyszczające najpóźniej na 24 godziny przed badaniem. Jeżeli osoba badana przyjmuje leki przepisane przez lekarza, należy przyjąć je zgodnie z wytycznymi.

Powyższe wskazania dotyczą wszystkich pacjentów od 5. roku wzwyż. W przypadku młodszych dzieci wytyczne są nieco inne. Jeśli chodzi o noworodki, nie powinny być one karmione ani pojone do około 1,5 godziny przed badaniem. U dzieci do 5. roku życia należy zachować dwugodzinną przerwę między posiłkiem poprzedzającym badanie.

Kiedy stosuje się środki cieniujące w USG?

W przypadku badania tkanek miękkich niekiedy zachodzi potrzeba zastosowania środka cieniującego, który zwiększa echogeniczność badanych struktur, przede wszystkim wątroby, trzustki, dróg żółciowych oraz innych narządów wewnętrznych.

Obecnie stosuje się trzy preparaty kontrastowe:

• Leovist – zawiera pęcherzyki powietrza osłonięte kwasem palmitynowym;
• Optison – zawiera mikropęcherzyki ludzkiej albuminy oraz oktafluoropropanu;
• Sonovue – złożony z sześciofluorku siarki stabilizowanego przez otoczkę fosfolipidową.

Przebieg badania USG jamy brzusznej

Badanie USG jamy brzusznej polega na tym, że lekarz wykonujący diagnostykę przemieszcza głowicę po brzuchu pacjenta, który jest układany w pozycji leżącej, na plecach. Aby zwiększyć czułość działania głowicy, nakłada się specjalny żel na skórę w miejscu badania. Jest on hipoalergiczny, ma neutralne pH i zapewnia prawidłowe przewodzenie impulsów.

Badanie trwa około kwadransa. Lekarz dokonuje pomiarów wielkości, echogeniczności i jednorodności badanych struktur. Badanie kończy się poprzez rejestrację obrazu ultrasonograficznego, wydruku wykrytych ewentualnych zmian oraz wydania opisu.

Jak interpretować wyniki badań USG jamy brzusznej?

Lekarz powinien szczegółowo omówić z pacjentem wyniki USG. W sytuacji kiedy jakiekolwiek informacje budzą wątpliwości, warto dopytywać specjalistę o ich wyjaśnienie. Szczególną uwagę należy zwrócić na stwierdzenia, które mogą dotyczyć nieprawidłowości w obrębie jamy brzusznej, jak np.: polipy, torbiele, złogi, obecność płynu w jamie brzusznej. W każdym z tych przypadków niezbędna może być dalsza diagnostyka.

Ważne jest, aby interpretacji dokonywać zawsze na podstawie aktualnych informacji. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, kiedy obok przeprowadzenia USG konieczne jest przeanalizowanie zdjęć z RTG lub tomografu komputerowego.

Ile kosztuje badanie USG jamy brzusznej?

USG jamy brzusznej jest badaniem refundowanym przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Oznacza to, że pacjent, który otrzymał skierowanie, ma możliwość wykonania USG jamy brzusznej w każdej placówce współpracującej z NFZ całkowicie bezpłatnie.

Oczywiście istnieje też możliwość wykonania badania prywatnie, bez skierowania. Koszt ogólnego badania USG jamy brzusznej to około 200 zł. Z reguły placówki medyczne oferują też bardziej szczegółową diagnostykę, np. obejmującą wyłącznie wątrobę, śledzionę czy pęcherzyk żółciowy.

współpraca: lek. Marcin Fajkis