Wielotorbielowatość nerek (PKD) – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie, rokowania
Choroby genetyczne diagnozowane są zazwyczaj u dzieci, choć ich objawy mogą się pojawić także u dorosłych. W zależności od schorzenia ujawniają się z różną częstotliwością. Część z nich można wykryć jeszcze w czasie ciąży przy pomocy badań prenatalnych.
Choroby genetyczne to rozległa grupa schorzeń, które mogą być dziedziczone (w sposób autosomalny lub sprzężony z płcią, dominująco lub recesywnie) lub też mogą być wynikiem mutacji genetycznej powstającej de novo. Choroby genetyczne mogą ujawniać się na różnych etapach życia – niektóre, tak jak np. zespół Downa, mogą zostać wykryte już w życiu płodowym, niektóre zaś, np. hipercholesterolemia rodzinna, dają swoje objawy dopiero po kilku latach życia.
Choroby uwarunkowane genetycznie to szereg schorzeń powstających w wyniku mutacji genów lub zaburzeń chromosomalnych (nieprawidłowa budowa lub ilość chromosomów – obecność chromosomów dodatkowych lub brak niektórych chromosomów). Choroby uwarunkowane genetycznie mogą być dziedziczone od członków rodziny, ale mogą być także wynikiem mutacji de novo. Schorzenia te mogą zostać zdiagnozowane nie tylko na podstawie obrazu klinicznego, ale też na podstawie badań genetycznych, które można wykonać już w życiu płodowym. Leczenie przyczynowe chorób genetycznych jest niemożliwe. Prowadzi się postępowanie objawowe zależne od stanu dziecka i symptomów schorzenia. Jeżeli wada genetyczna rozpoznana w życiu płodowym jest letalna lub wiąże się z poważnymi zaburzeniami rozwojowymi, w świetle polskiego prawa dozwolona jest terminacja ciąży.
Choroby te mogą, choć nie muszą, wiązać się z niedorozwojem intelektualnym i ruchowym. Ich skutkiem nie zawsze są ciężkie deformacje i dysfunkcje. Część z nich daje objawy np. tylko w postaci zaburzeń metabolicznych, co zmniejsza jakość życia, ale nie jest przyczyną wyłączenia chorych z życia społecznego czy zawodowego.
Najbardziej znaną i równie często występującą w populacji chorobą genetyczną jest zespół Downa. Jest to trisomia chromosomu 21 – to jeden z najbardziej znanych zespołów genetycznych. Ryzyko urodzenia dziecka z zespołem Downa wzrasta wraz z wiekiem matki (istotny wzrost ryzyka obserwuje się po ukończeniu 35. roku życia). Ryzyko urodzenia dziecka z zespołem Downa można ocenić na podstawie USG prenatalnego wykonywanego między 11. a 14. tygodniem ciąży (markerami są m.in. zwiększona przezierność karku i niewykształcona kość nosowa, na podwyższone ryzyko zespołu Downa u dziecka może też wskazywać szereg tzw. markerów małych), najlepiej w skojarzeniu z testem PAPP-a wykonywanym z krwi. W przypadku podwyższonego ryzyka urodzenia dziecka z zespołem genetycznym ciężarna może zdecydować się na wykonanie badań inwazyjnych (np. amniopunkcji, biopsji kosmówki), które pozwalają na ocenę kariotypu płodu i ustalenie, czy dziecko ma prawidłową liczbę chromosomów.
Zespół Downa, poza charakterystyczną dysmorfią twarzy (tzw. twarzą mongoidalną), wiąże się z ryzykiem występowania wad serca (charakterystyczną wadą serca jest wspólny kanał przedsionkowo-komorowy), wad przewodu pokarmowego (np. zarośnięcie przełyku czy odbytu), niedoczynności tarczycy, z niskowzrosłością, upośledzeniem umysłowym. Pacjenci z zespołem Downa mają także wyższe niż populacyjne ryzyko zachorowania na białaczkę. Pacjenci z zespołem Downa wymagają wielospecjalistycznej opieki, zależnej od wad towarzyszących zespołowi.
Zespół DiGeorge'a to delecja chromosomu 22, w przebiegu której dochodzi do:
Chorzy na zespół DiGeorge'a mają charakterystyczną dysmorfię twarzy: cofniętą żuchwę, nisko osadzone małżowiny uszne, szeroko rozstawione gałki oczne. Choroba zwykle jest rozpoznawana dopiero po porodzie.
Zespół suszonej śliwki (zespół Fröhlicha) to bardzo rzadki zespół wad genetycznych charakteryzujący się znacznym niedorozwojem mięśni brzucha (prowadzi to do charakterystycznego obrazu skóry na brzuchu – jest ona pomarszczona, stąd nazwa „zespół suszonej śliwki”), wnętrostwem, wadami układu moczowego.
Zespół Cowdena jest uwarunkowany mutacją genu PTEN – genu odpowiedzialnego za hamowanie procesów nowotworzenia. Efektem tej mutacji jest zwiększona predyspozycja do rozwoju nowotworów: zarówno łagodnych dysplazji i nowotworów (np. dysplazja gruczołowo-włóknista sutka, gruczolaki, polipy jelita grubego, guzy móżdżku), jak i nowotworów złośliwych (np. rak tarczycy, rak sutka, rak endometrium). Charakterystyczne dla zespołu Cowdena są także liszajowate zmiany na twarzy, rogowacenie skóry, brodawki w jamie ustnej. Chorzy na zespół Cowdena mogą cierpieć na upośledzenie umysłowe.
Homocystynuria to uwarunkowana genetycznie choroba metaboliczna, objawiająca się:
W leczeniu homocystynurii stosowane jest postępowanie dietetyczne (dieta z ograniczeniem produktów zawierających aminokwas – homosyteinę) oraz postępowanie farmakologiczne (podawanie betainy oraz witaminy B6).
Achondroplazja to genetycznie uwarunkowana choroba kości. Pacjenci z achondroplazją mają zaburzony rozwój kości długich przy prawidłowym rozwoju tułowia – skutkuje to karłowatością i nieproporcjonalną budową ciała. Na achondroplazją wskazuje także dysmorfia twarzy: wydatne czoło, zapadnięta nasada nosa. Rozwój intelektualny chorych przebiega prawidłowo.
Mukopolisacharydozy to grupa rzadkich chorób genetycznych będących zaburzeniem metabolicznym, skutkującym gromadzeniem w organizmie mukopolisacharydów uszkadzających narządy. Chorzy na mukopolisacharydozy mają zaburzony rozwój kości (kości stają się zdeformowane, co prowadzi do utrudnienia prawidłowego poruszania się), skłonność do powstawania przepuklin, skłonność do niedosłuchu, do występowania drgawek. Charakterystyczna dla choroby jest tzw. groteskowa twarz.
Hipercholesterolemia to choroba uwarunkowana genetycznie, dziedziczona zwykle autosomalnie dominująco, której istotą są pojawiające się wcześnie zaburzenia lipidowe: podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL (tzw. „złego cholesterolu”). Odchylenia w badaniach laboratoryjnych pojawiają się już we wczesnym dzieciństwie, szybko też rozwijają się powikłania hipercholesterolemii (np. miażdżyca, skłonność do zawału mięśnia sercowego). Cechą charakterystyczną dla hipercholesterolemii rodzinnej jest oporność na działanie leków stosowanych w klasycznej hipercholesterolemii. Leczenie polega na regularnym wykonywaniu zabiegów tzw. LDL-aferezy (usuwania z surowicy cholesterolu LDL). Skuteczną, ale bardzo obciążającą metodą leczenia jest przeszczepienie wątroby.
Hemochromatoza to choroba metaboliczna związana z nadmiernym wchłanianiem żelaza z przewodu pokarmowego. Objawy choroby wynikają z nadmiernego gromadzenia żelaza w tkankach, a należą do nich m.in.:
W leczeniu stosuje się deferoksaminę (lek chelatujący żelazo, ułatwiający jego wydalanie) oraz upusty krwi.
Fenyloketonuria jest uwarunkowaną dziedzicznie chorobą metaboliczną prowadzącą do gromadzenia w tkankach aminokwasu fenyloalaniny. Nieleczona choroba prowadzi do znacznych zaburzeń rozwoju psychoruchowego, padaczki i innych zaburzeń neurologicznych. Charakterystycznym objawem fenyloketonurii jest tzw. „mysi” zapach potu.
Dzięki przesiewowym badaniom noworodków fenyloketonuria może zostać rozpoznana bardzo wcześnie i, dzięki właściwemu postępowaniu dietetycznemu, można uniknąć rozwinięcia się objawów choroby. Istotą leczenia, jak już wspomniano, jest dieta ze znacznym ograniczeniem spożycia fenyloalaniny.
Zespół Alporta to choroba związana z postępującym uszkodzeniem nerek, krwinkomoczem, któremu często towarzyszy niedosłuch oraz zaburzenia ze strony narządu wzroku. Choroba jest uwarunkowana genetycznie – najczęściej dziedziczy się w sposób sprzężony z płcią. Chorzy na zespół Alporta wymagają wielospecjalistycznej opieki. Bardzo istotne jest monitorowanie funkcji nerek i, w razie ich niewydolności, włączenie leczenia nerkozastępczego.
Zespół Pradera-Williego związany jest z delecją chromosomu 15 pochodzącego od ojca. Pacjenci z tym zespołem charakteryzują się niskim wzrostem, skłonnością do otyłości (związaną m.in. z niepohamowanym łaknieniem), upośledzeniem umysłowym, niedorozwojem narządów płciowych, obniżonym napięciem mięśniowym, zaburzeniami zachowania (np. skłonność do agresji, do napadów złości). Dzieci z zespołem Pradera-Williego wymagają opieki wielospecjalistycznej, m.in. rehabilitacji, leczenia hormonem wzrostu, opieki psychologicznej.
Zespół Edwardsa to trisomia chromosomu 18 wiążąca się z poważnymi wadami wrodzonymi prowadzącymi do istotnego skrócenia długości życia (większość dzieci umiera przed ukończeniem 1. roku życia). Dzieci z zespołem Edwardsa są hipotroficzne (mają niską masę ciała urodzeniową), mają obniżone napięcie mięśniowe i osłabiony odruch ssania, mają opóźniony rozwój psychoruchowy. Dodatkowo, w trisomii 18 często obserwuje się wady serca, wady nerek, wady układu kostnego, wady przewodu pokarmowego (np. zarośnięcie przełyku). Typowa dla zespołu Edwardsa dysmorfia twarzy obejmuje: małogłowie, łódkogłowie, szeroko rozstawione szpary powiekowe, wydatną potylicę itd.
Ryzyko urodzenia dziecka z zespołem Edwardsa, podobnie jak w przypadku zespołu Downa, można ocenić na podstawie genetycznego USG prenatalnego w skojarzeniu z testem PAPP-a. Dziecko z zespołem Edwardsa wymaga wielospecjalistycznej opieki.
Zespół Retta to genetycznie uwarunkowana choroba neurologiczna występująca głównie u dziewczynek. W przebiegu choroby dochodzi do znacznej regresji rozwoju psychoruchowego, obserwowanej zwykle po prawidłowym okresie niemowlęcym. W przebiegu choroby pojawiają się przykurcze kończyn oraz problemy z oddychaniem. Większość chorych cierpi na padaczkę.
Zespół Marfana to genetycznie uwarunkowana choroba tkanki łącznej. Charakterystyczne cechy chorych z zespołem Marfana to:
Objawami zespołu Sotosa są:
Noworodki z zespołem Sotosa mogą mieć problemy z obniżonym napięciem mięśniowym i ze ssaniem, częściej obserwuje się u nich wady serca, wady nerek, wady układu kostnego, drgawki.
342
