Zespół Crouzona – jakie są przyczyny i objawy, jak wygląda leczenie oraz rokowanie?

Zespoły czaszkowo-twarzowe

Zespoły czaszkowo-twarzowe stanowią rzadką grupę chorób, które cechuje przedwczesne zrośniecie się jednego lub więcej szwów czaszkowych i towarzyszące temu deformacje części twarzowej czaszki. Do zespołów czaszkowo-twarzowych zalicza się:

• zespół Crouzona, zespół Aperta,
• zespół Pfeiffera,
• zespół Saethre-Chotzen.

Przyczyną wszystkich tych zespołów są mutacje genetyczne, które prowadzą do licznych wrodzonych deformacji, wśród których najbardziej zauważalna jest zmiana kształtu czaszki.

Zespół Crouzona – co to jest?

Zespół Crouzona, nazywany także dyzostozą czaszkowo-mózgową jest najczęściej występującym zespołem czaszkowo-mózgowym. Zespół Crouzona w Polsce diagnozuje się u około 1 na 25 000 dzieci, lecz ze względu na brak towarzyszących mu cech dysmorfii dotyczących kończyn może być on mylony z kraniosynostozami, których powstanie nie było związane z mutacją konkretnego genu, lecz na przykład z czynnikami środowiskowymi.

Zespół Crouzona może zostać rozpoznany już w trakcie ciąży na podstawie badań prenatalnych, w tym badania ultrasonograficznego, które może uwidocznić zniekształcenia czaszki płodu.

Znacznie częściej dyzostoza czaszkowo-mózgowa diagnozowana jest już po porodzie – na podstawie nieprawidłowego wyglądu głowy dziecka. Zdarza się także, że szwy czaszkowe zarastają się trochę później i dopiero jakiś czas po porodzie zaczynają być widoczne cechy dysmorfii.

Pewne rozpoznanie stawia się na podstawie badań genetycznych, w których uwidoczniona zostaje mutacja genu odpowiedzialnego za receptor czynnika wzrostu fibroblastów.

Zespół Crouzona – przyczyny

Zespół Crouzona powodowany jest przez zmutowany gen FGFR2 (bardzo rzadko FGFR1 i FGFR3), którego rolą jest przechowywanie informacji o budowie receptora dla czynnika wzrostu fibroblastów.

Zmutowany gen może zostać przekazany dziecku przez rodziców. Dziedziczenie tego genu jest autosomalne dominujące, co oznacza, że płeć dziecka nie wpływa na prawdopodobieństwo otrzymania wadliwego genu, a prawdopodobieństwo wystąpienia tego zespołu u kolejnego potomka wynosi 50%. Do mutacji może też dojść de novo – oznacza to, że rodzice nie są nosicielami zmutowanego genu FGFR2. Zaobserwowano jednak, że prawdopodobieństwo powstania tej mutacji wzrasta wraz z wiekiem ojca.

Mutacja genu kodującego receptor czynnika wzrostu fibroblastów, czyli najliczniejszych komórek tkanki łącznej właściwej powoduje, że komórki te nie mogą w pełni spełniać swoich funkcji, w tym wytwarzania substancji międzykomórkowej. Może to powodować charakterystyczne dla zespołu Crouzona, nadmierne rozrastanie się kości pokrywy czaszki i przedwczesne zarastanie szwów czaszkowych, co prowadzi do deformacji kształtu głowy dziecka.

Zespół Crouzona – objawy

Typowe dla zespołu jest zniekształcenie czaszki. Najczęściej dochodzi do przedwczesnego zarośnięcia szwu wieńcowego i węgłowego, znajdujących się odpowiednio na przedniej i tylnej stronie czaszki. Przedwczesne zarośnięcie się tych szwów powoduje, że rosnący mózg będzie kształtował czaszkę w miejscach, w których ta posiada możliwość szybkiego wzrostu – na pozostałych niezrośniętych szwach. Na skutek tego główka dziecka z dyzostozą czaszkowo-mózgową może charakteryzować się:

• nieproporcjonalnie wysokim czołem i dobrze zarysowanymi guzami czołowymi,
• wypukłością szwu strzałkowego,
• zmniejszoną wysokością mózgoczaszki i zwiększoną jej szerokością.

Nadmiernie wydłużone bądź skrócone kości czaszki powodują zmianę kształtu głowy dziecka, w zależności od tego, które szwy, w jakim stopniu i na jakim etapie uległy skostnieniu. Wyróżnia się następujące rodzaje czaszek ludzkich, mogące występować w zespole Crouzona:

• łódkowatą (scaphocephalia),
• klinowatą (trigonocephalia),
• wieżowatą (oxycephalia).

Może wsytępować także skośnogłowie – asymetria czaszki (plagiocephalia).

Inne objawy zespołu Crouzona to:

• nos Parrota – tak zwany ptasi nos; jest on duży, zaokrąglony,
• nisko osadzone uszy,
• wytrzeszcz gałek ocznych,
• hiperteloryzm, czyli zwiększony dystans pomiędzy gałkami ocznymi,
• wady wzroku, zanik nerwów wzrokowych, zez zbieżny,
• podniebienie „gotyckie”,
• niedorozwój kości szczękowej,
• krótka górna warga,
• wady zgryzu, przodożuchwie (zęby dolne zachodzą od przodu na górne).

W bardzo ciężkich przypadkach zespołu Crouzona lub zespołu Pfeiffera typ 3, gdy oprócz zrośnięcia szwów czaszkowych dochodzi do wodogłowia, może występować cloverleaf skull, czyli czaszka przypominająca kształtem liść koniczyny.

Deformacje genetyczne składające się na zespół Crouzona tworzą charakterystyczny objaw dziecka, który przeważnie nie sprawia trudności diagnostycznych. W Internecie dostępne są zdjęcia obrazujące zespół Crouzona, na których bardzo łatwo można dostrzec reprezentatywne dla tego schorzenia cechy. Należy pamiętać, że nie wszystkie anomalie rozwojowe występują u każdego dziecka z zespołem Crouzona.

Zespół Crouzona – leczenie

Zespołu Crouzona, tak jak innych schorzeń o podłożu genetycznym, nie można wyleczyć. Choć medycyna rozwija się z każdym dniem, wciąż nie znamy sposobu na skuteczne naprawianie zmutowanych genów w żyjącym organizmie. Choć na razie nie jest możliwe naprawienie kodu genetycznego człowieka, podejmuje się starania, by zminimalizować objawy i zapobiegać rozwojowi powikłań.

Aż 62,5% dzieci z zespołem Crouzona ma podwyższone ciśnienie śródczaszkowe. Może ono powodować bardzo groźne powikłania, takie jak atrofia nerwu wzrokowego czy nawet śmierć.

Leczenie zespołów mózgowo-twarzowych opiera się na ingerencji neurochirurgicznej. Polega ona na wycięciu zarośniętych szwów czaszkowych, co pozwala na swobodne rośnięcie mózgu. U 10% dzieci z dyzostozą czaszkowo-mózgową diagnozuje się wodogłowie – w tej sytuacji często wymagany jest zabieg implantacji zastawki komorowo-otrzewnowej.

Często zalecane są także zabiegi z zakresu chirurgii twarzowo-szczękowej, mogące polepszyć stan zgryzu, ułatwić pobieranie pokarmu i polepszyć wygląd twarzy dziecka.

Zespół Crouzona – rokowania

Łagodne przypadki zespołu Crouzona bardzo często wiążą się z normalnym poziomem inteligencji, jednak w cięższych przypadkach często dochodzi do zaburzeń rozwoju psychofizycznego dziecka.

Wady dotyczące budowy części twarzowej czaszki, w tym wady zgryzu i jamy nosowej mogą powodować problemy z pobieraniem pokarmu, co wpływa na trudności w przybieraniu na wadze dziecka czy problemy z oddychaniem mogące wybudzać dzieci ze snu i zmniejszać ich tolerancję wysiłku.

Rokowania w zespole Crouzona w dużej mierze zależą od nasilenia objawów prezentowanych przez dziecko, a także od przeprowadzonych interwencji chirurgicznych. Należy pamiętać, że operacje neurochirurgiczne nie tylko zmniejszają ciśnienie środczaszkowe i pozwalają rozwijać się mózgowi, ale także wpływają w dużej mierze na komfort psychiczny dziecka.

Deformacje czaszki występujące u dzieci czy dorosłych mogą powodować przykre reakcje osób z ich otoczenia, dlatego przywrócenie prawidłowego kształtu czaszki pozwala na lepsze funkcjonowanie w społeczeństwie.