Nietrzymanie stolca (kału) – przyczyny, objawy, leczenie

Co to jest inkontynencja – nietrzymanie stolca?

Nietrzymanie stolca to przykra dolegliwość, która dotyka średnio od 1 do 7 proc. populacji, jednak jej częstość wzrasta u osób w podeszłym wieku, a także występuje częściej wśród kobiet. Spektrum przyczyn tego schorzenia jest szerokie. Może ono być zarówno objawem chorób neurologicznych, jak i konsekwencją wcześniej przebytego urazu lub zabiegu operacyjnego. W leczeniu nietrzymania stolca stosowane są metody zachowawcze i chirurgiczne.

Nietrzymanie stolca to brak lub utrata świadomej kontroli nad wydalaniem stolca i/lub gazów przez odbyt. Podczas nietrzymania gazów i kały dochodzi do brudzenia bielizny lub wydalenia pewnej ilości kału w nieodpowiednim miejscu i czasie, w sposób niezależny od woli chorego.

Kontrola nad mechanizmem defekacji wykształca się zwykle około 3. roku życia dziecka. Brak kontroli nad wypróżnianiem występujący u dzieci po wieku przedszkolnym oraz u dorosłych wymaga podjęcia diagnostyki w kierunku ustalenia jego przyczyny i wdrożenia odpowiedniego postępowania.

Zobacz też: Inkontynencja – czym jest i jak ją leczyć?

Przyczyny nietrzymania stolca

Przyczyn nietrzymania kału może być bardzo wiele. Czynnik etiologiczny nie zawsze związany jest z chorobami odbytu. Wynika on nie tylko ze schorzeń dolnego odcinka przewodu pokarmowego, w szczególności odbytnicy i odbytu, ale także z przyczyn neurologicznych i urazowych. Zdarza się także nietrzymanie stolca po operacji. Do najważniejszych przyczyn problemów z utrzymanie stolca zaliczane są:

• przewlekłe zaparcia,
• hemoroidy odbytu (zaawansowane stadia choroby i stan po usunięciu żylaków odbytu),
• choroby zapalne jelit – np. choroba Leśniowskiego-Crohna, zespół jelita nadwrażliwego,
• uszkodzenie odbytu mechaniczne, np w wyniku wypadku.

Nietrzymanie stolca zdarza się po zabiegach takich chorób jak: szczelina odbytu, hemoroidy, przetoka okołoodbytnicza. Na tą wstydliwą przypadłość cierpią osoby cierpiące na choroby nowotworowe końcowego odcinka przewodu pokarmowego leczone operacyjnie.

Nietrzymanie gazów i stolca towarzyszy demencji starczej i zaburzeniom emocjonalnym. U części kobiet rozwija się jako powikłanie po porodzie (uszkodzenia okołoporodowe krocza i zwieraczy).

Może się zdarzyć także, że przyczyna nietrzymania kału są choroby i uraz rdzenia kręgowego. Takie powstać mogą po wypadkach samochodowych, skojkach do wody. Wśród chorób neurologicznych wywołujących opisywaną dolegliwość należy wskazać stwardnienie rozsiane, polineuropatię cukrzycową i niektóre guzy mózgu.

Zaznaczyć należy, że przyczyny nietrzymania stolca mogą ze sobą współwystępować – może być ich kilka. W niektórych przypadkach jednak etiologii nie udaje się ustalić. Mówimy wówczas o idiopatycznym nietrzymaniu stolca.

Zobacz też: CitraFleet – co to za lek?

Popuszczanie stolca – kolonoskopia i rektoskopia

Postępowanie diagnostyczne w przypadku nietrzymania stolca rozpoczyna się od dokładnego zebrania wywiadu podczas wizyty lekarskiej, obejmującego informacje dotyczące częstości i okoliczności wystąpienia objawów, a także dotyczące przebytych urazów, zabiegów operacyjnych, porodów lub występowania chorób współistniejących.

Badanie lekarskie obejmuje także badanie ogólne wraz ze wzrokową oceną krocza oraz badanie palcem, czyli per rectum (łac. przez odbytnicę). Celem oceny występowania zmian organicznych lekarz może zalecić wykonanie badań dodatkowych, takich jak USG jamy brzusznej lub USG przezodbytowe (tzw. TAUS), rektoskopia, kolonoskopia i inne.

Kolonoskopia, podobnie jak rektoskopia, należy do badań endoskopowych. Ich celem jest, najprościej ujmując, oglądanie wnętrza poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego. Różnią się one przede wszystkim zakresem – rektoskopia jest wziernikowaniem odbytnicy, zaś kolonoskopia całego jelita grubego. Badanie to, choć nieprzyjemne dla pacjenta, jest nieodłącznym elementem diagnostyki schorzeń przewodu pokarmowego, w szczególności chorób zapalnych jelita grubego i nowotworów. Co istotne, kolonoskopia wymaga specjalnego przygotowania, polegającego na przyjmowaniu preparatu przeczyszczającego, co umożliwi badanie jelita grubego w możliwie jak najpełniejszym zakresie.

Nietrzymanie stolca – badania w chorobach odbytu

Manometria anorektalna pozwala na ocenę zaburzeń w obrębie odruchów odbytniczo-odbytowych, a tym samym ocenę funkcji zwieraczy odbytu. Badanie to trwa około 30 minut i polega na wprowadzeniu przez odbyt sondy zakończonej balonem, dzięki której wykonywany jest pomiar ciśnień panujących w odbytnicy. Badanie to zwykle nie jest bolesne, ale wymaga przygotowania w postaci wcześniejszego oczyszczenia jelita wlewkami doodbytniczymi (lewatywa).

Defekografia jest badaniem, w którym ocena defekacji przeprowadzana jest z zastosowaniem promieniowania rentgenowskiego. Pacjent proszony jest o spożycie środka cieniującego (papki barytowej), której pasaż obserwowany jest w czasie trwania badania. Pacjent wypróżnia się pod kontrolą promieni rentgenowskich i wówczas rejestrowane są obrazy lub film pozwalające na ocenę bańki odbytnicy, kanału odbytu, a także dna miednicy i uwidocznienie ewentualnych patologii, które mogą być przyczyną nietrzymania stolca.

Nietrzymanie stolca – leczenie

W postępowaniu w nietrzymaniu stolca kluczowe jest usunięcie schorzenia będącego przyczyną tego przykrego i dokuczliwego dla pacjentów objawu. Często jednak jest to niemożliwe, gdyż u podstaw leży postępująca choroba neurodegeneracyjna lub nieodwracalne uszkodzenie dróg nerwowych, zapewniających utrzymanie świadomej kontroli oddawania stolca. Jedynym postępowaniem może być wówczas leczenie objawowe.

Do zachowawczych metod leczenia nietrzymania stolca zaliczane są:

• leki przeciwbiegunkowe i zapierające (np. loperamid, leki opioidowe),
• środki poprawiające konsystencję mas kałowych – mają zastosowanie u pacjentów z luźnymi stolcami,
• wlewy oczyszczające odbytnicę,
• modyfikacja diety – dieta małoresztkowa, lekkostrawna,
• stymulacja nerwów części krzyżowej rdzenia (SNS),
• elektrostymulacja przezodbytowa,
• fizykoterapia ( biofeedback ) – jeśli nie stwierdza się organicznej przyczyny nietrzymania stolca; jest to trening mający na celu wzmocnienie mięśni dna miednicy.

Nietrzymanie stolca – operacja

Popuszczanie kału przy gazach może okazać się na tyle dokuczliwe, że konieczne będzie wykonanie zabiegu operacyjnego. Leczenie chirurgiczne nietrzymania stolca obejmuje:

• rekonstrukcję zwieraczy,
• operacyjne wytworzenie zastępczego zwieracza (np. z mięśni uda),
• wszczepienie hydraulicznej protezy zwieracza odbytu,
• plastykę pochwy i krocza – jeśli nietrzymanie stolca współistnieje z wypadaniem odbytnicy lub pęcherza moczowego.

W związku z faktem, iż przyczyny nietrzymania stolca są mnogie i mogą ze sobą współwystępować, w leczeniu konieczna bywa współpraca kilku specjalistów: chirurgów, neurologów, ginekologów, a niekiedy także psychiatrów.