Kolonoskopia – wskazania, na czym polega, jak się przygotować i kiedy wykonać?

Co to jest kolonoskopia?

Kolonoskopia jest badaniem umożliwiającym ocenę wizualną błony śluzowej całego jelita grubego. Tego typu badanie jelita grubego to badanie endoskopowe, co oznacza, że jest przeprowadzane z wykorzystaniem endoskopu (kolonoskopu). Kolonoskop to podłużne, elastyczne narzędzie o długości od 130 do 200 cm i grubości zbliżonej do palca dorosłej osoby, na którego końcu znajduje się kamera przesyłająca obraz na monitor.

Oprócz celów typowo diagnostycznych w trakcie kolonoskopii możliwe jest wykonanie także drobnych procedur leczniczych – np. wycięcie polipów czy pobranie wycinków z błony śluzowej do dalszego badania histopatologicznego. W przypadku krwawienia z jelita kolonoskopia oferuje możliwość jego zatamowania, a w sytuacji zwężenia jelit – kolonoskopia pozwala na ich odpowiednie poszerzenie.

Jak długo trwa kolonoskopia?

Cała procedura kolonoskopii zwykle zajmuje od kilkunastu minut do jednej godziny, ale dokładny czas może się różnić w zależności od kilku czynników. Na czas trwania badania wpływa między innymi rodzaj zastosowanego znieczulenia – czy jest to znieczulenie miejscowe czy kolonoskopia jest wykonywana w znieczuleniu ogólnym; zakres wykonywanych podczas kolonoskopii zabiegów, a także indywidualne cechy anatomiczne pacjenta, takie jak budowa jelita.

Wskazania do wykonania kolonoskopii

Kolonoskopia odgrywa dużą rolę w profilaktyce raka jelita grubego. Rak jelita grubego to nowotwór podstępny, który rozwija się na długo przed pojawieniem się jakichkolwiek objawów. Wczesne wykrycie choroby jest kluczowe, aby skutecznie zapobiec jej rozwojowi i wdrożyć odpowiednie leczenie. Dlatego w Polsce od ponad 20 lat istnieje program badań przesiewowych raka jelita grubego skierowany do osób (które nie miały wykonywanej kolonoskopii w ciągu ostatnich 10 lat):

• w wieku od 50 do 65 lat;
• w wieku od 40 do 49 lat, jeśli u najbliższych krewnych (rodziców, dziadków) pacjenta rozpoznano nowotwór jelita grubego.

Do dodatkowych wskazań do wykonania kolonoskopii możemy zaliczyć:

• podejrzenie krwawienia z przewodu pokarmowego (obecność krwi w stolcu lub smolisty stolec);
• biegunkę o niejasnej etiologii;
• podejrzenie nieswoistego zapalenia jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego);
• podejrzenie zaburzeń wchłaniania;
• zmianę rytmu wypróżnień.

Przygotowanie do kolonoskopii

Prawidłowe oczyszczenie jelita grubego sprawia, że procedura jest mniej bolesna, trwa krócej, a lekarz otrzymuje lepszy obraz stanu jelit, co pozwala na bardziej precyzyjną diagnozę.

1. Na 2–7 dni przed planowanym terminem badania należy zastosować dietę ubogoresztkową , czyli ubogą w błonnik.

Należy unikać:

• warzyw i owoców pestkowych;
• orzechów i pestek (siemię lniane, mak, winogrona, truskawki itp.);
• pełnoziarnistego i ciemnego pieczywa;
• napojów gazowanych.

Zalecane:

• dieta półpłynna (zmiksowane produkty);
• chude mięso;
• klarowne zupy;
• napoje niegazowane, herbata.

2. Na 1 dzień przed terminem badania należy zastosować dietę płynną.

Dozwolone jest picie:

• wody, słabej herbaty;
• przecedzonych soków owocowych (bez miąższu) – o jasnych barwach;
• czystej zupy – niezawierającej stałych elementów.

3. W dniu badania należy być na czczo – ostatni posiłek spożyć co najmniej 6–8 h przed badaniem.

• Osoby regularnie przyjmujące leki nasercowe, przeciwnadciśnieniowe, przeciwpadaczkowe zażywają ich poranną dawkę.
• Do 2–4 h przed planowaną godziną badania można pić dowolną ilość wody niegazowanej lub słabej herbaty czy klarownych jasnych kompotów.

Dodatkowo – w ramach przygotowań do kolonoskopii – konieczne jest przyjęcie środka przeczyszczającego. Należy go spożyć w dwóch dawkach podzielonych:

• Pierwsza porcja – dzień przed badaniem – około godziny 16:00.
• Druga porcja – rano w dniu badania – do 3 godzin przed planowaną godziną badania.

Środki przeczyszczające mogą powodować częste wizyty w toalecie, dlatego warto zadbać o komfortowe warunki i łatwy dostęp do łazienki.

Jak przebiega samo badanie?

Wiele pytań budzi przebieg badania. Kolonoskopia może być przeprowadzana zarówno bez znieczulenia, jak i z jego zastosowaniem, w zależności od potrzeb i decyzji pacjenta. Najczęściej stosuje się znieczulenie miejscowe, przy użyciu żelu z lidokainą. Można zastosować także znieczulenie dożylne, które pozwala zwiększyć komfort pacjenta poprzez indukowanie stanu senności i rozluźnienia, jednak pacjent pozostaje cały czas pozostaje przytomny i może reagować na polecenia lekarza. Z kolei znieczulenie ogólne – choć rzadziej stosowane i głównie u dzieci – powoduje pełną nieświadomość pacjenta, eliminując odczuwanie bólu i dyskomfort podczas badania.

Zabieg przeprowadza się u pacjenta w pozycji na lewym boku z podkurczonymi nogami. W trakcie badania pozycja może być zmieniona, co ułatwia badanie w przypadku trudności z wprowadzeniem kolonoskopu do dalszych części jelita.

Kolonoskop jest następnie delikatnie wprowadzany przez odbyt do jelita grubego. Przez narzędzie wprowadzane jest powietrze pozwalające na rozszerzenie ściany jelita i umożliwienie lepszej jego widoczności. Lekarz powoli przesuwając kolonoskop wzdłuż jelita, obserwuje stan błony śluzowej, a gdy sytuacja tego wymaga, może zdecydować się na pobranie próbki tkanki lub usunięcie polipów za pomocą dodatkowych narzędzi wprowadzanych przez kolonoskop.

Czy badanie kolonoskopii jest bolesne?

Czy kolonoskopia boli? Samo badanie, przy odpowiednim przygotowaniu i zastosowaniu znieczulenia, zwykle nie powinno powodować bólu, chociaż odczucia mogą się różnić w zależności od indywidualnych progów tolerancji pacjenta. Dyskomfort, często odczuwany jako parcie na jelito, może wystąpić podczas wprowadzania powietrza. Ewentualny ból w obrębie brzucha czy odbytu zazwyczaj szybko mija zaraz po zakończeniu badania lub ustępuje w ciągu kilku godzin.

W niektórych przypadkach – gdy objawy diagnostyczne są niejasne – lekarze mogą zdecydować się na jednoczesne wykonanie kolonoskopii i gastroskopii. Obie procedury to endoskopowe badania diagnostyczne, które pozwalają ocenić różne części przewodu pokarmowego. Równoczesne przeprowadzenie tych badań może być rekomendowane, na przykład gdy istnieje podejrzenie krwawienia o nieokreślonej lokalizacji. Przeprowadzenie obu badań tego samego dnia może zmniejszyć stres i dyskomfort pacjenta, minimalizując potrzebę ponownego przygotowania do kolejnego badania.

Dla pacjentów wykazujących szczególny lęk oraz obawy przed związanym z kolonoskopią dyskomfortem, istnieje możliwość przeprowadzenia jej w znieczuleniu ogólnym.

Jakie mogą wystąpić powikłania po kolonoskopii?

Kolonoskopia, mająca charakter diagnostyczny, bardzo rzadko powoduje wystąpienie powikłań. W wyjątkowych przypadkach obserwuje się nasilone krwawienie lub perforację ściany jelita. Zazwyczaj dotyczą one osób starszych, pacjentów po wcześniejszych zabiegach w obrębie jamy brzusznej lub z chorobami zapalnymi jelit.

Ile kosztuje wykonanie badania?

W Polsce kolonoskopia może być wykonana bezpłatnie pod warunkiem posiadania ubezpieczenia zdrowotnego i odpowiedniego skierowania od lekarza. Pacjenci mają również możliwość skorzystania z bezpłatnych badań w ramach programów przesiewowych finansowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ).

Jeśli pacjent zdecyduje się na badanie kolonoskopowe w prywatnej placówce medycznej bez skierowania, koszt takiego badania może się wahać od około 500 do 1500 zł – w zależności od zastosowanego znieczulenia.

Wypowiedź specjalisty na temat kolonoskopii

współpraca: lekarz Dominika Adamczyk-Grabias