Szczepionki ratują miliony ludzi przed groźnymi chorobami zakaźnymi. W Polsce niektóre szczepienia są obowiązkowe na mocy ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Refunduje je Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ), więc dla pacjentów są one bezpłatne. Płatne są natomiast szczepienia zalecane, czyli takie, które powinniśmy wykonać, lecz są one nieobowiązkowe. Wykaz szczepionek obowiązkowych reguluje Program Szczepień Ochronnych i zawarty w jego treści kalendarz szczepień.
W internecie, podobnie jak i w prasie podaje się wiele argumentów za i przeciw szczepieniom. Często zapomina się o fakcie, że szczepionka ma zapobiegać zakażeniom i uchronić pacjentów od powikłań wywołanych przez choroby zakaźne. Dzięki niej wykorzystujemy siłę obronną naszego organizmu w walce z chorobą. Jest ona więc produktem o wiele bardziej naturalnym niż środki chemiczne. Ponadto leczenie chorób zakaźnych bywa droższe niż koszt jednej szczepionki. Przeciwnicy szczepień zarzucają twórcom szczepionek, że wywołują one autyzm. Nie jest to prawdą – najnowsze badania kliniczne udowadniają, że nie ma związku pomiędzy szczepionkami a autyzmem. Bezpłatne szczepienia obowiązkowe są konieczne. Brak zgody na szczepienie u dziecka może skutkować karą finansową lub decyzją sądu w sprawie nienależytej opieki rodzicielskiej.
Czym właściwie jest szczepionka i dlaczego powinniśmy się szczepić? Szczepionka jest preparatem biologicznym zawierającym antygen, który stymuluje układ odpornościowy (układ autoimmunologiczny). Antygeny to nic innego jak wirusy lub bakterie. Podstawowym składnikiem szczepionek jest też woda. W organizmie wytwarzane są wtedy przeciwciała, które pomagają zwalczyć chorobę i wykazują działanie ochronne.
Szczepienie dzieci, jak i dorosłych poprzedza wizyta lekarska. Pacjent musi być w pełni zdrowy, inaczej nie może być zaszczepiony. Małe dzieci waży się, mierzy i sprawdza skrupulatnie ich stan zdrowia. W przypadku wątpliwości, szczepienie przekłada się na inny termin. Zaszczepianie zaczyna się już w 1. dobie życia.
Podział szczepionek:
- Szczepionki żywe, które są najsilniejsze i po których może wystąpić silniejszy odczyn poszczepienny.
- Szczepionki inaktywowane – powtarza się je w kilku dawkach, aby nabyć należytą odporność (tzw. dawki przypominające).
- Szczepionki skojarzone wieloskładnikowe (5 w 1 lub 6 w 1), które w jednej dawce zawierają kilka szczepionek na raz, dzięki czemu dziecka nie naraża się na nieprzyjemne doznania. Ich minusem jest jednak cena. Są dość kosztowne i trzeba za nie zapłacić z własnej kieszeni.
Rodzaje szczepionek obowiązkowych:
- BCG – szczepionka przeciw gruźlicy. Noworodek jest nią szczepiony w ciągu 1. doby od narodzin, będąc jeszcze na oddziale szpitalnym.
- WZW B – szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B. Jest obowiązkowym szczepieniem dla noworodka w 1. dobie życia (jako pierwsza dawka podstawowa) podana domięśniowo lub podskórnie wraz z BCG. WZW B dostaje także niemowlę – w 2. i 7. miesiącu życia (dawki kolejne).
- DTP – szczepienie przeciwko tężcowi, błonicy i krztuścowi. Jest to szczepionka skojarzona, którą dziecko dostaje w trzech dawkach: w 2., pomiędzy 3. a 4. oraz między 5. a 6. miesiącem życia. W szczepionce tej obowiązują dawki przypominające – pomiędzy 16. a 18. miesiącem życia oraz w 6. roku życia.
- Polio (choroba Heinego-Medina) – tzw. szczepionka IPV podawana w trzech dawkach podstawowych: pomiędzy 3. a 4., 5. a 6. oraz między 16. a 18. miesiącem życia, a także w dawce przypominającej w 6. roku życia.
- HiB – szczepionka przeciwko pałeczce hemofilnej typu B (Haemophilus influenzae typu B), która może wywołać zapalenie płuc, sepsę, zapalenie opon mózgowych. Podaje się ją w trzech dawkach podstawowych, dokładnie tak samo jak DTP. Dawkę przypominającą aplikuje się pomiędzy 16. a 18. miesiącem.
- PCV – szczepionka na pneumokoki, które wywołują infekcje górnych dróg oddechowych. Podaje się ją domięśniowo w 2. i 4. miesiącu oraz w 13. miesiącu życia. Szczepionka ta dostępna jest w formie 10-walentnej (dla małych dzieci) lub 13-walentnej (dla dzieci i dla dorosłych, także osób starszych).
- MMR – szczepionka na choroby takie jak odra, świnka, różyczka. Dawka podstawowa jest podawana pomiędzy 13. a 14. miesiącem i w wieku 10 lat. MMR podaje się też pomiędzy 11. a 12. rokiem życia – dziewczynkom, które nie były zaszczepione mając 10 lat. UWAGA! Odra objawami może przypominać szkarlatynę (płonicę), na którą nie ma szczepionki.
- DTaP – szczepionka przeciwko tężcowi, błonicy i krztuścowi (z obniżoną zawartością antygenów krztuśca). Obowiązkowa w 6. roku życia, a także u nastolatek w 14. roku życia i jako dawka przypominająca w wieku 19 lat. Szczepienia DTaP u dorosłych powinno się ponawiać co 10 lat.
Szczepionki obowiązkowe wykonane odrębnie są bezpłatne. Jednak wielu rodziców chce swoim maluchom oszczędzić zastrzyków i decyduje się na szczepionkę wieloskładnikową, zawierającą kilka szczepionek na raz. Szczepionki te nie są refundowane. Należy też pamiętać, że gdy zdecydujemy się na jeden wariant szczepienia (5 w 1 lub 6 w 1), to nie możemy go już zmieniać.
Szczepionki wieloskładnikowe:
- 5 w 1 – błonica, tężec, krztusiec, polio, HiB.
- 6 w 1 – błonica, tężec, krztusiec, polio, HiB + WZW typu B.
Szczepieniom podlega też ospa wietrzna. Jest to choroba zakaźna, na którą narażone są osoby o małej odporności. Na ospę szczepi się dzieci do ukończenia 12. roku życia lub osoby dorosłe narażone na zakażenie (np. pracujące w instytucjach publicznych takich jak żłobki, przedszkola) lub kobiety w ciąży.
Inne szczepienia nieobowiązkowe:
- Meningokoki – szczepionki skoniugowane przeciwko różnym rodzajom meningokoków. Podawać je można dzieciom, które ukończyły 2. miesiąc życia. Mogą być też podawane młodzieży i dorosłym, ponadto traktuje się je jako szczepienia przed podróżą – zwłaszcza u osób często przebywających za granicą.
- Rotawirusy – w Polsce do kupienia są szczepionki do podawania doustnego. Występują w dwóch wersjach: do stosowania w 2 lub w 3 dawkach. Pierwszą dawkę podaje się niemowlętom przed ukończeniem 12. tygodnia życia, reszta dawek podawana jest co 4–8 tygodni.
- HPV (brodawczak ludzki) – szczepionka dla kobiet, niezwykle ważna, ponieważ chroni przed zachorowaniem na raka szyjki macicy. Ochrona po szczepieniu utrzymuje się około 8 lat.
- Szczepienie na grypę – jest bardzo popularne w okresie wczesnej jesieni, kiedy jest najwięcej zachorowań. Szczepić można dzieci od 6. miesiąca życia, młodzież i osoby dorosłe (także osoby starsze).
Szczepieniami powinny zainteresować się też osoby podróżujące, zwłaszcza do krajów Bliskiego Wschodu, Ameryki Południowej lub Afryki, gdzie są narażone na choroby tropikalne. W niektórych krajach wymagane jest zaświadczenie o szczepieniu. Szczepienia przed wyjazdem wykonuje się po wizycie u lekarza medycyny tropikalnej (lub medycyny podróży).
Szczepienia na choroby tropikalne:
- Dur brzuszny (potocznie tyfus) – do zarażenia dochodzi poprzez nieprzestrzeganie zasad higieny, kontakt z moczem lub kałem, także przez owady. Szczepionka zapewnia ochronę na okres 3–5 lat.
- Żółta febra – ta niebezpieczna choroba jest przenoszona przez zarażonego wirusem komara. Dawka szczepionki na febrę uodparnia organizm na okres 10 lat. Zaświadczenie o zaszczepieniu jest obowiązkowe.
- Japońskie zapalenie opon – choroba przenoszona przez zwierzęta lub owady. Szczepionkę aplikuje się w trzech dawkach, najlepiej na miesiąc przed wyjazdem.
- WZW typu A – inaczej żółtaczka pokarmowa lub choroba brudnych rąk. Szczepionka na WZW typu A składa się z dwóch dawek, podawanych w odstępie 6–12 miesięcy.
- Wścieklizna – rozprzestrzenia się przez kontakt z chorym zwierzęciem. Szczepienie obejmuje podanie trzech dawek: pierwszej oraz kolejnych – po 7, 21, 28 dniach. Dawkę uzupełniającą podaje się po 12 miesiącach, a dawkę przypominającą po upływie 5 lat.
Zanim się zaszczepimy, należy zapytać o ewentualne przeciwwskazania do podania szczepionki. Niektórych szczepień nie wolno wykonywać u pacjentów z ostrą infekcją, chorujących na choroby autoimmunologiczne – takie jak toczeń, zapalenie wątroby, tarczycy lub nerek. Ostrożność jest wskazana także u pacjentów z anemią oraz dzieci z niską masą urodzeniową. Nie zapominajmy też, że po szczepieniach mogą wystąpić powikłania poszczepienne, np. gorączka, ból w miejscu szczepienia, nadpobudliwość bądź apatia.
109
