Badania – diagnostyczne, laboratoryjne czy obrazowe – są niezbędnym narzędziem diagnostycznym, pozwalającym wykryć chorobę nawet na bardzo wczesnym etapie rozwoju i dobrać odpowiedni sposób leczenia.
W badaniach diagnostycznych powszechne jest stosowanie endoskopu, wprowadzanego do jam ciała. W zależności od badanego układu wyróżniamy m.in. takie badania jak:
- gastroskopia – wskazania to np. podejrzenie wrzodów żołądka i dwunastnicy, bóle brzucha, krwawienia z przewodu pokarmowego;
- kolonoskopia – wykorzystywana m.in. w diagnostyce raka jelita grubego, niedokrwistości z niedoboru żelaza, przy silnych, nagłych biegunkach o nieustalonej przyczynie;
- artroskopia – po urazach stawu, niestabilności, stanach zapalnych.
Metoda ta pozwala na dokładną ocenę kondycji narządów. Do grupy tej należy zaliczyć również EKG serca, niezbędne w diagnostyce schorzeń mięśnia sercowego.
Badania laboratoryjne to przede wszystkim badania krwi i moczu. Dzięki morfologii możliwe jest oznaczenie poziomu elementów morfotycznych (trombocytów, limfocytów, erytrocytów), co daje sposobność wykrycia niedokrwistości, stanów zapalnych czy chorób krwi. Oznaczenie szeregu innych parametrów wykorzystywane jest w diagnostyce schorzeń nerek, wątroby i innych organów. Morfologia krwi z rozmazem stanowi uzupełnienie tradycyjnego badania krwi. Umożliwia mikroskopową ocenę budowy komórek. Zleca się ją przy niejasnych wynikach morfologii, standardowo także przy morfologii u dziecka.
Badanie moczu służy głównie sprawdzeniu funkcji układu moczowego. Ocenia się m.in. gęstość, zapach, kolor moczu, obecność białka, bilirubiny czy ciał ketonowych. Badanie ogólne moczu wykorzystuje się w rozpoznaniu m.in. kamicy nerkowej, zapaleniu pęcherza moczowego, nefropatii refluksowej, ale także cukrzycy. Wskazaniem są niepokojące objawy w postaci krwiomoczu, uczucia parcia na pęcherz czy bólu w dole brzucha podczas mikcji.
Wśród badań obrazowych najbardziej powszechne jest USG, które – dzięki wykorzystaniu ultradźwięków – pozwala na wykrycie nawet bardzo niewielkich zmian w obrębie tkanek (USG brzucha, USG nerek, USG ginekologiczne). RTG, czyli badanie radiologiczne, potocznie określane jako prześwietlenie, przeprowadzane jest najczęściej w przypadku złamań i urazów. Tomografia komputerowa z kolei pozwala uzyskać przestrzenne przekroje, dlatego sprawdza się m.in. w diagnostyce guzów mózgu.
Ogromne znaczenie mają badania profilaktyczne, cenne m.in. dla wczesnego rozpoznania chorób cywilizacyjnych, takich jak cukrzyca czy nadciśnienie, a przede wszystkim schorzeń nowotworowych.
W przypadku tych ostatnich szczególne znaczenie ma mammografia, niezbędna dla wczesnego wykrycia raka piersi. Dla pań równie ważna jest cytologia, stanowiąca narzędzie wczesnego wykrywania raka szyjki macicy. Z kolei mężczyźni po 30. i 40. roku życia regularnie powinni wykonywać badanie prostaty (per rectum) z jednoczesnym oznaczaniem antygenu PSA. To niezbędne badania na raka stercza. Do ważnych badań profilaktycznych zalicza się także badanie hormonów tarczycy, badanie poziomu cukru we krwi czy oznaczanie stężenia cholesterolu.
Czasami, by pobrać materiał do badań, niezbędne jest przerwanie powłok ciała – wykonanie nacięcia, biopsji. Zabiegi diagnostyczne najczęściej nie nie niosą ryzyka utraty zdrowia. Do najczęściej wykonywanych można zaliczyć biopsję cienkoigłową tarczycy, koronarografia, biopsja piersi.