Zespół Nijmegen – co to jest, objawy, rokowanie, leczenie i opieka nad dzieckiem

Przyczyny zespołu Nijmegen

W każdej komórce ciała, która posiada jądro komórkowe, znajduje się materiał genetyczny w postaci DNA. Zapisane są w nim instrukcje budowy wszystkich białek tworzących organizm. Mimo wielu mechanizmów ochronnych, DNA czasem ulega uszkodzeniu na skutek działania różnych czynników. Prowadzi to do zmiany lub zniszczenia zawartej w nich informacji (mutacji) i powstawania wadliwych białek. Do takich uszkodzeń i napraw dochodzi w każdej minucie życia. Żeby temu zapobiec komórki posiadają własne molekularne,, zestawy naprawcze” – czyli białka, które usuwają uszkodzenia, naprawiają i dbają o jakość naszego materiału genetycznego.

Poważniejszy problem zaczyna się kiedy uszkodzenie DNA znajduje się w obrębie fragmentu kodującego,, zestaw naprawczy” – wówczas DNA nie jest w stanie samo się regenerować. Prawdopodobnie takie zjawisko jest przyczyną zespołu Nijmegen – uszkodzenie genu NBS1 kodującego nibrynę – białko odpowiedzialne za bieżące usuwanie pęknięć na niciach DNA. Zaburzenie naprawy DNA prowadzi do wielu wad strukturalnych, a także znacząco zwiększa ryzyko wystąpienia niektórych nowotworów takich jak: chłoniak, glejak, rdzeniak, mięśniakomięsak.

Zespół Nijmegen jest rzadką chorobą, ale ze względu na fakt, że znacznie częściej występuje w populacjach zachodniosłowiańskich, zwłaszcza w Polsce, Czechach i Słowacji, nazywany również bywa,,mutacją słowiańską”.

Objawy zespołu Nijmegen

Objawy zespołu Nijmegen mogą być różne i mieć różne nasilenie. Poniżej zostały przedstawione te najczęściej opisywane.

Zaburzenia rozwojowe

Najwcześniej zauważalnym objawem jest małogłowie – czyli nieproporcjonalnie mały obwód głowy. Zazwyczaj stwierdza go neonatolog lub pediatra, badający dziecko tuż po porodzie.W późniejszym rozwoju obserwuje się także przyśpieszone zarastanie ciemiączka.

Na początku życia dziecka raczej nie obserwuje się dodatkowych zaburzeń neurologicznych, ani istotnego opóźnienia w rozwoju psychomotorycznym, aczkolwiek później, mogą występować zaburzenia rozwoju mowy.

W wieku szkolnym natomiast obserwuje się pewne trudności w nauce i lekkie upośledzenie umysłowe. Jeśli występują zaburzenia w krążeniu płynu mózgowo-rdzeniowego, może dojść do wodogłowia, które będzie maskować małogłowie.

Charakterystyczne są także zmiany morfologiczne w wyglądzie twarzy, takie jak: wydatna środkowa część twarzy, opadające czoło i cofnięta żuchwa (ptasi wygląd), a także dodatkowy fałd na szparach powiekowych, zniekształcenie małżowin usznych i nosa, a niekiedy rozszczep podniebienia. Ponadto może występować:

• syndaktylia – zrośnięcie palców,
• klinodaktylia – skrzywienie osi palców,
• brak kciuka lub zdwojenie kciuka,
• niedorozwój kości promieniowej,
• wrodzone zwichnięcie stawu biodrowego,
• spodziectwo lub wierzchniactwo (ujście cewki moczowej w miejscu innym niż prawidłowe),
• wnętrostwo (niezstąpienie jąder),
• wady rozwojowe nerek, takie jak: hipoplazja lub nerka podkowiasta,
• atrezja odbytu,
• zarośnięcie nozdrzy tylnych,
• wady narządu wzroku, takie jak: obniżona ostrość widzenia, małe gałki oczne, zmiany przezroczystości soczewek, wady refrakcji,
• znamiona na skórze o charakterze depigmentacji (odbarwienia), bielactwo,
• wczesne siwienie,
• uwypuklenie rynienki wargowej,
• padaczka,
• łagodne opóźnienie wzrastania.

Dzieci z zespołem Nijmegen rosną wolniej niż ich zdrowi rówieśnicy, aczkolwiek zazwyczaj w wieku dorosłym osiągają jednak dolne granice normy wzrostowej. U dziewczynek rozwój płciowy może być upośledzony, często dochodzi do niedorozwoju wewnętrznych narządów rodnych (jajników i macicy) i zespołu przedwczesnego wygasania czynności jajników. We krwi obserwuje się obniżenie poziomu estrogenów przy jednoczesnym wysokim stężeniu hormonów tropowych takich jak FSH i LH, czyli hipogonadyzm hipogonadotropowy. Rozwój płciowy chłopców przebiega zazwyczaj bez istotnych zaburzeń.

Zaburzenia neurologiczne

Mimo, że w początkowych latach życia dziecka nie obserwuje się znacznych odchyleń od normy w badaniu układu nerwowego, to w późniejszym wieku u niektórych chorych dochodzi do upośledzonego rozwoju mózgu (zmniejszenie rozmiarów mózgu), a w szczególności płatów czołowych. Może to prowadzić do lekkiego lub umiarkowanego upośledzenia umysłowego.

W badaniach obrazowych obserwowana bywa także aplazja ciała modzelowatego, czyli niedorozwój struktury łączącej obie półkule mózgu ze sobą oraz poszerzenie układu komorowego na skutek zaburzeń w krążeniu płynu mózgowo-rdzeniowego.

Zaburzenia w funkcjonowaniu układu odpornościowego

Chorzy z zespołem Nijmegen mają upośledzoną odporność i znacznie częściej cierpią na nawracające infekcje, zwłaszcza układu oddechowego.

Zwiększone ryzyko nowotworów

U podstaw procesu nowotworzenia leżą mutacje prowadzące do upośledzenia mechanizmów kontrolnych w komórce. Podczas gdy większość zdrowych komórek umiera po jakimś okresie życia, to komórki nowotworowe są prawie nieśmiertelne, natomiast mnożą się bez zahamowań i nie podlegają biologicznym procesom kontroli.

Nie dziwi więc fakt, że mutacja fibryny, kontrolującej naprawę DNA, będzie przyczyniać się do zwiększonego ryzyka procesu nowotworowego w młodym wieku. Szacuje się, że wśród chorych z zespołem Nijmegen do 20 roku życia nawet 40 % będzie miało jakąś formę nowotworu (średnia wieku wystąpienia nowotworu przypada na ok. 10 roku życia). Najczęściej są to nowotwory hematologiczne, czyli te wywodzące się z układu krwiotwórczego takie jak:

• chłoniaki z komórek B i T, zawłaszcza rozlany nieziarniczy chłoniak z dużych komórek B oraz chłoniak Burkitta;
• chłoniak Hodgkina;
• ostra białaczka szpikowa;
• ostra białaczka limfoblastyczna.

Nieco rzadziej występują nowotwory układu nerwowego – mózgu lub móżdżku, np. wyjątkowo złośliwy rdzeniak (medulloblastoma), a także nowotwory tkanek miękkich (mięsaki).

Leczenie i opieka nad chorymi z zespołem Nijmegen

Zespół Nijmgen jest chorobą genetyczną, dlatego nie istnieje żadna forma leczenia przyczynowego tego schorzenia. Z powodu dolegliwości wynikających z niedoborów odporności, upośledzonego wzrastania, dojrzewania płciowego, a zwłaszcza zwiększonego ryzyka onkologicznego, pacjenci wymagają wielodyscyplinarnego podejścia i specjalistycznej opieki lekarskiej i psychologicznej.

Chorzy z zespołem Nijmegen są znacznie bardziej wrażliwi na promieniowanie jonizujące (uszkadzające DNA), co należy uwzględnić przy planowaniu ewentualnej radioterapii. Rokowanie nie zawsze jest pomyślne, główną przyczyną zgonów są nowotwory złośliwe.