Zespół Edwardsa – co to? Przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie, rokowanie

Zespół Edwardsa – czym jest?

Zespół Edwardsa jest jednym z zespołów wad wrodzonych. Jego przyczyną jest trisomia chromosomu 18, a częstość występowania szacuje się na 1/6000 żywych urodzeń. Czterokrotnie częściej zespół ten dotyka osób płci żeńskiej.

Jakie są przyczyny zespołu Edwardsa?

U podłoża choroby leży aberracja chromosomowa (zmiana liczby lub struktury chromosomów) – wspomniana wyżej trisomia chromosomu 18 (obecność dodatkowego chromosomu 18).

W 90% dodatkowy chromosom pochodzi od matki. W 6% przypadków u podłoża choroby leży mozaikowatość, tzn. obecność co najmniej dwóch linii komórkowych o różnej liczbie chromosomów (jedną z nich tworzą komórki o prawidłowej liczbie chromosomów, a drugą komórki z trisomią) lub częściowa trisomia chromosomu 18 (np. ramienia q).

Zespół Edwardsa – czynniki ryzyka

Do czynników zwiększających prawdopodobieństwo urodzenia dziecka z zespołem Edwardsa należą:

• zaawansowany wiek matki (późne macierzyństwo) – ryzyko wynika tu z procesu starzenia się komórek jajowych oraz ich ekspozycji na czynniki zewnętrzne i znacząco (siedmiokrotnie) zwiększa się po przekroczeniu 35. roku życia;

• obecność zrównoważonej translokacji chromosomowej u któregoś z rodziców – ryzyko wystąpienia zespołu Edwardsa u płodu wynosi wówczas około 10%;

• wystąpienie zespołu Edwardsa w rodzinie.

W przypadku wystąpienia czynników ryzyka, warto na etapie planowania ciąży skorzystać z poradnictwa genetycznego. Partnerzy z obciążonym wywiadem mogą wykonać badania cytogenetyczne.

Kobiety zachodzące w ciążę w wieku powyżej 35 lat powinny mieć wykonaną diagnostykę prenatalną mającą na celu wykluczenie bądź rozpoznanie m.in. trisomii.

Zespół Edwardsa – objawy w ciąży a inne choroby genetyczne

Na charakterystyczne objawy zespołu Edwardsa składają się:

• niskorosołość, niska masa urodzeniowa, zahamowanie wzrostu wewnątrzmacicznego (IUGR);
• mikrocefalia (mała głowa), łódkogłowie, wydatna potylica;
• cechy dysmorfii (anomalii w budowie) twarzy: hipoplazja (niedorozwój żuchwy), zniekształcenie małżowin usznych oraz nisko osadzone uszy, hiperteloryzm oczu (szeroko rozstawione oczy), wąskie szpary powiekowe, małe usta (mikrostomia), opadanie powiek górnych;
• wady narządu wzroku (rogówki i tęczówki);
• nadmiar skóry na szyi;
• szeroko rozstawione brodawki sutkowe;
• anomalie dłoni – nakładające się na siebie palce, zaciśnięte pięści, hipoplazja paznokci;
• pojedyncza bruzda zgięciowa dłoni;
• anomalie kostno-szkieletowe: poszerzenie szwów między kośćmi czaszki, krótki mostek, brak kości promieniowej, zwichnięcie stawów biodrowych, stopa końsko-szpotawa, „paluch młotkowaty”, wydatne kości piętowe;
• rozszczep kręgosłupa;
• malformacje naczyń krwionośnych;
• wrodzone wady serca: ubytek przegrody międzykomorowej, przetrwały przewód Botalla;
• wady przewodu pokarmowego: atrezja (zarośnięcie) przełyku, atrezja odbytu;
• wady układu moczowego: wielotorbielowatość nerek i inne wady rozwojowe nerek;
• wady narządów płciowych: hipoplazja warg sromowych i przerost łechtaczki u dziewcząt, wnętrostwo u chłopców;
• predyspozycja do rozwoju przepuklin: przeponowej, pępkowej itd.;
• nieprawidłowości budowy przepony;
• niedobory odporności, zwiększona zapadalność na infekcje;
• upośledzenie umysłowe (głębsze niż u pacjentów z zespołem Downa), upośledzenie rozwoju psychomotorycznego;
• padaczka;
• wady cewy nerwowej.

Występuje również słabo wykształcony odruch ssania i połykania u noworodka, a także niedosłuch.

Trisomia chromosomu 18, którą potwierdza test PAPP-a, odróżnia zespół Edwardsa od zespołu Pataua, w którym występuje trisomia chromosomu 13, zespołu Downa (trisomia chromosomu 21) czy zespołu Warkany’ego (trisomia chromosomu 8).

Zespół Edwardsa – diagnostyka – jakie badania prenatalne wykonać?

Zespół Edwardsa w większości przypadków rozpoznawany jest na podstawie badań prenatalnych (tzn. w życiu wewnątrzmacicznym) i wyników takich badań, jak:

• USG – lekarz wykonujący badanie może stwierdzić: wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu płodu (IUGR), charakterystyczne wady w budowie głowy, dłoni, stóp, wady serca, wady nerek, wady ośrodkowego układu nerwowego (hipoplazja ciała modzelowatego, torbiele splotu naczyniówkowego, wady cewy nerwowej), brak rozwoju kości nosowej, zwiększoną przezierność fałdu karkowego;

• test potrójny – ocena stężeń alfa-fetoproteiny (AFP), hCG (gonadotropiny kosmówkowej) i estriolu w krwi ciężarnej.O zespole Edwardsa u dziecka świadczy też obniżenie stężeń AFP, hCG i estriolu;

• test PAPP-A (ocena stężenia ciążowego białka osoczowego A) – czuły marker trisomii 13 (zespół Pataua), 18 i 21 (zespół Downa).

Dodatnie wyniki powyższych badań powinny zostać potwierdzone za pomocą inwazyjnych badań prenatalnych, tzn. amniopunkcji (pobranie płynu owodniowego) lub biopsji kosmówkowej. Wykorzystując komórki z pobranego materiału, ocenia się kariotyp, czyli zestaw chromosomów dziecka.

W przypadku zespołu Edwardsa u noworodka występują charakterystyczne cechy fenotypowe, na podstawie których stawia się podejrzenie choroby w przypadku zespołów, których nie rozpoznano w okresie prenatalnym. Kolejnym krokiem jest wykonanie badań genetycznych. Stuprocentowym potwierdzeniem diagnozy jest stwierdzenie obecności trisomii 18 w kariotypie pacjenta. W większości ośrodków wykonuje się oznaczanie kariotypu metodą GTG (metodą klasyczną). Stosuje się także bardziej zaawansowane metody, np. FISH (zastosowanie sond znakujących rejony krytyczne chromosomów 18) czy porównawczą hybrydyzację genomową.

Dziecko z zespołem Edwardsa oraz jego rodzina powinni zostać objęci opieką genetyka. Badania genetyczne powinny zostać wykonane także u członków rodziny chorego.

Zespół Edwardsa – leczenie i opieka nad chorym

Dzieci z zespołem Edwardsa od pierwszych chwil życia wymagają intensywnego nadzoru i opieki medycznej. Zwykle przychodzą one na świat jako wcześniaki, z niską masą urodzeniową i licznymi obciążeniami zdrowotnymi ze strony wielu narządów, stąd przeważnie istnieje konieczność stosowania procedur ratujących życie w ramach Oddziału Intensywnej Opieki Medycznej.

U noworodka z zespołem Edwardsa problem stanowią także niewykształcone odruchy ssania i połykania. Dziecko musi być karmione przez sondę do żołądka lub żywione pozajelitowo. U niektórych pacjentów po pewnym czasie możliwe staje się karmienie piersią, u innych należy założyć przetokę odżywczą (gastrostomię).

Chory powinien zostać objęty opieką wielu specjalistów (m.in. kardiologa, neurologa, nefrologa itd.). Często konieczna jest chirurgiczna korekcja wad (np. wad serca lub wad cewy nerwowej). Należy zadbać o zapobieganie infekcjom (głównie poprzez szczepienia obowiązkowe i zalecane).

Dziecko wymaga również rehabilitacji mającej na celu usprawnianie jego motoryki, chociaż u większości chorych, którzy przeżywają więcej niż 12 miesięcy, nie obserwuje się zdobycia umiejętności samodzielnego siedzenia bez podparcia, chodzenia itp.

Pacjenci z zespołem Edwardsa nigdy nie osiągają samodzielności, dlatego konieczne jest zapewnienie im opieki w codziennym zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych do końca życia.

Zespół Edwardsa przeżywalność – jakie jest rokowanie?

Zespół Edwardsa obarczony jest złym rokowaniem. W większości przypadków prowadzi do zgonu w życiu płodowym (dochodzi do samoistnego poronienia), a 90% dzieci żywo urodzonych z zespołem Edwardsa umiera przed ukończeniem 1. roku życia.

Pacjenci z trisomią 18 są obciążeni poważnymi wadami ze strony wielu układów i narządów, a głębokie deficyty neurologiczne uniemożliwiają im prawidłowy rozwój psychomotoryczny.