Marskość wątroby – przyczyny, objawy, badania, leczenie, rokowania

Marskość wątroby – zwłóknienie wątroby – co to za choroba?

Marskość wątroby (zwłóknienie wątroby) to choroba, w której uszkodzeniu ulega miąższ wątroby. Miejsce prawidłowej tkanki wątroby zastępuje nieprawidłowa struktura – tzw. guzki regeneracyjne. Ograniczenie ilości prawidłowych komórek wątroby (hepatocytów) prowadzi do wielu zaburzeń jej funkcji, w tym metabolizmu.

Marskość to nieodwracalne ostatnie stadium uszkodzenia wątroby, kiedy to regeneracja narządu nie jest już możliwa. Za taki stan odpowiada wiele czynników przewlekle oddziałujących na organ. Problemy z wątrobą to najczęściej efekt niezdrowego trybu życia. Długotrwałe stymulowanie komórek gwiaździstych (rodzaj komórek przepływających wraz z limfocytami przez macierz pozakomórkową, czyli przestrzeń pomiędzy hepatocytami a naczyniem krwionośnym) przez alkohol, leki czy toksyny zawarte w pożywieniu, sprawia, że zaczynają one w produkować patologiczną bliznowatą tkankę łączną. Następuje włóknienie macierzy pozakomórkowej, przez co komórki wątrobowe zostają odcięte od kontaktu z krwią, która jest niezbędna do ich odżywienia i odprowadzenia produktów przemiany materii.

Zwłóknienie wątroby u wielu pacjentów rozwija się w następstwie stłuszczenia wątroby, najczęściej alkoholowego, choć za choroby wątroby często odpowiada niezdrowa dieta, obfitująca w tłuszcze, zwłaszcza typu trans. Do uszkodzenia wątroby mogą prowadzić również niektóre schorzenia.

Aby zapobiec uszkodzeniu wątroby prowadzącemu do jej zwłóknienia, należy wspierać naturalne procesy oczyszczania i regeneracji. Objawów chorej wątroby nie należy ignorować – im wcześniej wykryte zostaną dysfunkcje, tym większa szansa na wyleczenie.

To też może Cię zainteresować: Śmierdzące stopy – przyczyny, leczenie

Marskość wątroby – alkoholowa, zastoinowa, żółciowa, pozapalna

Zwłóknienie wątroby, ze względu na podstawową przyczynę chorobotwórczych zmian zachodzących w obrębie miąższu wątrobowego, podzielić można na kilka rodzajów:

• alkoholowa marskość wątroby – czynnikiem toksycznym jest alkohol etylowy; szacuje się, że może występować nawet u co 5 osoby regularnie spożywającej napoje wysokoprocentowe; często poprzedza je alkoholowe stłuszczenie wątroby; marskość alkoholowa ma najcięższy przebieg i najgorsze rokowania w przypadku niepodjęcia leczenia;
• zastoinowa marskość wątroby – przyczyną jest zazwyczaj przewlekła niewydolność krążenia;
• żółciowa marskość wątroby – powodowana zmianami w drogach żółciowych prowadzącymi do ich uszkodzenia i zastoju żółci (cholestazy); związana najprawdopodobniej z nieprawidłową reakcją autoimmunologiczną organizmu;
• pozapalna marskość wątroby – będąca wynikiem m.in. wirusowego zapalenia wątroby.

Odrębnym rodzajem marskości jest typ wywołany przez niektóre choroby genetyczne, upośledzające metaboliczne funkcje wątroby. Do chorzeń tych zalicza się m.in. choroba Wilsona czy hemochromatoza.

Przyczyny marskości wątroby

W praktyce lekarskiej najczęściej obserwuje się marskość wątroby u alkoholików. Nadużywanie alkoholu stanowi jedną z najczęstszych przyczyn chorób wątroby. Objawy alkoholowej marskości wątroby i przebieg schorzenia nie różnią się w znacznym stopniu od marskości o innym podłożu.

Przyczyny marskości wątroby pokrywają się z wymienionymi odmianami schorzenia. Poza marskością od alkoholu, jako przyczyny choroby wymienia się zatem:

• wirusowe zapalenie wątroby typu B, D lub C (druga co do częstości przyczyna marskości);
• choroby metaboliczne,
• choroby dróg żółciowych,
• niektóre leki.

Do innych przyczyn zaliczamy autoimmunologiczne zapalenie wątroby (dochodzi w nim do martwicy wątroby) oraz choroby metaboliczne (niedobór alfa1-antytrypsyny, mukowiscydoza).

Marskość wątroby może wystąpić też w przebiegu chorób dróg żółciowych (niedrożność zewnątrzwątrobowych dróg żółciowych, pierwotna marskość żółciowa, pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych). U pacjentów diagnozowana była także marskość wątroby po lekach (polekową marskość wątroby może wywołać długotrwałe przyjmowanie środków, takich jak np. metyldopa, metotreksat, amiodaron).

Marskość wątroby – objawy

Należy zwrócić uwagę na ogólne symptomy, jakie daje marskość wątroby. Objawy mogące wskazywać na zaburzenie funkcji narządu, to: nadmierna męczliwość, osłabienie, utrata masy ciała, obniżone łaknienie, świąd czy wygląd ciała typu,,kasztanowy ludzik’’ – szczupłe kończyny i duży brzuch.

Może dojść do powiększenia śledziony, czyli tzw. splenomegalii oraz powiększenia wątroby z charakterystyczną, wyczuwalną w badaniu guzkową strukturą. Powiększenie wątroby występuje jednak tylko u nielicznych pacjentów i najczęściej w przebiegu marskości wątroby jest ona zmniejszona.

Innymi dolegliwościami ze strony układu pokarmowego mogą być: ból pod prawym żebrem (ból w prawym podżebrzu, określany przez pacjentów jako ból wątroby), wzdęcia, nudności i wymioty.

Wątroba jest narządem, w którym zachodzi produkcja niektórych hormonów płciowych. W marskości wątroby, gdy narząd nie jest wydolny, dochodzi do wielu zmian w funkcjonowaniu układu rozrodczego. Pojawiają się zaburzenia miesiączkowania, obniża się libido, a u mężczyzn może dojść do zaniku jąder i ginekomastii, czyli nieprawidłowego powiększania się piersi.

Wśród psychicznych objawów marskości wątroby wymienia się nadmierną senność, spowolnienie reakcji, splatanie, a nawet śpiączkę wątrobową.

Skórne objawy marskości wątroby

Marskość wątroby może wywołać zmiany w zabarwieniu skóry. Najczęstsza jest żółtaczka, czyli zażółcenie powłok skórnych, błon śluzowych i białkówek wskutek pojawienia się we krwi zwiększonej ilości bilirubiny (pomarańczowego barwinka wchodzącego w skład żółci). Obserwowana jest także skłonność do powstawania siników.

Inne zmiany skórne przy chorej wątrobie to: zaczerwienienie na dłoniach i stopach, u mężczyzn utrata owłosienia na klatce piersiowej, a u kobiet nadmierne owłosienie, czyli hirsutyzm.

Przy marskości wątroby objawy na skórze to także obecność gwiaździstych naczyniaków, czyli tzw. pajączków wątrobowych. U pacjentów mogą wystąpić również podłużne białe przebarwienia na paznokciach.

Wątroba w prawidłowych warunkach produkuje czynniki odpowiadające za prawidłowy przebieg procesu krzepnięcia krwi. Gdy jej funkcjonowanie zostaje zaburzone, dochodzi do zaburzeń w procesie krzepnięcia, co skutkuje krwawieniami z dziąseł i nosa oraz wybroczynami na skórze i błonach śluzowych.

W marskości wątroby objawy u alkoholika, są także same jak u innych pacjentów.

Jednak u około 40 proc. chorych marskość wątroby jest wykrywana przypadkowo i nie daje objawów.

Jak rozpoznać marskość wątroby w badaniach?

Badania wątroby są konieczne w celu postawienia prawidłowej diagnozy przede wszystkim wówczas gdy choroba jest wyrównana i jej objawy nie są wyraźne. Rozpoznanie choroby stawia się, pobierając wycinek narządu. Biopsja wątroby z badaniem histopatologicznym nie zawsze jest jednak konieczna. W niektórych przypadkach rozpoznanie można postawić tylko na podstawie objawów i wyników badań krwi.

Do głównych nieprawidłowości stwierdzanych w badaniu krwi u pacjentów z marskością wątroby należą nieprawidłowości w układzie krzepnięcia krwi, niski poziom płytek krwi (niedobór trombocytów w fazie wyrównanej marskości może stanowić jedyny objaw choroby w wynikach badań), wzrost aktywności enzymów wątrobowych AlAT i AspAT, wzrost enzymu GGTP, co często wskazuje na alkoholową przyczynę marskości.

Do badań obrazowych zalicza się USG wątroby uwidaczniające falistość jej brzegów i nierówności powierzchni wynikające z obecności guzków regeneracyjnych oraz powiększenie śledziony. Dodatkowo wykorzystuje się USG dopplerowskie z kolorem, obrazujące zaburzony przepływ krwi od i do narządu. Cennym badaniem w marskości wątroby jest także endoskopia wykrywająca żylaki przełyku niejednokrotnie towarzyszące marskości z uwagi na wzrost ciśnienia w żyle wrotnej wątroby.

Skutki marskości wątroby – wodobrzusze, encefalopatia

Niewydolność wątroby spowodowana marskością może doprowadzić do wodobrzusza. Wodobrzusze jest stanem, w którym dochodzi do nagromadzenia płynu w jamie otrzewnej, a więc w przestrzeni utworzonej przez błonę pokrywającą od wewnątrz jamę brzuszną i narządy.

Aby potwierdzić wodobrzusze, przeprowadza się badanie USG jamy brzusznej. Pozwala ono określić ilość płynu, wielkość i strukturę wątroby oraz innych narządów jamy brzusznej.

Jeśli marskości wątroby towarzyszy wodobrzusze, może dojść do zakażenia płynu w jamie otrzewnej przez bakterie z przewodu pokarmowego. Taki stan jest nazywany samoistnym bakteryjnym zapaleniem otrzewnej.

Często jedynym objawem może być gorączka, ale stan ten może też doprowadzić do groźnego dla życia wstrząsu septycznego, czyli gwałtownej reakcji organizmu na obecność bakterii we krwi.

W przebiegu marskości może dojść do rozwoju tzw. encefalopatii wątrobowej, czyli zaburzeń w funkcjonowaniu układu nerwowego, pod postacią zaburzeń w zachowaniu i nastroju, zaburzeń świadomości i funkcji intelektualnych.

Marskość może też spowodować zaburzenia w prawidłowym funkcjonowaniu nerek. Zespół, w którym w wyniku marskości wątroby i wodobrzusza lub innej choroby wątroby pojawia się niewydolność nerek, nosi nazwę zespołu wątrobowo-nerkowego.

Marskość wątroby – ostatnie stadium

W zaawansowanym stadium marskości wątroby narastają objawy skazy krwotocznej. Na skutek znacznego niedoboru czynnika krzepnięcia krwi chory ma wyraźne wybroczyny na skórze i podskórne wylewy, nasilają się także krwawienia z nosa i dziąseł.

Ponieważ wątroba nie jest w stanie neutralizować toksycznych dla mózgu produktów przemiany materii, dochodzi do śpiączki wątrobowej. Ryzyko jej wystąpienia wzrasta wraz z wydłużeniem czasu trwania niewydolności wątroby. Toksyny mogą powstawać przykładowo przy rozkładzie przez bakterie krwi w jelitach pochodzącej z pękniętych żylaków przełyku. Wystąpienie objawów śpiączki wątrobowej w postaci nadmiernej senności, problemów z koncentracją, stanów osłupienia przeplatających się z napadami agresji, drżenia rak czy tzw. odoru wątrobowego z ust (zapach zepsutego mięsa czy jajek), powinno skłonić do pilnej konsultacji z lekarzem.

W ostatniej fazie marskości wątroby dochodzi również do nasilenia obrzęków ciała. Jest to konsekwencją zaburzenia syntezy białek we krwi.

Przeszczep wątroby – sposób na wyleczenie marskości

Leczenie marskości wątroby opiera się na bezwzględnym zaprzestaniu picia alkoholu przez osoby z chorobą alkoholową oraz diecie wątrobowej o niskiej zawartości białka. Konieczne jest także leczenie przyczyny marskości.

Uszkodzenia miąższu wątroby są nieodwracalne. Nadrzędnym celem leczenia jest zatrzymanie procesu degradacji komórek wątrobowych i ich ochrona.

Jedyną skuteczną metodą, prowadzącą do wyleczenia marskości wątroby jest przeszczep wątroby. Przeprowadza się go u osób, u których po przeszczepieniu istnieją duże szanse na wieloletnie przeżycie, oraz u osób, które w wyniku choroby wątroby mają mniej niż 90 proc. szans, że przeżyją 1 rok.

Przeszczep wątroby przeprowadza się u osób, które cierpią z powodu chorób, takich jak niewyrównana marskość wątroby, cholestatyczne choroby wątroby, np. pierwotna marskość żółciowa czy pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych.

Przeszczep wątroby jest przeciwwskazany u osób zakażonych wirusem HIV, osób uzależnionych od alkoholu, pacjentów, u których istnieje ognisko nowotworowe w narządzie innym niż wątroba oraz u chorych z towarzyszącą niewydolnością oddechową lub niewydolnością serca. Wątroba do przeszczepu pobierana może być od dawcy żywego lub od dawcy zmarłego.

Po przeszczepieniu wątroby może dojść do powikłań, które zazwyczaj rozwijają się w ciągu 2 dni od operacji. Do najczęstszych należą powikłania związane z wyciekiem żółci i zwężeniem dróg żółciowych. Może również dojść do zakrzepicy tętnicy wątrobowej i niedrożności żył wątrobowych.

Zaburzenia procesu krzepnięcia krwi po przeszczepie wątroby są przyczyną krwawień zdarzających się u około 10 proc. chorych. U około 3 proc. chorych przeszczepiona wątroba nie podejmuje pracy.

W tym wypadku jedynym skutecznym sposobem jest ponowne przeszczepienie narządu. Częstym powikłaniem po operacji przeszczepu narządu jest nadciśnienie tętnicze. Może dojść do zakażeń i zaburzeń metabolicznych (cukrzyca, powikłania związane z układem oddechowym).

Po przeszczepieniu może dojść do ostrego odrzucenia przeszczepu przez chorego. Zdarza się to u około 40 proc. pacjentów. Choremu podaje się wówczas glikokortykosteroidy. Leczenie jest skuteczne w 90 proc. przypadków.

Czytaj również: Przeszczep nerki – wskazania, przeciwwskazania, powikłania

Marskość wątroby – rokowania

Marskość wątroby zaliczana jest do grupy schorzeń stanowiących najczęstszą przyczynę zgonów wśród mieszkańców krajów rozwijających się.

Rokowanie w marskości wątroby u alkoholików jest najmniej pomyślne m.in. ze względu na późne zazwyczaj wykrycie i szczególną toksyczność etanolu. Co więcej nie każdemu uzależnionemu w czasie leczenia udaje się odstawić alkohol, co znacznie przyspiesza postęp zmian. Szczególnie złe jest także rokowanie u pacjentów z marskością i encefalopatią.

W sytuacji, kiedy wątroba jest zwłókniona jedynie w niewielkim stopniu (co jest równoznaczne z szybkim rozpoznaniem chorzenia), chorzy, pod warunkiem stałego monitorowania własnego stanu, mogą przez długie lata funkjonować w miarę normalnie. Rokowanie jest o wiele gorsze, kiedy doszło do uszkodzenia więcej niż 75 proc. powierzchni narządu.

Jeśli proces chorobowy jest wyrównany, 5-letnia przeżywalność możliwa jest nawet u 90 proc. chorych. Jedynie co dziesiąty pacjent przeżywa 10 lat od momentu rozpoznania marskości.