Cholesterol LDL – czym jest, normy, podwyższony, jak obniżyć

Czym jest cholesterol?

Cholesterol to steroidowy alkohol, który powstaje w wielu tkankach w ludzkim organizmie i uczestniczy w wielu ważnych procesach, np. w syntezie witaminy D3 oraz hormonów steroidowych, takich jak: aldosteron, kortyzon, estrogen czy testosteron. Jest zatem niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Ponadto cholesterol odpowiada za budowę błony komórkowej.

Cholesterol nie jest rozpuszczalny we krwi i innych płynach obwodowych, zatem aby doszło do jego transportu, musi ulec połączeniu z innymi cząsteczkami – są to kompleksy białkowe nazywane lipoporoteinami.

Wyróżnia się:

• chylomikrony,
• VLDL (lipoproteiny o bardzo małej gęstości),
• IDL (lipoproteiny o pośredniej gęstości),
• LDL (lipoproteiny o małej gęstości),
• HDL (lipoproteiny o dużej gęstości).

W codziennej praktyce lekarskiej najczęściej ocenianymi parametrami lipidogramu są:

• cholesterol całkowity,
• cholesterol LDL,
• cholesterol HDL,
• trójglicerydy (TG).

Cholesterol transportują głównie HDL i LDL, przy czym LDL transportuje cholesterol z wątroby do komórek w organizmie, a HDL odwrotnie – z komórek ciała do wątroby (1). Podwyższone stężenie cholesterolu LDL to najbardziej rozpowszechniony i najgorzej kontrolowany czynnik ryzyka choroby sercowo-naczyniowej w Polsce (2).

HDL a LDL

W przeciwieństwie do cholesterolu LDL, HDL określany jest jako „dobry cholesterol”. Cholesterol HDL usuwa lipidy z naczyń krwionośnych, co przyczynia się do zapobiegania miażdżycy. Działa antyoksydacyjnie i wpływa na regenerację tkanek tworzących naczynia. Wysoki HDL i niski LDL to stan najbardziej korzystny dla kondycji organizmu. Im niższy poziom dobrego cholesterolu, tym wyższe ryzyko rozwoju chorób serca i układu krążenia.

Cholesterol LDL – badanie profilu lipidowego

LDL, cholesterol odpowiedzialny za tworzenie blaszki miażdżycowej, oznacza się wraz z innymi frakcjami podczas badania poziomu cholesterolu całkowitego. W tym celu wykonuje się lipidogram, czyli ocenę profilu lipidowego pacjenta.

Kiedy należy sprawdzić, czy zły cholesterol jest za wysoki? Wskazaniami do wykonania testu są wszystkie czynniki ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego oraz współistnienie takich schorzeń, jak:

• cukrzyca,
• choroba wieńcowa,
• choroby naczyń mózgowych,
• zaburzenia przepływu w naczyniach obwodowych,
• nadczynność lub niedoczynność tarczycy.

Chociaż przy wysokim cholesterolu objawy bezpośrednio wskazujące na zaburzenie gospodarki lipidowej nie występują, lekarz podstawowej opieki zdrowotnej może wysunąć podejrzenie podwyższonego cholesterolu LDL na podstawie nawyków pacjenta (diety, palenia papierosów) czy obserwowanej nadwagi.

Lipidogram przeprowadza się w ramach podstawowej profilaktyki zdrowotnej, co oznacza, że badanie cholesterolu powinno być wykonane u każdej zdrowej osoby minimum raz na 5 lat.

Cholesterol – test na poziom cholesterolu

Poza laboratoryjnymi badaniami poziomu cholesterolu w surowicy do dyspozycji mamy także testy umożliwiające kontrolowanie stężania lipidów w warunkach domowych. Test na cholesterol dostępny jest w aptece w formie pasków przeznaczonych do jednorazowego użycia, bądź w formie nieskomplikowanych w obsłudze urządzeń działających na podobnej zasadzie jak glukometry. Ich stosowanie zaleca się, kiedy poziom cholesterolu LDL jest za wysoki, ale także wówczas, gdy u pacjenta zdiagnozowana została już miażdżyca.

Jak wygląda badanie krwi na LDL i jak się przygotować?

Podczas badania cholesterolu po pobraniu próbki krwi żylnej i wyizolowaniu surowicy bądź osocza, usuwa się wszystkie inne frakcje cholesterolu, a następnie, metodą enzymatyczną, dokonuje pomiaru stężenia LDL. Metoda ta jest niezwykle dokładna, a także umożliwia badania próbek krwi pobranych od pacjenta po posiłku.

W przypadku oznaczenia LDL badanie musi zostać poprzedzone odpowiednimi przygotowaniami. Aby wyniki lipidogramu były miarodajne, ważne jest:

• stosowanie typowej dla siebie diety około 3 tygodnie przed badaniem. Oznacza to unikanie zarówno okazjonalnego objadania się bądź zmiany typowych nawyków żywieniowych;
• odstawienie leków wpływających na gospodarkę lipidową 3 tygodnie wcześniej;
• całkowitą abstynencję alkoholową.

Bezpośrednio przed pobraniem próbki krwi do badania na LDL pacjent powinien być na czczo – oznacza to powstrzymanie się od spożywania pokarmów przez 12–14 godzin. Trzeba też unikać intensywnego wysiłku fizycznego, a w razie choroby lub infekcji, oznaczenie należy odłożyć na 3 tygodnie. Poziom złego cholesterolu LDL można oznaczyć również z próbki krwi pobranej od osoby niebędącej na czczo, ale wymaga to określonej techniki oznaczenia.

Cholesterol LDL – norma

Prawidłowy poziom cholesterolu LDL ustalany jest w zależności od współistniejących schorzeń i czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego. U osób bez objawów choroby niedokrwiennej serca, cukrzycy, z niewielkim ryzykiem ogólnym zły cholesterol nie powinien przekraczać wartości:

• 115 mg/dl,

ale u osoby z cukrzycą lub chorobą niedokrwienną oraz, co najmniej 2 czynnikami ryzyka, wartość docelowa to już:

• 100 mg/dl.

Przy współistnieniu wszystkich wymienionych czynników powinno dążyć się do uzyskania wartości:

• 70 mg/dl.

W przypadku frakcji LDL, norma w wynikach badań to gwarancja obniżenia ryzyka chorób prowadzących do przedwczesnego zgonu, dlatego przy wysokim poziomie złego cholesterolu należy podjąć wszelkie możliwe działania dążące do zbicia jego stężenia do wartości referencyjnych.

Normy cholesterolu LDL

Nieprawidłowe stężenie cholesterolu, w tym podwyższone LDL to bardzo częsta sytuacja w Polsce. W zależności od badania, częstość występowania nieprawidłowych stężeń cholesterolu w Polsce szacowana jest nawet na 60–70% w populacji powyżej 18. roku życia [3].

Pierwsze dane z badania Pol-MONICA, dotyczące rozpowszechnienia hipercholesterolemii, wskazywały na występowanie tego zaburzenia u nieco ponad 70% kobiet i prawie 73% mężczyzn w Polsce (4). Wyniki badań naukowych wskazały na bezpośredni związek między zwiększonym stężeniem cholesterolu całkowitego, LDL-C i nie-HDL-C (stężenie cholesterolu całkowitego minus stężenie cholesterolu frakcji HDL), a ryzykiem występowania zawału serca, udaru mózgu i zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych (5).

Normy stężenia cholesterolu LDL zależą od ryzyka sercowo-naczyniowego (aby prawidłowo interpretować wyniki, należy znać choroby przewlekłe pacjenta) i wynoszą:

• ekstremalne ryzyko < 1 mmol/l (40 mg/dl),
• ryzyko bardzo duże <1,4 mmol/l (55 mg/dl),
• ryzyko duże <1,8 mmol/l (70 mg/dl),
• ryzyko umiarkowane <2,6 mmol/l (100 mg/dl),
• ryzyko małe <3,0 mmol/l (115 mg/dl).

Na podwyższone stężenie cholesterolu LDL wpływ mają: brak aktywności fizycznej, palenie papierosów, nadciśnienie tętnicze, zła dieta – są to czynniki ryzyka modyfikowalne.

Są także czynniki ryzyka niemodyfikowalne, takie jak:

• wiek (mężczyźni ≥45 lat, kobiety ≥55 lat);
• płeć (większe ryzyko u mężczyzn niż u kobiet przed menopauzą);

• czynniki genetyczne – wczesne występowanie w rodzinie choroby niedokrwiennej serca lub innych chorób na podłożu miażdżycy.

Ryzyko sercowo-naczyniowe jest oceniane indywidualnie dla każdego pacjenta. Profilaktyka chorób sercowo-naczyniowych u pacjenta opiera się na wykrywaniu i eliminacji czynników ryzyka sercowo-naczyniowego. Są to: rezygnacja z palenia papierosów, adekwatna aktywność fizyczna, przejście na odpowiednią dietę i walka z nadciśnieniem tętniczym. Usunięcie czynników ryzyka chorób sercowo naczyniowych w dużym stopniu zależy od determinacji pacjenta.

Z kolei niski LDL jest typowy dla nadczynności tarczycy, sepsy, wyniszczenia.

Jak obniżyć cholesterol LDL?

Obniżenie poziomu cholesterolu LDL nie zawsze jest łatwe, ale warto pamiętać o kilku istotnych aspektach. Przede wszystkim należy oznaczyć poziom cholesterolu ldl, żeby wiedzieć, jakie postępowanie wdrożyć. Należy także udać się na konsultację do lekarza, aby ten skomentował wyniki, ocenił ogólny stan zdrowia pacjenta, w tym ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych i ustalił, czy istnieją wskazania do leczenia farmakologicznego.

Jeśli te działania są niewystarczające i po pobraniu próbki krwi cholesterol ldl (zły cholesterol) nadal jest podwyższony, należy włączyć leczenie farmakologiczne. Lekami pierwszego wyboru są statyny – zwłaszcza atorwastatyna i rosuwastatyna. Przeciwwskazania do ich stosowania to: czynna choroba wątroby, ponad 3-krotnie podwyższony ALT i AST, ciąża i karmienie piersią. W przypadku nieskuteczności stan należy zastosować ezetymib. W wyjątkowych przypadkach stosuje się przeciwciała monoklonalne przeciwko PCSK9.

Podsumowując, poziom cholesterolu ldl powinien utrzymywać się na niskim poziomie, gdyż nadmiar cholesterolu powoduje odkładanie się blaszek miażdżycowych, prowadzi do poważnych powikłań, w tym zawału serca. Badanie cholesterolu ldl powinno być przeprowadzone u każdej osoby, zwłaszcza powyżej 40. roku życia, obecnie jest to możliwe także w ramach badań profilaktycznych.

Dieta na podwyższony cholesterol – co jeść?

W sytuacji, kiedy u pacjenta obserwuje się wysoki cholesterol, dieta stanowi pierwszy, naturalny lek. Podwyższony LDL wymaga przede wszystkim ograniczenia lub eliminacji z jadłospisu produktów obfitujących w tłuszcze pochodzenia zwierzęcego. Dieta antycholesterolowa powinna bazować na warzywach i owocach dostarczających błonnika oraz rybach i olejach roślinnych, stanowiących źródło zdrowych kwasów tłuszczowych.

Udowodniono, że aby obniżyć poziom cholesterolu całkowitego, a przy tym zbić cholesterol LDL w surowicy, posiłki powinny dostarczać fitosteroli, które wpływają na mniejsze wchłanianie złego cholesterolu w jelicie cienkim. Znajdziemy je m.in. w nasionach słonecznika i oleju słonecznikowym czy w orzechach włoskich.

W diecie na cholesterol zalecane są także źródła antyoksydantów. Niektóre ich rodzaje przeciwdziałają utlenianiu się złego cholesterolu, a tym samym zapobiegają powstawaniu niekorzystnych zmian w ścianach naczyń. Do przeciwutleniaczy korzystnie wpływających na profilaktykę chorób układu sercowo-naczyniowego zalicza się m.in.: witaminę C – zawartą w natce pietruszki i owocach cytusowych, witaminę E – obecną w olejach roślinnych czy resweratrol –występujący w jagodach i czerwonym winie.

współpraca: lek. Sylwia Jastrzębowska