Czym jest pieczenie odbytu?
Pieczeniem odbytu nazywamy nieprzyjemne uczucie, które wywołuje silną chęć drapania skóry wokół odbytu. Powstaje ono wówczas, gdy różne czynniki drażnią zakończenia nerwów czuciowych w okolicy odbytu, co indukuje świąd.
Niekiedy pieczenie odbytu jest skutkiem zaniedbań higienicznych występujących zwłaszcza u osób z zaburzonym napięciem zwieraczy odbytu (np. po udarze lub urazie rdzenia kręgowego). Może pojawić się podstępnie, czasem występuje krótkotrwale i napadowo, problemem jednak staje się wówczas, gdy nie jesteśmy w stanie nad nim zapanować.
Przewlekłe i silne pieczenie odbytu sprzyja mechanicznemu drażnieniu skóry, zarówno w ciągu dnia, jak i w nocy, powodując zaczerwienienia i nadkażenia bakteryjne. Długotrwałe i uporczywe pieczenie odbytu może nawet u niektórych pacjentów wywołać obsesję lub depresję. Może towarzyszyć różnym schorzeniom, również tym o podłożu infekcyjnym, ogólnoustrojowym czy alergicznym.
Idiopatycznym pieczeniem odbytu nazywamy stan, w którym mimo przeprowadzenia pełnej diagnostyki, nie udaje się znaleźć przyczyny zgłaszanych dolegliwości. Rozpoznanie takie dotyczy 25–70% przypadków. Chorzy cierpiący na idiopatyczny świąd czy pieczenie odbytu mogą być z powodzeniem leczeni poprzez wyeliminowanie czynników drażniących, odpowiednią higienę ciała, zmianę stylu życia czy zastosowanie innych środków leczenia.
Pieczenie i swędzenie odbytu – przyczyny
Udowodniono ponad 100 przyczyn pieczenia odbytu. Najczęściej występujące z nich to:
- choroby odbytu i odbytnicy: hemoroidy (np. hemoroidy po porodzie czy w ciąży są bardzo częste; powstają najczęściej w wyniku uporczywych zaparć), szczelina odbytu, przetoki odbytu, ropień okołoodbytniczy, zapalenie odbytnicy, rak odbytu, przewlekłe biegunki lub zaparcia, nietrzymanie stolca, wypadanie odbytu, polipy gruczolakowate;
- choroby skóry okolicy odbytu: kontaktowe zapalenie skóry, liszaj płaski, liszaj twardzinowy, atopowe zapalenie skóry, łuszczyca, łojotokowe zapalenie skóry, wyprzenia słoneczne, bielactwo, rak płaskonabłonkowy, choroba Pageta, choroba Bowena, rogowacenie ciemne;
- choroby zakaźne: zakażenia grzybicze – grzybica odbytu (zwłaszcza wywołana przez drożdżaki u pacjentów z cukrzycą), wirusowe (np. kłykciny kończyste wywołane wirusem HPV), bakteryjne, pasożytnicze (np. owsica);
- choroby ogólnoustrojowe: cukrzyca, podwyższony poziom bilirubiny we krwi (żółtaczka), białaczka, chłoniak, niedobór żelaza, anemia aplastyczna, przewlekła niewydolność nerek, zaburzenia funkcji tarczycy;
- nieprawidłowa higiena okolic odbytu: niewystarczająca lub zbyt agresywna toaleta okolicy wokół odbytu, stosowane niektórych mydeł;
- choroby jelit: choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zespół jelita drażliwego;
- przyczyny ginekologiczne: okres pomenopauzalny, zapalenie pochwy i szyjki macicy;
- leki: antybiotyki, kolchicyna, chinidyna, maści zawierające alkohol, środki miejscowo znieczulające;
- czynniki drażniące: obcisłe lub ściśle przylegające do ciała ubrania, perfumowany lub barwiony papier toaletowy, otyłość, kremy doodbytnicze nieprzebadane dermatologicznie, lubrykanty, lateks;
- dieta: kawa (z kofeiną i bezkofeinowa), herbata, cola, alkohol (zwłaszcza piwo i wino), czekolada, pomidory, keczup, mleko i inne produkty mleczne, orzeszki ziemne, owoce cytrusowe (grejpfruty), pikantne potrawy, popcorn, suszone śliwki, figi;
- czynniki psychologiczne: lęk, niepokój, stres, zaburzenia psychiczne.
Pieczenie odbytu – objawy
Głównym objawem pieczenia odbytu jest niekontrolowany impuls podrapania skóry w okolicy odbytu. Może on się pojawić w dowolnym czasie, najczęściej jednak spotykany jest po wypróżnieniu (zwłaszcza po oddaniu płynnych stolców) lub tuż przed snem.
Pieczenie odbytu może wystąpić w nocy. Pacjenci drapią się wtedy niekontrolowanie podczas snu, podrażniając skórę wokół odbytu, powodując przeczosy, zaczerwienienia i wtórne nadkażenia bakteryjne potęgujące uczucie świądu. Udając się do lekarza, chory powinien zgłosić mu wszystkie problemy dermatologiczne oraz zaburzenia w czynności jelit.
W ustaleniu rozpoznania może pomóc czas wystąpienia objawów świądu w okolicy odbytu, początek zastosowanej diety lub zażywania leków. Nie bez znaczenia jest również fakt stosowanych higienicznych praktyk analnych. Choć informacje te są krępujące dla pacjenta, niejednokrotnie decydują o dalszym postępowaniu.
Należy pamiętać, że u dzieci często przyczyną pieczenia odbytu są owsiki, zakaźna choroba pasożytnicza. Jako że robaki wychodzą z kanału odbytu w nocy i nad ranem, świąd jest najintensywniejszy zwłaszcza o tych porach. Dziecko może się obudzić rozdrażnione, niewyspane i być apatyczne w ciągu dnia.
Kobiety powinny zwrócić uwagę na związek pieczenia odbytu z nietrzymaniem moczu i upławami, co może ułatwić rozpoznanie zakażenia układu moczowo-płciowego. Po menopauzie świąd odbytu może współistnieć z zanikowym zapaleniem pochwy, które daje się skutecznie leczyć hormonalną terapią zastępczą.
Czytaj również: Luźne stolce – jakie są przyczyny częstych, luźnych stolców?
Pieczenie odbytu – jakie badania?
W celu rozpoznania przyczyny pieczenia odbytu przydatne są również następujące badania:
- badanie per rectum,
- anoskopia – badanie polega na oglądaniu kanału odbytu przy pomocy specjalnego wziernika,
- kolonoskopia lub sigmoidoskopia – badanie endoskopowe wykonywane przy podejrzeniu istnienia zmian nowotworowych w obrębie jelita grubego, objawiających się m.in. pieczeniem odbytu opornym na dotychczasowe leczenie,
- badanie histopatologiczne wycinka z kanału odbytu, jeśli objawy pieczenia i swędzenia odbytu utrzymują się dłużej niż 2–3 tygodnie mimo zastosowanego leczenia.
Czytaj również: Pieczenie skóry – przyczyny. Jak leczyć pieczenie skóry?
Pieczenie odbytu – leczenie
Po ustaleniu rozpoznania pieczenia odbytu przystępuje się do leczenia choroby podstawowej. Tylko postępowanie przyczynowe gwarantuje w głównej mierze ustąpienie kłopotliwych dla chorego dolegliwości. Choroby odbytnicy i odbytu powinny być leczone przez specjalistę chirurga lub proktologa, który zdecyduje o konieczności wykonania odpowiednich zabiegów bądź o kontynuacji terapii zachowawczej.
Choroby skóry okolicy odbytu zarówno o etiologii zakaźnej, jak i alergicznej należy leczyć u dermatologa, zaś choroby jelit u gastroenterologa. Pacjentom, u których rozpoznano idiopatyczny świąd czy pieczenie odbytu, proponuje się modyfikację stylu życia. Jest on ważny w chorobach przewlekłych, np. w leczeniu hemoroidów. Polega on głównie na:
- utrzymywaniu okolicy odbytu suchej i czystej,
- myciu zewnętrznych okolic odbytu czystą wodą (nie zaleca się używania mydła czy soli do kąpieli),
- unikaniu energicznego pocierania okolic odbytu zwłaszcza po wypróżnianiu się (podczas toalety zaleca się używanie miękkich papierowych ręczników lub suszarki do włosów i nieużywanie papieru toaletowego),
- wkładaniu przed snem do szpary pośladkowej cienkiego bawełnianego kawałka materiału, aby unikać pocierania odbytu lub zakładaniu cienkich bawełnianych rękawiczek,
- krótkich ciepłych kąpielach 2–3 razy dziennie przy użyciu niskiego ciśnienia wody,
- stosowaniu diety bogatej w źródło błonnika, a w przypadku zaparć zażywaniu środków przeczyszczających,
- zmianie nawyków żywieniowych poprzez niespożywanie pokarmów drażniących jelito, które mogą powodować pieczenie odbytu,
- noszeniu luźnej, przewiewnej bielizny dobrze wchłaniającej pot (przeciwwskazana odzież nylonowa).
Objawowo w łagodzeniu idiopatycznego świądu i pieczenia odbytu mogą być stosowane maści, które należy nakładać na okolice ujścia odbytu (np. 1% Hydrocortisonum, maść cynkowa, maść z mentolem). Należy pamiętać, że używanie preparatów sterydowych wiąże się z objawami ubocznymi i nie należy ich stosować przewlekle.
Czytaj również: Terapia Bowena – co to jest, na czym polega, na co pomaga?
