Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) depresja to zaburzenie charakteryzujące się różnymi objawami, które występują przez okres co najmniej 2 tygodni w postaci: zmian nastroju (polegających na pogrążeniu się w smutku, przygnębieniu, wygaszeniu zainteresowań), utraty zdolności do odczuwania przyjemności oraz zaburzenia psychoruchowego. W rozpoznaniu może być pomocny test Becka. Depresja dotyka kobiet dwa razy częściej niż mężczyzn, jednak to panowie częściej popełniają samobójstwo z powodu depresji.
Czy depresja to choroba psychiczna? Tak, przy czym można ją skutecznie leczyć. Statystycznie w ciągu naszego życia każdy w pewnym momencie spełnia kryteria depresji. Aż 10 proc. pacjentów zgłaszających się do lekarza rodzinnego ma pełnoobjawową depresję, ale aż u 50 proc. depresja zostaje nierozpoznana. W roku 2020 depresja będzie drugim najpoważniejszym problemem zdrowotnym świata, zaraz po chorobach układu krążenia. Stany depresyjne to krótkie, kilkudniowe epizody obniżonego nastroju, które są nieodłączną częścią naszego życia. Depresja może wystąpić w każdym wieku, lecz najbardziej narażone są osoby w wieku przekwitania, czyli andropauzy i menopauzy.
Za przyczynę depresji uważa się kombinację czynników, które można podzielić na trzy grupy:
- czynniki biologiczne (np. czynniki genetyczne, czyli występowanie depresji w rodzinie, zmiany poziomu neuroprzekaźników w mózgu, stan zdrowia somatycznego, choroby przewlekłe, uzależnienia),
- czynniki psychologiczne (np. stresujące wydarzenia życiowe i sposoby radzenia sobie z nimi, relacje małżeńskie, rodzinne i relacje z innymi osobami),
- czynniki społeczne i kulturowe (np. sieć wsparcia społecznego, poczucie samotności, sytuacja zawodowa, szkolna, materialna, mieszkaniowa).
Choroba psychiczna – w tym depresja – jest najczęściej efektem współdziałania różnych czynników należących do kilku z wymienionych kategorii – jest to depresja pierwotna. Choroby depresyjne, czyli takie, które mogą nasilać lub wywołać objawy depresji, to głównie choroby przewlekłe, których leczenie jest trudne.
Z depresją często jest kojarzona dystymia (dawniej depresja nerwicowa, nerwica depresyjna, depresyjne zaburzenia osobowości lub depresja lękowa przewlekła), obecnie określana jako przewlekłe obniżenie nastroju, trwające co najmniej 2 lata. Osoby z dystymią są przez większą część dnia przygnębione, zmęczone, mają poczucie bezradności. Objawy nie spełniają kryteriów epizodu depresyjnego, ale powodują cierpienie chorych.
Podstawowe rodzaje depresji zostały opisane poniżej.
- Depresja urojeniowa – urojenia w depresji dotyczą obniżenia własnej wartości i negatywnych myśli o przyszłości, osiągając poziom urojeń. Urojenia depresyjne powodują, że chorzy odnoszą do siebie obojętne sygnały z otoczenia, samoudręczają się. Może pojawić się myślenie katastroficzne i nieufność wobec bliskich.
- Depresji lękowa (agitowana) – jej dominującym objawem jest silne uczucie niepokoju, z nerwowym pobudzeniem włącznie oraz inne objawy lękowe, nawet napady paniki.
- Depresja z zahamowaniem (inaczej osłupienie depresyjne) – chory nie podejmuje żadnej aktywności, nie odżywia się, nie nawiązuje kontaktu z otoczeniem, pozostaje nieruchomo w jednej pozycji, ma zastygły, cierpiący wyraz twarzy.
- Depresja dwubiegunowa, zwana także maniakalno-depresyjną – to choroba psychiczna, w przebiegu której okresy depresji przeplatają się z epizodami manii. Chory przechodzi ze stanu krańcowego przygnębienia i myśli o śmierci do skrajnego optymizmu i pobudzenia.
- Depresja endogenna (jednobiegunowa) – w przeciwieństwie do dwubiegunowej w tym przypadku występuje obniżony nastój.
- Depresja jatrogenna – może być wywołana przez leki, które blokują receptory dopaminergiczne
- Depresja reaktywna (psychogenna) – jest reakcją na silny stres (stres to wtórna przyczyna depresji).
- Depresja poschizofreniczna – pojawia się jako reakcja na przebyty epizod schizofreniczny. W obrazie klinicznym dominują objawy depresyjne, schizofreniczne nadal występują, ale mają łagodniejszy charakter.
- Depresja maskowana (atypowa, nietypowa) – w jej rozpoznaniu kluczową rolę odgrywa specyficzne odwrócenie cech depresji typowej. Najczęstsza różnica to zwiększony apetyt, czyli objadanie się oraz nadmierna senność.
- Depresji sezonowa – pojawia się zwykle wtedy, kiedy dzień staje się krótszy. Wtedy szyszynka produkuje mniej melatoniny – hormonu, który stymuluje senność, spowalnia nasze funkcje życiowe, zdecydowanie obniża nastrój, przywołuje niepokój i rozdrażnienie.
- Depresja poporodowa – jej objawy to m.in. zaburzenia snu i łaknienia, brak radości z kontaktów z dzieckiem oraz poczucie niekompetencji, które nie mijają w ciągu kilkunastu dni po porodzie. Poza tym objawy depresji mogą pojawić się nawet w kilka miesięcy od porodu.
Jakie są objawy depresji?
- Stopniowa utrata radości życia i odczuwania przyjemności. Silna depresja prowadzi do utraty umiejętności cieszenia się rzeczami i wydarzeniami, które do tej pory cieszyły – aż do całkowitego ich zaniku (anhedonia). Czasami zmienny, drażliwy nastrój, trudność w kontrolowaniu nastroju oraz smutek (mające głęboki i przenikliwy charakter, doświadczane przez większość czasu), płacz, który coraz trudniej kontrolować, a czasami niemożność panowania nad własnymi emocjami, impulsywność niezgodna z dotychczasowym zachowaniem. Pojawia się rezygnacja z czynności, które dotąd sprawiały nam przyjemność.
- Ograniczenie aktywności życiowej, stopniowa utrata dotychczasowych zainteresowań, trudności w podejmowaniu różnych czynności i działań, aż do skrajnego zaniechania tych czynności (abulia) – np. niemożność wstania z łóżka, wykonania najprostszych czynności higienicznych, jak ubranie się, umycie, uczesanie. Stopniowa utrata energii życiowej i zmniejszenie wrażliwości na bodźce emocjonalne (apatia). Wzmożona męczliwość, przewlekłe zmęczenie z ograniczeniem codziennej aktywności. Czasami pobudzenie psychoruchowe z poczuciem zwiększonego napięcia wewnętrznego, niepokoju oraz niemożnością znalezienia sobie miejsca.
- Myślenie depresyjne – pesymistyczna ocena własnej przeszłości, teraźniejszości i przyszłości, utrata poczucia własnej wartości, zaniżona samoocena, poczucie bycia bezwartościowym, niepotrzebnym. Czasami urojenia depresyjne (fałszywe sądy, w których prawdziwość pacjent wierzy, pomimo daremnych prób skonfrontowania go z rzeczywistością) dotyczące poczucia winy, bycia grzesznym, karanym, skazanym, czy też dotyczące biedy, ubóstwa, braku jakichkolwiek perspektyw na przyszłość dla siebie i rodziny.
- Lęk wprawdzie nie jest typowym objawem depresji, ale bardzo często jej towarzyszy. Pacjentowi, choć ma poczucie stale utrzymującego się lęku, trudno określić, czego konkretnego się boi (lęk nieokreślony). Lęk niejednokrotnie ma charakter przewlekły, jego nasilenie stopniowo narasta i zmniejsza się (lęk wolno płynący), często jest umiejscawiany przez pacjenta gdzieś w środku ciała, np. w klatce piersiowej.
- Narastające poczucie utraty sensu życia, bezsens życia, poczucie beznadziejności, myśli rezygnacyjne, myśli o śmierci. Chroniczna depresja, czyli długo trwająca może powodować pragnienie śmierci drogą naturalną aż do myśli o popełnieniu samobójstwa. Myśli samobójcze pojawiają się często wbrew woli pacjenta, który stara się sobie z nimi radzić, ignorować je, ale z czasem staje się to coraz trudniejsze. Wtedy pacjent często prosi o pomoc, m.in. informując o tym otaczające osoby. W skrajnych przypadkach pacjent zaczyna myśleć, w jaki konkretny sposób popełni samobójstwo (tendencje samobójcze). Może być ono szczegółowo zaplanowane, ale też może być impulsywne – nieplanowane i nagłe. Myśli rezygnacyjne, o śmierci, o samobójstwie również są bezwzględnym wskazaniem do konsultacji psychiatrycznej.
- Zaburzenie koncentracji uwagi, problemy z pamięcią i zaburzenie funkcji poznawczych, co utrudnia przyswajanie nowych wiadomości czy pracę.
- Zaburzenia snu w depresji przejawiają się często trudnościami w zasypianiu i utrzymaniu snu; sen często jest płytki, przerywany. Głęboka depresja powoduje częste budzenie się w godzinach porannych – około 3.00–5.00 rano, z możliwością ponownego zaśnięcia przy mniejszym nasileniu depresji, albo z niemożnością ponownego zaśnięcia u osób z depresją w znacznym stopniu nasilenia. Zaburzenia snu w przypadku depresji mogą również występować pod postacią nadmiernej senności – zarówno nocnej, jak i w ciągu dnia. Trudno się wtedy wybudzić ze snu nocnego, pacjenci twierdzą, że „przesypiają całą noc i cały dzień” z krótkimi przerwami.
- Często występuje zmniejszenie lub utrata apetytu. Pacjenci często twierdzą, że jedzą „na siłę”, zmuszają się, bo wiedzą, że tak trzeba. Gdy wystąpi depresja, przyczynami zmniejszenia apetytu są np. wrażenie nieodczuwania smaku jedzenia lub odczuwanie złego smaku jedzenia. Towarzyszy temu czasem znaczna utrata wagi ciała (kilka kilogramów w ciągu miesiąca). Niekiedy jednak depresji może towarzyszyć nadmiernie łaknienie, objadanie się nietypowe dla dotychczasowego zachowania (zwłaszcza słodkimi pokarmami), co w połączeniu z brakiem aktywności fizycznej może prowadzić do zwiększenia masy ciała. W tej sytuacji mówimy o tzw. atypowej depresji.
- Spadek libido (popędu seksualnego) – brak ochoty na seks zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, występuje często w depresji. Zmniejszenie lub utrata zainteresowań sferą seksualną może nasilać depresyjne poczucie zmniejszenia własnej wartości, kobiecości, męskości, atrakcyjności. A to z kolei może wpływać na jeszcze większe osłabienie libido. Życie seksualne nie sprawia przyjemności, nie daje satysfakcji. Zaburzenia seksualne towarzyszące depresji najczęściej ustępują wraz z poprawą nastroju – przy leczeniu odpowiednimi lekami.
- U kobiet mogą wystąpić zaburzenia miesiączkowania.
- Dla typowych postaci depresji charakterystyczne jest tzw. dobowe wahanie samopoczucia. Pacjenci zazwyczaj gorzej czują się w godzinach porannych, południowych i bardzo trudno im jest rozpocząć dzień. W godzinach wieczornych mają wrażenie nieco lepszego samopoczucia i aktywności. W procesie postępującego leczenia depresji wieczorne godziny lepszego samopoczucia „wydłużają się” w kierunku najpierw godzin południowych, a potem rannych. Ale są też pacjenci z depresją, którzy lepiej czują się w godzinach porannych niż wieczornych albo też nie mają poczucia dobowych wahań swojego nastroju.
Łagodna depresja lub umiarkowana depresja może nie dawać wszystkich tych objawów lub mogą one wystąpić w mniejszym nasileniu.
Jak leczyć depresję? Leki powinny być dobierane odpowiednio do objawów występujących u danego chorego. Powinna to być wspólna decyzja lekarza i pacjenta. Efekty stosowania leków przeciwdepresyjnych widoczne są zwykle po 3–4 tygodniach zażywania. Do tego czasu może nie być widocznej żadnej poprawy. Po uzyskaniu poprawy należy przyjmować lek zgodnie z zaleceniami lekarza (zwykle przynajmniej 3–6 miesięcy). Leki przeciwdepresyjne nie uzależniają. Należy je przyjmować codziennie zgodnie z zaleceniami lekarza.
Prawidłowo prowadzone leczenie farmakologiczne daje zadowalającą poprawę u około 70 proc. pacjentów już po pierwszej kuracji. U pozostałych pacjentów, w przypadku braku poprawy, zmienia się leki przeciwdepresyjne. Leków nie można odstawiać bez konsultacji z lekarzem, nawet w przypadku poprawy samopoczucia, gdyż może to spowodować wystąpienie objawów odstawiennych i nawrót depresji. Łagodne działania niepożądane farmakoterapii są stosunkowo częste, ale zazwyczaj szybko ustępują. Wystąpienie silniejszych lub bardziej kłopotliwych działań niepożądanych wymaga konsultacji z lekarzem. Leki na depresję to bardzo nowoczesne i bezpieczne preparaty, które można stosować przez długi czas.
Często, zwłaszcza wtedy, gdy pojawia się epizod lepszego nastroju, pada pytanie: depresja jak leczyć? Należy wówczas zastosować tzw. Stabilizatory nastroju. Część z nich nie wchodzi w reakcję z alkoholem, a przyjmowanie wielu z nich nie stanowi przeciwwskazania do prowadzenia pojazdów. Ilość leków zależy oczywiście od nasilenia depresji, np. depresja umiarkowana nie wymaga przyjmowania wielu preparatów.
Jak leczyć depresję, kiedy leki nie pomagają? W tym może pomóc psychoterapia. W epizodzie depresji szczególnie zalecana jest psychoterapia skierowana na rozwiązywanie problemów. Często pacjenci, zwłaszcza na początku leczenia depresji, nie chcą lub nie mogą podjąć psychoterapii. Czasami też, już po poprawie stanu zdrowia psychicznego w leczeniu farmakologicznym, nie czują potrzeby kontynuacji takiej psychoterapii.
Do lekarza należy się zgłosić wtedy, gdy stan zdrowia psychicznego budzi duży niepokój samego pacjenta lub jego bliskich. Specjalistą, do którego należy się zgłosić jest psychiatra (do psychiatry w Polsce nie jest wymagane skierowanie). Wizyta jest wskazana, jeśli opisane objawy występują dłużej niż 2 tygodnie lub też występują krócej niż 2 tygodnie, lecz regularnie nawracają.
Cechy depresji, na które powinniśmy zwrócić szczególną uwagę to:
- bezsenność,
- duże nasilenie objawów depresji,
- objawy psychotyczne, np. urojenia katastroficzne, nihilistyczne – poczucie braku sensu i celu życia, hipochondryczne, grzeszności i potępienia,
- nasilony lęk,
- nadużywanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych,
- istotne zaniedbanie w wyglądzie i higienie osobistej,
- frustracje związane z pracą lub szkołą, bezrobocie, zadłużenie, konflikt z rodzicami lub dziećmi, problemy mieszkaniowe, długi, problemy prawne, osamotnienie,
- samobójstwa wśród krewnych lub innych ważnych dla pacjenta osób.
Jeżeli chodzi o depresję, rokowanie jest dobre – można ją skutecznie leczyć, a nawet zupełnie wyleczyć. Zadowalającą poprawę uzyskuje się w 70 proc. przypadków po pierwszej kuracji.
Nieleczona depresja jest bardzo dużym obciążeniem dla pacjenta oraz jego najbliższego otoczenia. Znacznie ogranicza zdolność do pracy zawodowej oraz wykonywania podstawowych czynności. Negatywnie wpływa na rozwój innych schorzeń. Najtragiczniejszą sytuacją, do której może dojść jest popełnienie samobójstwa, które dotyczy 9 proc. osób chorych na depresję.
388
1
