Choroba bostońska (bostonka, wysypka bostońska, choroba dłoni, stóp i jamy ustnej) – co to jest?
Bostonka (choroba bostońska to popularna nazwa zespołu dłoni, stóp i ust (Hand, Foot and Mouth Syndrome/Disease – HFMS/HFMD) – jednostki objawiającej się gorączką oraz zmianami skórnymi o lokalizacji zgodnej z nazwą przypadłości. Niestety, choć powszechna, nazwa ta jest niepoprawna i myląca.
Profesjonalne piśmiennictwo nie stosuje nazwy choroba bostońska – nie obejmuje jej również Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD-10. Mimo to określenie jest nadal dość powszechne (nawet wśród lekarzy), choć bywa odnoszone do różnych jednostek chorobowych. Dlatego jest mało precyzyjne i mylące.
Podobnym, prawidłowym określeniem, umieszczonym w ICD-10 pod kodem A88.0, jest wysypka bostońska (enterowirusowa gorączka wysypkowa), która ma pewne cechy wspólne z zespołem dłoni, stóp i ust, ale charakteryzuje się odmienną lokalizacją zmian skórnych i wywoływana jest przez inne szczepy wirusowe.
HFMS klasyfikowany jest z kolei pod oznaczeniem B08.4 jako enterowirusowe pęcherzykowe zapalenie jamy ustnej z wypryskiem, czyli jest to osobna jednostka chorobowa.
Określeniem prawidłowym, stosowanym przez lekarza, powinno być HFMS lub zespół dłoni, stóp i ust. W przypadku napotkania określenia choroba bostońska warto zachować ostrożność i upewnić się, do jakiej konkretnie jednostki nazwa została odniesiona.
Przeczytaj również:
Gorączka chikungunya – co to jest, jakie daje objawy? Czy występuje już w Polsce?
Bostonka – jakie są przyczyny?
Zespół dłoni, stóp i ust jest chorobą zakaźną wywoływaną przez szereg określonych szczepów enterowirusów (np. Coxsackie A5, A9, A10 czy EV 71). Niektórzy błędnie podają, że za rozwój choroby odpowiada wirus bostoński.
Ze względu na fakt, że enterowirusy są bardzo zróżnicowaną grupą i nasz układ odpornościowy często nie potrafi odróżniać ich poszczególnych podtypów, zakażenia tymi drobnoustrojami mogą nawracać (gdyż organizm uodpornił się tylko na jeden szczep wirusa, podczas gdy chorobę mogą wywoływać także inne wirusy).
Przeczytaj również:
Parwowirus B19 – objawy zakażenia, badania, powikłania w ciąży, leczenie
Jak można zarazić się bostonką?
Na HFMS najczęściej chorują dzieci poniżej 10. roku życia, ale zespół ten może występować również u starszych dzieci, a także u dorosłych (np. z obniżoną odpornością). W przypadku bostonki nie ma znaczenia wiek pacjenta. Jednak jako choroba zakaźna występuje częściej w skupiskach dzieci (przedszkola, szkoły). Można chorować wiele razy w życiu.
Zakażenie następuje poprzez kontakt z wydzielinami osoby chorej lub bezobjawowego nosiciela („choroba brudnych rąk“) – przy czym istotne jest, że wirusy wydalane są z kałem nawet przez kilka tygodni po ustąpieniu objawów.
Ze względu na dużą zakaźność, czasami spotyka się zakażenia epidemiczne w żłobkach, przedszkolach i innych skupiskach – zwłaszcza jeżeli nie są stosowane podstawowe zasady profilaktyki.
Ciężkie postacie choroby, szczególnie u dzieci poniżej 4. roku życia, notuje się w krajach Południowo‑Wschodniej Azji. Dlatego należy zachować czujność, jeśli dziecko lub osoby z jego otoczenia podróżowały do obszarów zagrożonych bardziej zjadliwymi szczepami wirusów.
Czy istnieje szczepionka przeciwko bostonce? Nie, nie wynaleziono szczepionki na chorobę bostońską.
Gorączka bostońska i wysypka bostońska – typowe objawy choroby
Do typowych objawów wysypki bostońskiej zalicza się:
- gorączkę,
- grudkową lub pęcherzykową wysypkę, bez świądu, najbardziej typowo w obrębie:
- błony śluzowej jamy ustnej (wysypka w jamie ustnej),
- skóry dłoni,
- skóry stóp,
- na tułowiu (znacznie rzadziej).
Lokalizacja wysypki w wymienionych wyżej miejscach jest jednym czynników odróżniających bostonkę od ospy, w której wysypka bardzo rzadko występuje na dłoniach lub podeszwach stóp.
Czasami współistnieją objawy wirusowego zapalenia gardła (ból gardła) lub łagodne objawy ze strony układu pokarmowego (np. bóle brzucha).
W diagnostyce HFMS ważne jest prawidłowe odróżnienie choroby od groźniejszych zakażeń enterowirusowych, takich jak np. zapalenie opon mózgowych czy mięśnia sercowego. Jeżeli do powyższych objawów dołączają inne, np.: nietypowa senność, apatia, brak apetytu (zwłaszcza u młodszych dzieci), a także: bóle w klatce piersiowej, przyspieszone bicie serca i duszność, jest to wskazaniem do pilnej konsultacji lekarskiej, a nawet skierowania do szpitala.
Po przechorowaniu bostonki mogą wystąpić zmiany na paznokciach w postaci białych linii a nawet bruzd. Paznokcie mogą się łuszczyć, a nawet schodzić.
Przeczytaj również:
Sposoby na łamiące się, kruche i osłabione paznokcie
Bostonka – leczenie
Ile trwa bostonka? Zespół dłoni, stóp i ust jest łagodną chorobą, która ustępuje samoistnie do 2–3 tygodni i wymaga wyłącznie postępowania objawowego (takiego jak na przykład podaż leków przeciwgorączkowych), czyli leczenie bostonki polega na łagodzeniu objawów choroby, np. poprzez smarowanie skóry z wysypką kremami nawilżającymi.
Nieco cięższy może być przebieg u noworodków lub niemowląt – tym bardziej że w tej grupie dzieci chorobę jest trudniej odróżnić od groźniejszych zakażeń wirusowych i może być wymagana hospitalizacja. HFMS również nieco ciężej znoszą osoby dorosłe, choć zachorowania w starszym wieku należą do rzadkości.
Jak w przypadku wszystkich chorób zakaźnych, szczególnie narażone są osoby z obniżoną odpornością, np. przyjmujące: chemioterapię, leki immunosupresyjne lub glikokortykosteroidy.
W profilaktyce zakażeń HFMS bardzo istotne jest dbanie o prawidłową higienę (dokładne i częste mycie rąk) oraz unikanie kąpieli w zanieczyszczonych zbiornikach wodnych (np.: stawy, jeziora, nieodpowiednio dezynfekowane baseny). Jak wspomniano wyżej, kał osoby chorej zawiera wirusy nawet kilka tygodni po ustąpieniu wysypki, dlatego w tym okresie nadal należy szczególnie dbać o prawidłową profilaktykę.
W okresie ostrych objawów (gorączka, wysypka) dziecko nie powinno uczęszczać do szkoły, gdyż zmiany skórne są zakaźne i istnieje ryzyko przeniesienia wirusa na osoby z otoczenia. W przypadku zespołu dłoni, stóp i ust bardzo często można spotkać się z zakażeniami rodzinnymi – gdy choroba występuje jednocześnie lub prawie jednocześnie u kilku domowników.
Przeczytaj również:
Shigella (bakteria) – objawy, leczenie zakażenia, badanie
Powikłania bostonki
Zazwyczaj wysypka bostońska ma łagodny przebieg. Do jej rzadkich powikłań należą:
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
- zapalenie mięśnia sercowego,
- zapalenie mózgu,
- cukrzyca typu 1.
Przeczytaj również:
Cukrzyca typu 1 – na czym polega? Czym się różni się od cukrzycy typu 2? Czy jest uleczalna
Nowe dane epidemiologiczne i czynniki ryzyka
W ostatnich latach w krajach europejskich zaobserwowano istotne zmiany w zachorowalności na chorobę bostońską – np. w Anglii wskaźnik konsultacji w podstawowej opiece zdrowotnej dla HFMD w latach 2017–2022 wynosił średnio 1,53 na 100 000 pacjentów tygodniowo, z największa liczbą przypadków w grupie 1–4 lata.
Co więcej, obserwowano przesunięcie sezonowości: szczyt przypadków przypadał w miesiącach wrzesień–grudzień w okresie po pandemii COVID-19. W Polsce oraz w innych krajach Europy Środkowej częste są obecnie przypadki wywoływane przez szczepy Coxsackievirus A6 i Coxsackievirus A10 (zamiast klasycznych A16 czy Enterovirus A71), co może wpływać na obraz kliniczny i epidemiologię.
W praktyce oznacza to, że nawet poza sezonem letnio-jesiennym należy brać pod uwagę możliwość zakażenia. Do czynników ryzyka należy obecność dziecko w żłobku, przedszkolu czy szkole, bliski kontakt z chorym, a także niższy poziom higieny (np. rzadkie mycie rąk) – co potwierdzają dane brytyjskie i europejskie.
Przeczytaj również:
Gorączka u dziecka – czy i kiedy iść do lekarza?
Nowoczesne metody leczenia i badania nad terapią
Choć podstawą leczenia pozostaje postępowanie wspomagające (odpoczynek, odpowiednie nawodnienie, leczenie objawowe), w literaturze pojawiają się nowe koncepcje terapii.
Przykładowo, w tureckim wieloośrodkowym badaniu klinicznym oceniano preparat z wyciągu rośliny EPs® 7630 (Pelargonium sidoides) jako opcję w HFMD u dzieci – wykazano: skrócenie czasu trwania gorączki i wysypki oraz lepsze samopoczucie pacjentów.
Ponadto przegląd literatury dotyczący drug repositioning wskazuje na poszukiwanie szerokospektralnych leków przeciwwirusowych wobec enterowirusów, choć żadna substancja nie została jeszcze zatwierdzona specjalnie dla HFMD.
W metaanalizie dotyczącej suplementacji lekami przeciwwirusowymi, zastosowanie Oseltamiwiru jako terapii uzupełniającej wykazało skrócenie czasu gorączki i regresji wysypki bez większych działań niepożądanych – choć dane pochodzą głównie z Chin i z perspektywy europejskiej wymagają potwierdzenia.
W przyszłości można się spodziewać rozwoju szczepionek nazwanych „crossserotypowymi”, gdyż jednoznaczne szczepienie przeciwko jednemu wirusowi (np. EV-A71) nie eliminuje ryzyka zachorowania wynikającego z innych enterowirusów.
Przeczytaj również:
Angina u dziecka – przyczyny, objawy, diagnostyka, jak leczyć?
Praktyczne porady dla rodziców i opiekunów
Aktualne informacje sugerują, że nawet jeśli dziecko choruje poza typowym sezonem lub jeśli zmienia się obraz kliniczny (np. wysypka jest również na udach, pośladkach), nadal mamy do czynienia z chorobą bostońską.
Warto przypomnieć, że wcześniejsze kontakty z wirusem mogą nie gwarantować trwałej odporności – dlatego profilaktyka (higiena + izolacja przy objawach) pozostaje kluczowa. W jednym z badań potwierdzono, że intensyfikacja działań higienicznych (częste mycie rąk, dezynfekcja powierzchni, unikanie dzielenia się naczyniami) istotnie obniżała transmisję w ramach rodziny.
Jeśli chodzi o Polskę to wskazane jest, by lekarze podstawowej opieki zdrowotnej i pediatrzy byli świadomi nowego rozkładu sezonowości i możliwych wywołujących chorobę wirusów, co może wpływać na decyzje diagnostyczne (np. w razie infekcji u niemowląt czy dzieci z grupy ryzyka)
Przeczytaj również:
Wysypka u dziecka – przyczyny, objawy, leczenie
Najczęściej zadawane pytania
Pytanie: Czy mogę zachorować na chorobę bostońską więcej niż raz?
Odpowiedź: Tak. Ponieważ chorobę mogą wywoływać różne serotypy wirusów (np.: CVA6, CVA10, EV-A71), dlatego wcześniejsze przebycie jednej infekcji nie chroni w pełni przed kolejną.
Pytanie: Czy istnieje szczepionka dostępna w Europie?
Odpowiedź: Obecnie nie ma szczepionki przeciwko chorobie bostońskiej dopuszczonej powszechnie w Europie. W Chinach została zatwierdzona szczepionka przeciwko EV-A71, ale jej zastosowanie jest ograniczone do tego serotypu i kraju.
Pytanie: Kiedy powinienem zgłosić się z dzieckiem do lekarza?
Odpowiedź: Jeżeli dziecko ma bardzo wysoką gorączkę, objawy neurologiczne (np.: drgawki, senność, sztywnienie karku) albo nie może pić i istnieje podejrzenie odwodnienia – należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem lub udać na SOR.
Pytanie: Czy leki przeciwwirusowe są standardem?
Odpowiedź: Nie. Standardowo stosuje się leczenie objawowe i wspomagające. Nowoczesne terapie przeciwwirusowe są nadal w fazie badań i nie stanowią rutynowego leczenia w Europie.
