Dur brzuszny – przyczyny, objawy, leczenie, szczepionka

Co znaczy dur brzuszny?

Dur brzuszny, nazywany również tyfusem brzusznym, jest ostrą chorobą zakaźną przewodu pokarmowego. Termin „dur brzuszny” (ang. typhoid fever) wywodzi się z greckiego słowa typhos, oznaczającego dym lub mgłę, co metaforycznie odnosiło się do stanu umysłowego pacjenta dotkniętego chorobą – to zamroczenie, które często towarzyszy gorączce.

Rozwój medycyny w XIX wieku przyniósł przełom w rozumieniu i diagnozowaniu duru. Odkrycie bakterii – jako przyczyny choroby – przez Ebertha w 1880 roku, a następnie wyizolowanie czynnika etiologicznego, Salmonella typhi , przez Georga Gaffky'ego w 1884 roku, położyło fundamenty pod współczesne metody diagnozy i leczenia tej choroby. Wcześniej dżumę brzuszną często mylono z innymi chorobami gorączkowymi, takimi jak malaria czy tyfus plamisty, co prowadziło do nieefektywnego leczenia i zapobiegania.

Przyczyny i czynniki ryzyka duru brzusznego

Dur brzuszny jest wywoływany przez bakterie Salmonella typhi, znane również jako pałeczki duru brzusznego, które różnią się od innych bakterii Salmonella odpowiedzialnych za salmonellozę . Najczęściej do zakażenia dochodzi drogą pokarmową, co oznacza, że pałeczki duru brzusznego są przenoszone głównie poprzez spożycie zanieczyszczonej wody lub żywności. Źródłem zakażenia może być także bezpośredni kontakt z osobami chorymi na dur brzuszny.

Niektóre regiony świata odnotowują wyższą częstość występowania duru brzusznego, w tym: Afryka, Indie, Ameryka Południowa, Azja Południowo-Wschodnia. Globalnie, każdego roku dur brzuszny dotyka od 11 do 20 milionów osób, co podkreśla znaczenie świadomości o tej chorobie.

Ryzyko zakażenia duru brzusznym zwiększa się w warunkach nieodpowiednich sanitarnie, w tym przy ograniczonym dostępie do czystej wody pitnej oraz infrastruktury kanalizacyjnej.

Objawy kliniczne i przebieg duru brzusznego

Choroba ta charakteryzuje się szerokim spektrum objawów, które mogą różnić się intensywnością w zależności od stadium infekcji, wieku pacjenta, stanu jego układu immunologicznego oraz szybkości rozpoczęcia leczenia.

Po dostaniu się do organizmu bakterie Salmonella typhi docierają do dolnego odcinka jelita cienkiego. Następnie, poprzez grudki układu chłonnego, przedostają się do regionalnych węzłów chłonnych, w których następuje ich namnożenie. Po pewnym czasie, równym okresowi wylęgania duru brzusznego, bakterie pojawiają się we krwi i wraz z nią docierają do nowych miejsc namnażania. Konsekwencją ich wędrówki po organizmie są m.in. uszkodzenia serca, szpiku kostnego, a także układu nerwowego. Bytowanie w przewodzie pokarmowym może spowodować martwicze uszkodzenie ściany w jelitach, prowadzące do krwawienia lub nawet perforacji.

Okres wylęgania trwa zazwyczaj od jednego do dwóch tygodni po zakażeniu. Typowo, początek choroby charakteryzuje się wysoką gorączką, która może osiągnąć wartości rzędu 39-40°C. Towarzyszą jej także ból głowy, ból brzucha oraz ogólne osłabienie.

W miarę rozwoju choroby i wystąpienia bakteriemii, mogą pojawić się dodatkowe objawy, takie jak: suchy kaszel, wysoka gorączka, nasilone bóle brzucha z biegunką czy charakterystyczna wysypka. W tym okresie można również zaobserwować powiększenie wątroby i śledziony, a nawet występowanie żółtaczki. Szczególnie nasilone objawy można zaobserwować w trzecim tygodniu choroby, kiedy to mogą pojawić się zaburzenia świadomości, odwodnienie, a także spadek ilości wydalanego moczu.

W czwartym tygodniu zazwyczaj dochodzi do stopniowego ustępowania objawów, co sygnalizuje wejście w fazę zdrowienia. W przypadkach ciężkich przebiegów choroby mogą wystąpić powikłania, takie jak perforacja jelita i krwawienie z przewodu pokarmowego, zapalenie otrzewnej, zapalenie mózgu, encefalopatia oraz komplikacje sercowe, zwłaszcza u osób starszych i tych z długotrwałymi objawami klinicznymi.

Rozpoznanie duru brzusznego

Ważnym elementem przy diagnozie choroby jest informacja o charakterystycznych objawach u osób, które niedawno odbyły podróż do regionów, gdzie choroba ta jest endemiczna. Rozpoznanie staje się bardziej wiarygodne, gdy na powierzchni brzucha lub klatki piersiowej pojawia się specyficzna wysypka, znana jako różyczka durowa. Są to z reguły nieliczne, niewielkie różowe plamki, lekko wystające ponad powierzchnię skóry.

Podstawą rozpoznania duru brzusznego jest jednak posiew krwi, kału lub moczu, który może wykazać obecność bakterii Salmonella typhi lub Salmonella paratyphi, co potwierdza diagnozę duru brzusznego.

Hodowla bakterii jest jednak czasochłonna i może nie przynieść wyników w początkowej fazie choroby. W związku z tym, coraz częściej stosuje się także szybsze metody diagnostyczne, takie jak testy serologiczne czy metody molekularne, które mogą wykryć obecność specyficznych antygenów lub materiału genetycznego bakterii.

Leczenie duru brzusznego

Leczenie dżumy brzusznej powinno być rozpoczęte jak najszybciej po postawieniu diagnozy, by zminimalizować ryzyko powikłań i przyspieszyć proces zdrowienia. Podstawą leczenia jest antybiotykoterapia. Pierwszym wyborem w leczeniu są zazwyczaj antybiotyki z grupy fluorochinolonów – cyprofloksacyna lub norfloksacyna, podawane przez 10-14 dni. Lekiem drugiego wyboru są cefalosporyny III generacji (ceftriakson lub cefoperazon) lub azytromycyna.

Niezbędnym elementem terapii jest także uśmierzenie objawów, w tym odpowiednie nawodnienie organizmu, szczególnie w przypadku występowania nasilonej biegunki i wymiotów. W cięższych przypadkach, kiedy dołączają się powikłania, może być konieczna hospitalizacja i intensywne leczenie wspomagające, np. płynoterapia dożylna lub leczenie skojarzone z użyciem kilku antybiotyków.

Powikłania duru brzusznego

Wśród mogących się pojawić powikłań duru brzusznego należy wymienić:

• krwawienie z przewodu pokarmowego – dotyczy najczęściej końcowego odcinka jelita krętego. Wystąpienie objawów zależy od intensywności krwawienia, w skrajnych przypadkach masywne krwawienie może doprowadzić do wstrząsu;
• perforację jelita;
• zapalenie płuc (Salmonella typhi lub nadkażenie Streptococcus pneumoniae ),
• zakrzepowe zapalenie żył,
• zapalenie dróg żółciowych i pęcherzyka,
• odmiedniczkowe zapalenie nerek,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• zapalenie mięśnia sercowego,
• zapalenie kości i szpiku.

Szczepionka na dur brzuszny

Szczepionka przeciwko durowi brzusznemu jest kluczowym narzędziem w zapobieganiu tej chorobie, szczególnie dla osób podróżujących po terenach endemicznych. Dostępne są dwie główne formy szczepionek: inaktywowana, podawana zastrzykiem, zapewniająca około 70% do 80% ochrony przez 2 do 3 lat oraz doustna żywa atenuowana, oferująca ochronę na około 5 lat.

Szczepienie jest zalecane przede wszystkim podróżnikom udającym się do obszarów wysokiego ryzyka oraz osobom pracującym w laboratoriach z kontaktami z Salmonella typhi. Szczepionki są ogólnie dobrze tolerowane, z łagodnymi skutkami ubocznymi, takimi jak ból w miejscu wstrzyknięcia dla szczepionki iniekcyjnej lub dyskomfort żołądkowy dla szczepionki doustnej. Decyzja o szczepieniu powinna być podjęta po konsultacji z lekarzem, który uwzględni indywidualne ryzyko zakażenia.

współpraca: lek. Marta Maruszak