Choroba niedokrwienna serca – przyczyny, czynniki ryzyka, objawy, leczenie niedokrwienia serca

Choroba niedokrwienna serca – efekt niedotlenienia serca

Choroba niedokrwienna (choroba wieńcowa) jest bardzo szerokim pojęciem, do którego przypisano wszystkie stany, gdy dochodzi do niedokrwienia mięśnia sercowego.

Serce, tak jak inne mięśnie ciała, aby mogło się kurczyć i tym samym pompować krew do naczyń naszego organizmu, wymaga stałej dostawy tlenu do komórek. Zapewnia ją przepływ natlenowanej krwi przez naczynia własne serca, tzw. naczynia wieńcowe.

Jeżeli ilość transportowanego do komórek tlenu jest niewystarczająca, mogą ujawniać się specyficzne dla tzw. niedotlenienia serca dolegliwości, znacznie obniżające komfort życia. Natomiast w przypadku całkowitego zatrzymania dostawy tlenu może dojść do martwicy komórek mięśnia sercowego, zwanej zawałem serca.

Zgodnie z klasyfikacją ICD-10 wieńcowa choroba niedokrwienna serca (choroba wieńcowa) może występować w takich postaciach, jak:

• dusznica bolesna, określana też jako dławica piersiowa – typowy jest gniotący ucisk i ból w klatce piersiowej oraz duszności;
• ostry zawał serca – dochodzi do martwicy nieznacznych obszarów mięśnia sercowego, występuje silny ból w mostku promieniujący do lewej ręki i żuchwy, kołatanie serca, uczucie braku powietrza, bladość skóry, zimne poty;
• ponowny zawał serca (dorzut zawału serca) – zwiększenie się obszaru martwicy, występuje nawrót piekącego zawałowego bólu wieńcowego;
• niektóre powikłania po zawale serca;
• ostre postacie choroby niedokrwiennej mięśnia sercowego;
• przewlekłe zespoły wieńcowe.

Choroba wieńcowa jest rodzajem niedokrwienia serca – z podkreśleniem, że jej przyczyną są zmiany w tętnicach wieńcowych. Takie rozgraniczenie nakreśla więc dwie główne grupy przyczyn choroby.

Przyczyny choroby niedokrwiennej serca

Przyczyny choroby wieńcowej można podzielić na dwie grupy.

Niedokrwienie serca jako wynik zmian w tętnicach wieńcowych

Choroby tętnic wieńcowych prowadzące do niedokrwienia serca to:

• miażdżyca tętnic wieńcowych (będąca najczęstszą przyczyną choroby wieńcowej – stanowi 98 proc. przypadków choroby niedokrwiennej serca), charakteryzuje się postępującym zwężaniem naczyń wieńcowych które ogranicza przepływ krwi przez mięsień sercowy),
• skurcz tętnicy wieńcowej,
• zator tętnicy wieńcowej, mogący całkowicie zatkać tętnicę wieńcową, uniemożliwiając dostarczenie tlenu do zaopatrywanego obszaru serca,
• zapalenie tętnic wieńcowych w przebiegu różnych schorzeń układowych,
• wady naczyń wieńcowych.

Wymienia się tu także uraz tętnicy wieńcowej.

Przyczyny niedokrwienia serca niezwiązane z patologią tętnic wieńcowych

Wymienia się tu m.in.:

• kardiomiopatię przerostową serca,
• zatrucie tlenkiem węgla – czadem,
• nieleczoną i niewyrównaną nadczynność tarczycy.

Za przyczynę podaje się również niedokrwistość.

Choroba niedokrwienna serca – czynniki ryzyka

Na rozwój niedokrwienia mięśnia sercowego wpływa wiele czynników. Część z nich jest od nas zupełnie niezależna. Są to tzw. czynniki ryzyka niemodyfikowalne.

Wśród nich można wymienić wiek (na niedotlenienie serca w przebiegu choroby niedokrwiennej bardziej narażeni są mężczyźni powyżej 45 lat i kobiety powyżej 55 lat), predyspozycję genetyczną (decydującą o wczesnym występowaniu w rodzinie choroby niedokrwiennej serca lub chorób innych tętnic na podłożu miażdżycy) oraz upośledzoną tolerancję glukozy lub cukrzycę.

Główne czynniki ryzyka występowania miażdżycy, a więc również i choroby niedokrwiennej serca, można modyfikować, zaś ich zwalczanie zmniejsza nie tylko zachorowalność na choroby sercowo-naczyniowe, ale również liczbę zgonów przez nie spowodowanych. Rozróżniamy różne, poniżej opisane typy czynników ryzyka.

• Nieprawidłowe żywienie – istnieją udokumentowane, uznawane za powszechne zależności między spożyciem nasyconych kwasów tłuszczowych i poziomem cholesterolu we krwi a występowaniem chorób serca. Spożywanie nadmiaru sodu w diecie (zwłaszcza w postaci chlorku) wpływa na ciśnienie tętnicze, a co za tym idzie – na ryzyko nadciśnienia, udaru, chorób sercowo-naczyniowych i niewydolności serca. Jeżeli chodzi o chorobę niedokrwienną serca, dieta ma także wpływ na zmniejszenie ryzyka powikłań.
• Palenie tytoniu – skutki zdrowotne palenia tytoniu zależą od liczby wypalanych papierosów dziennie i czasu trwania nałogu. Nikotynizm potęguje wpływ innych czynników ryzyka jak wiek, płeć, nadciśnienie tętnicze czy cukrzyca. Wykazano, że także palenie bierne zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych i innych schorzeń zależnych od palenia. Należy podkreślić, że zaprzestanie palenia tytoniu po zawale serca jest najbardziej skutecznym sposobem prewencji.
• Mała aktywność fizyczna – trening fizyczny korzystnie wpływa na przebieg miażdżycy, zmniejszając całkowitą śmiertelność o 20–25 proc. Regularne ćwiczenia fizyczne mogą skutecznie spowolnić zmiany związane ze starzeniem i wydłużyć okres przeżycia wolny od niedokrwiennej choroby serca.
• Nadwaga lub otyłość – tkanka tłuszczowa zgromadzona pod postacią otyłości brzusznej jest metabolicznie aktywna, a co za tym idzie – syntetyzuje i uwalnia do krwi wiele związków mogących odgrywać istotną rolę w układzie sercowo-naczyniowym. Tłuszcz wiąże się ze zwiększoną sekrecją wolnych kwasów tłuszczowych, hiperinsulinemią, insulinoopornością, nadciśnieniem tętniczym i zaburzeniami w gospodarce lipidowej, oddziałuje więc na pozostałe czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, a więc na samo ryzyko.

Chorobie wieńcowej sprzyja ponadto podwyższone ciśnienie tętnicze, wysoki poziom cholesterolu LDL oraz niskie stężenie HDL, a także zwiększony poziom triglicerydów.

Objawy choroby niedokrwiennej serca

Należy zdawać sobie sprawę, że choroba niedokrwienna serca jest niejako zbiorczym terminem dla wielu schorzeń. W uproszczonej klasyfikacji choroby wieńcowej wyróżniono tzw. stabilne zespoły wieńcowe, jak na przykład stabilna dławica piersiowa i tzw. ostre zespoły wieńcowe, obejmujące m.in. zawały serca.

Ich prawidłowe rozpoznanie i rozróżnianie wymaga spełnienia ścisłych kryteriów zarówno klinicznych (obecności konkretnych dolegliwości u pacjenta), jak i opartych o specjalistyczne badania, w tym badania laboratoryjne, obrazowe, czynnościowe bądź zapis czynności elektrycznej serca, czyli EKG.

Choć dolegliwości występujące w wyżej wymienionych zespołach mogą różnić się intensywnością, czasem trwania czy ustępowaniem po podaniu leków, to są one wspólne dla wszystkich tych schorzeń, a więc mogą sugerować niedokrwienie mięśnia sercowego. Należą do nich takie objawy, jak:

• ból w klatce piersiowej (ból za mostkiem), pojawiający się w czasie wysiłku lub stresu emocjonalnego; ból jest opisywany jako rozpierający, piekący; sprawia wrażenie ciężaru na klatce piersiowej, ma charakter dławiący i uciskający;
• szybkie bicie serca;
• kołatanie serca;
• płytki oddech;
• duszność;
• uczucie zmęczenia, osłabienia;
• zawroty głowy, stan przedomdleniowy lub omdlenie.

Objawy choroby wieńcowej to również nudności i wymioty.

Diagnostyka choroby niedokrwiennej serca

Podstawą właściwego rozpoznania niedotlenienia serca w chorobie niedokrwiennej jest właściwie przeprowadzony wywiad. Istotnym elementem diagnostycznym w chorobie wieńcowej są badania serca, przede wszystkim badanie EKG spoczynkowe oraz EKG wysiłkowe, które cechuje duża czułość i swoistość.

Do nieinwazyjnych badań serca przy podejrzeniu choroby niedokrwiennej zalicza się także scyntografię oraz echokardiografię (UKG). Ocenie podlegać może również stopień uwapnienia tętnic wieńcowych. W przypadku braku występowania objawów choroby niedokrwiennej serca (tzw. nieme niedokrwienie serca) wskazane może być ponadto EKG Holtera.

Do inwazyjnych badań układu krążenia, którym poddaje się pacjenta w diagnostyce niedokrwienia serca, należy koronarografia, czyli angiografia tętnic wieńcowych.

Badanie to polega na wprowadzeniu do światła tętnic kontrastu, dzięki któremu stają się one widoczne w badaniu rentgenowskim. Umożliwia to ocenę ich drożności. Wskazaniem do koronarografii jest m.in. stabilna dławica piersiowa, zawał serca, ostry zespół wieńcowy, niewydolność serca związana z jego niedotlenieniem.

Gdy jednak badanie nie wykazuje zmian w obrębie tętnic, wywiad potwierdza dusznicę bolesną, a dodatkowo test wysiłkowy jest dodatni, mamy do czynienia z tzw. sercowym zespołem X.

Leczenie choroby niedokrwiennej serca

Podstawą leczenia niedokrwienia mięśnia sercowego jest zmiana trybu życia mająca na celu zmniejszenie częstotliwości występowania epizodów niedokrwienia.

U osób z chorobą wieńcową ważne jest stosowanie zdrowej, odpowiednio zbilansowanej diety ograniczającej tłuszcz pochodzenia zwierzęcego, ciężkostrawne potrawy smażone i żywność typu fast food. Zaleca się zwiększenie spożycia bogatych w błonnik warzyw i owoców, uwzględnienie w jadłospisie źródeł kwasów omega-3 oraz zwiększenie liczby posiłków kosztem ich objętości.

W chorobie niedokrwiennej serca alkohol powinien ulec maksymalnemu ograniczeniu. Należy zrezygnować z palenia papierosów oraz, w miarę możliwości, unikać ekspozycji na stres. Cenna jest regularna, dostosowana do możliwości aktywność fizyczna.

W leczeniu farmakologicznym u osób z niedokrwieniem mięśnia sercowego wykorzystywane są m.in.:

• nitraty – stosowane przede wszystkim celem przerwania bólu dławicowego;
• kwas acetylosalicylowy (potocznie określany jako aspiryna) – działa przeciwpłytkowo, to znaczy zapobiega agregacji płytek;
• beta-blokery – sprzyjają spadkowi rytmu serca i zmniejszają zapotrzebowanie serca na tlen;
• klopigogrel – szczególnie u pacjentów po przebytym zawale mięśnia sercowego;
• statyny – obniżają poziom tzw. złego cholesterolu odpowiedzialnego za rozwój miażdżycy.

Warunkiem skuteczności leczenia niedotlenienia mięśnia sercowego jest regularne przyjmowanie zaleconych przez kardiologa preparatów.

Choroba niedokrwienna – rokowanie i śmiertelność

Do osób obciążonych większym niż średnie ryzykiem zgonu z powodu chorób sercowo-naczyniowych w populacji ogólnej należą m.in. osoby z już rozpoznanym niedotlenieniem mięśnia sercowego, miażdżycą tętnic obwodowych lub naczyń mózgowych.

Do grupy obciążonych większym ryzykiem zalicza się również osoby bez objawów, gdy:

• zagrożenie śmiercią oszacowane wg karty ryzyka SCORE z powodu występowania licznych czynników wynosi 5 proc. lub więcej (jest to uproszczony sposób oszacowania 10-letniego ryzyka zgonu z powodu incydentu sercowo-naczyniowego w zależności od płci, wieku, skurczowego ciśnienia tętniczego, stężenia cholesterolu całkowitego oraz palenia tytoniu);
• istnieje pojedynczy silny czynnik ryzyka (stężenie cholesterolu całkowitego ≥ 320 mg/dl, podwyższenie cholesterolu LDL ≥ 240 mg/dl; ciśnienie tętnicze skurczowe ≥ 180 mm Hg lub rozkurczowe ≥ 110 mm Hg);
• współistnieje cukrzyca typu 2 bądź cukrzyca typu 1 z obecnością białka w moczu;
• współistnieje niewydolność nerek.

Gorsze rokowanie w przypadku choroby niedokrwiennej występuje także w przypadku osób, u których bliskich krewnych wcześnie rozwinęła się jawna klinicznie choroba sercowo-naczyniowa.

O chorobie niedokrwiennej serca – zdaniem eksperta