Jelito grube – budowa
Jelito grube to końcowy odcinek przewodu pokarmowego, ma długość ok. 1,5 m i znacznie większą średnicę niż jelito cienko – stąd jego nazwa. Znajduje się w dolnej części jamy brzusznej i miednicy, otaczając jelito cienkie jak rama obrazu. Jego ściana zbudowana jest z kilku warstw: błony śluzowej, podśluzowej, mięśniowej i surowiczej. Błona śluzowa nie ma kosmków jelitowych, ale zawiera liczne gruczoły produkujące śluz, który ułatwia przesuwanie treści pokarmowej. Jelito grube składa się z kilku odcinków, należą do nich:
Kątnica (jelito ślepe) – początkowy odcinek jelita grubego, do którego uchodzi jelito cienkie. Znajduje się w prawym dolnym kwadrancie brzucha. Z kątnicy odchodzi także wyrostek robaczkowy – przez długi czas uważany za narząd szczątkowy, pełni funkcję w układzie odpornościowym.
Okrężnica – najdłuższy fragment jelita grubego, który dzieli się na 4 części: wstępnicę, poprzecznicę, zstępnicę oraz esicę (inna nazwa okrężnicy esowatej).
Odbytnica – końcowy odcinek jelita grubego, który służy jako magazyn dla uformowanego już stolca przed jego wydaleniem.
Kanał odbytu – ostatni fragment przewodu pokarmowego zakończony odbytem, przez który organizm pozbywa się zbędnych produktów przemiany materii pod postacią stolca.
Czym jelito grube różni się od jelita cienkiego?
Jelito grube i jelito cienkie to 2 główne odcinki przewodu pokarmowego, które różnią się od siebie zarówno budową, jak i funkcją. Choć ściśle ze sobą współpracują, każdy z nich pełni inne funkcje i ma odmienną budowę.
Pierwszą różnicą, która na pewno zwróciłaby naszą uwagę, gdybyśmy mogli bezpośrednio spojrzeć na nasze jelita, byłaby różnica w ich rozmiarach. Jelito cienkie jest znacznie dłuższe - ma ok. 5–6 m, podczas gdy jelito grube mierzy ok. 1,5 m. Z kolei średnica jelita grubego jest większa, co sprawia, że ma ono szerszy – ale krótszy – przebieg.
Po rozcięciu każdego z jelit i obejrzeniu ich wnętrza ujrzelibyśmy kolejną różnicę. Wnętrze jelita cienkiego pokryte jest licznymi kosmkami jelitowymi – drobnymi wypustkami błony śluzowej, które znacząco zwiększają powierzchnię wchłaniania substancji odżywczych ze światła jelita. Natomiast jelito grube nie ma kosmków, ma za to liczne gruczoły produkujące śluz. On z kolei ułatwia przesuwanie resztek pokarmowych.
Różnica w funkcji każdego z jelit jest również znaczna. Główną funkcją jelita cienkiego jest trawienie, a następnie – wchłanianie składników odżywczych. To właśnie w nim dochodzi do rozkładu pokarmu na cząsteczki, które mogą zostać wchłonięte do krwiobiegu. Jelito grube natomiast odpowiada przede wszystkim za: wchłanianie nadmiaru wody, elektrolitów oraz formowanie i wydalanie kału, czyli niepotrzebnych już organizmowi końcowych produktów trawienia.
Przeczytaj również:
Rak jelita grubego – przyczyny
Jakie funkcje pełni jelito grube?
Jelito grube odgrywa kluczową rolę w końcowym etapie procesu trawienia i ma kilka innych istotnych funkcji, bez których organizm nie byłby w stanie prawidłowo pracować:
Wchłanianie wody i elektrolitów – jedną z głównych funkcji jelita grubego jest wchłanianie wody obecnej w resztach pokarmowych, które dotarły tu z jelita cienkiego. Dzięki temu kał przybiera odpowiednią konsystencję. Jelito odpowiada również za wchłanianie elektrolitów, zwłaszcza sód i potas, co pomaga utrzymywać prawidłową gospodarkę wodno-elektrolitową organizmu.
Formowanie i magazynowanie kału – w jelicie grubym niestrawione resztki pokarmowe są zagęszczane i przekształcane w stolec. Następnie odbytnica magazynuje masy kałowe do momentu ich wydalenia. Proces ten podlega ścisłej kontroli układu nerwowego i mięśni zwieraczy odbytu.
Produkcja śluzu – komórki śluzowe obecne w błonie śluzowej jelita grubego wytwarzają śluz, który ułatwia przesuwanie treści jelitowej. Chroni również ściany jelita przed uszkodzeniami mechanicznymi oraz drażniącym działaniem resztek pokarmowych i bakterii.
Synteza niektórych witamin – naturalna flora bakteryjna jelita grubego uczestniczy w syntezie niektórych witamin, takich jak witamina K (istotna dla układu krzepnięcie) oraz niektóre witaminy z grupy B.
Rola w układzie odpornościowym – jelito grube, podobnie jak inne części przewodu pokarmowego, stanowi ważną barierę immunologiczną – pierwszą linię obrony przed patogenami.
Jak boli jelito grube?
Ból jelita grubego może przyjmować różne formy i nasilenie – od delikatnego uczucia dyskomfortu, przez ostre, kłujące dolegliwości, aż po przewlekłe, wyniszczające objawy. To, jak dokładnie boli jelito grube, zależy od przyczyny oraz lokalizacji zaburzenia. Co ważne, ból ten często jest mylony z innymi dolegliwościami narządów jamy brzusznej, dlatego jego rozpoznanie może być trudne bez dokładnej diagnostyki.
Jelito grube zajmuje dużą część jamy brzusznej, dlatego ból może występować w praktycznie każdym obszarze brzucha. Najczęściej jednak lokalizuje się w podbrzuszu – po prawej stronie (np. przy zapaleniu wyrostka robaczkowego) lub po lewej (np. przy zapaleniu uchyłków esicy).
Również charakter bólu może być różny – w zależności od choroby, która go powoduje. Najczęściej spotyka się ból: kłujący, skurczowy lub kolkowy. W niektórych przypadkach może się on zmniejszać po wypróżnieniu lub oddaniu gazów.
Często bólowi towarzyszą również inne objawy, takie jak:
wzdęcia, uczucie pełności;
uczucie przelewania;
zmiana rytmu wypróżnień (zaparcia, biegunki lub naprzemienne ich występowanie);
nudności, wymioty;
uczucie niepełnego wypróżnienia;
śluz w stolcu, a czasem domieszka krwi;
gorączka i osłabienie – w przypadku stanów zapalnych;
utrata apetytu;
utrata masy ciała.
Nie każdy ból brzucha świadczy o poważnej chorobie jelita grubego, ale uporczywe lub nawracające objawy wymagają diagnostyki – zwłaszcza jeśli występują nagle lub towarzyszą mu: gorączka, chudnięcie czy zmiany w rytmie wypróżnień.
Przeczytaj również:
Dwunastnica – gdzie się znajduje? Budowa, najczęstsze choroby
Najczęstsze choroby jelita grubego
Jelito grube może być miejscem rozwoju wielu chorób – zarówno tych łagodnych, wiążących się tylko z dyskomfortem, po poważne schorzenia zagrażające utratą zdrowia, jak i życia. Objawy często są podobne: bóle brzucha, zmiany rytmu wypróżnień czy wzdęcia. Na dodatek wiele chorób jelita grubego rozwija się powoli i długo nie daje wyraźnych objawów.
Dlatego tak ważna jest profilaktyka – zdrowa, zbilansowana dieta, aktywność fizyczna, unikanie przewlekłego stresu oraz regularne badania kontrolne, zwłaszcza po 50. roku życia.
Zespół jelita drażliwego (IBS)
To jedno z najczęstszych schorzeń jelita grubego o charakterze czynnościowym – oznacza to, że nie stwierdza się zmian organicznych, a objawy wynikają z nadwrażliwości i zaburzeń motoryki jelit. Przy IBS typowo pojawiają się objawy choroby: nawracające bóle brzucha, wzdęcia, zaparcia, biegunki lub ich naprzemienne występowanie. IBS nie jest groźny dla życia, ale znacząco utrudnia codzienne funkcjonowanie.
Zapalenie uchyłków
Uchyłki to drobne uwypuklenia ściany jelita, które mogą powstawać z wiekiem, zwłaszcza w esicy. Ma je ponad połowa populacji osób po 60. roku życia. Gdy dochodzi do ich zapalenia, pojawia się ból zlokalizowany najczęściej w dolnym lewym kwadrancie brzucha gorączka, zaparcia lub biegunka. W cięższych, zaniedbanych przypadkach może dojść do perforacji i zapalenia otrzewnej.
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego
Zwane inaczej colitis ulcerosa. To przewlekła choroba zapalna o podłożu autoimmunologicznym (jest to nieswoiste zapalenie jelita). Przeciwciała obecne w naszym organizmie atakują prawidłową błonę śluzową jelita grubego i dochodzi do powstania procesu zapalnego. Zmiany zapalne najczęściej obejmują odbytnicę. Objawia się to: krwawymi biegunkami, bólami brzucha, nagłą potrzebą wypróżnienia i spadkiem masy ciała. Choroba ta wymaga długotrwałego specjalistycznego leczenia i częstych kontroli.
Przeczytaj również:
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – objawy, diagnostyka, leczenie
Choroba Leśniowskiego i Crohna
Podobnie jak colitis ulcerosa jest to choroba o podłożu autoimmunologicznym (także nieswoiste zapalenie jelit). Może dotyczyć każdego odcinka przewodu pokarmowego – u wielu pacjentów zajmuje również jelito grube. Choroba Leśniowskiego i Crohna charakteryzuje się przewlekłym stanem zapalnym, często z występowaniem: owrzodzeń, zwężeń i przetok na ciągłości jelita. Objawy obejmują: bóle brzucha, przewlekłą biegunkę, osłabienie, gorączkę i niedobory żywieniowe, prowadzące do wyniszczenia organizmu.
Polipy jelita grubego
To łagodne zmiany, często bezobjawowe, które mogą przekształcić się z czasem w raka. Z tego powodu ich wykrycie i usunięcie podczas kolonoskopii ma duże znaczenie diagnostyczne i profilaktyczne.
Przeczytaj również:
Polipy jelita grubego a rak jelita grubego – czy to nowotwór?
Rak jelita grubego
Jest to jeden z najczęściej diagnozowanych nowotworów złośliwych, szczególnie po 50. roku życia. Początkowo może przebiegać bezobjawowo, dlatego tak ważna jest profilaktyka - m.in. regularna kolonoskopia. Późniejsze objawy to zmiana rytmu wypróżnień, krew w stolcu, osłabienie i spadek masy ciała.
