Badanie poziomu testosteronu – dlaczego jest ważne i jak interpretować wyniki?

Co to jest testosteron?

Testosteron należy do płciowych hormonów steroidowych – jest zaliczany do grupy androgenów. U mężczyzn syntetyzują go komórki śródmiąższowe Leydiga w jądrach. W kobiecym organizmie natomiast syntetyzowany jest również przez jajniki i łożysko, a w mniejszym stopniu u obu płci – także przez korę nadnerczy. Jego wydzielanie kontrolowane jest przez przysadkę mózgową. Ze względu na fakt, iż testosteron jest związkiem nierozpuszczalnym w wodzie, w naszym organizmie w większości związany jest z albuminami i globulinami (m.in. SHBG) i w ten sposób transportowany po organizmie. Jedynie niewielki jego odsetek występuje w krwiobiegu w aktywnej postaci wolnego testosteronu.

Jaką rolę gra testosteron w naszym organizmie? Jest hormonem anabolicznym, dlatego wpływa stymulująco na rozwój kości i tkanki mięśniowej, jednocześnie redukując ilość tkanki tłuszczowej. Ponadto:

• reguluje ciśnienie tętnicze krwi,
• wspiera pracę układu immunologicznego,
• utrzymuje libido na prawidłowym poziomie,
• wspiera funkcjonowanie jajników,
• utrzymuje mineralizację kości na prawidłowym poziomie,
• działa przeciwzapalnie,
• chroni komórki układu nerwowego,
• wpływa korzystnie na funkcje poznawcze.

U mężczyzn testosteron odpowiada przede wszystkim za prawidłowy przebieg dojrzewania płciowego, w tym pojawienie się drugorzędowych i trzeciorzędowych cech płciowych:

• dojrzewanie plemników,
• rozwój gruczołu krokowego,
• rozwój i powiększenie narządów płciowych,
• mutację,
• uwydatnienie chrząstki tarczowej krtani (jabłka Adama),
• pojawienie się zarostu na twarzy,
• przyrost masy mięśniowej i jej prawidłowy rozkład.

Stężenie testosteronu w naszym organizmie zmienia się m.in. wraz z wiekiem. U mężczyzn szczyt osiąga między 20. a 35. rokiem życia, potem stopniowo spada. Spadek poziomu testosteronu może być też wynikiem: braku aktywności fizycznej, stresu, nieprawidłowej diety, przyjmowania niektórych leków czy stosowania używek. Zaburzenia poziomu testosteronu mogą prowadzić do różnego rodzaju schorzeń, dlatego tak ważne jest ich odpowiednio wczesne wykrycie i wdrożenie właściwego leczenia.

U kobiet za wysoki poziom testosteronu może prowadzić do:

• hirsutyzmu;
• trądziku;
• pogorszenia nastroju – w tym nadpobudliwości i niepokoju, a nawet stanów depresyjnych;
• obniżenia odporności;
• zaburzeń miesiączkowania;
• spadku libido;
• problemów z płodnością;
• łysienia androgenowego;
• obniżenia głosu.

Z kolei u mężczyzn za wysokie stężenie, nadmiar testosteronu może skutkować:

• bezdechem sennym,
• nadmiernym przetłuszczaniem się włosów i skóry,
• trądzikiem,
• nadpobudliwością i agresją,
• przerostem prostaty,
• zaburzeniami erekcji,
• niepłodnością,
• zbyt wysokim poziomem cholesterolu,
• zwiększonym ryzykiem rozwoju chorób cywilizacyjnych.

W przeciwieństwie do przypadku kobiet, zbyt niski poziom testosteronu u mężczyzn również jest zjawiskiem negatywnym i może prowadzić do:

• obniżenia nastroju, a nawet stanów depresyjnych;
• uczucia przewlekłego zmęczenia;
• nadmiernego przyrostu masy ciała, któremu towarzyszy spadek masy mięśniowej;
• zmian osteoporetycznych w kościach;
• zaburzeń płodności;
• spadku libido (częste są też zaburzenia erekcji).

Badanie testosteronu – kiedy wykonać

Jak już zostało wspomniane, zarówno zbyt wysoki, jak i zbyt niski poziom testosteronu jest zjawiskiem negatywnym, które wpływa niekorzystnie na nasz organizm, prowadząc do wystąpienia wielu objawów niepożądanych, a także rozwoju różnego rodzaju schorzeń.

Z tego względu lekarz może zlecić badanie poziomu testosteronu u kobiet i u mężczyzn, m.in. w przypadku:

• zaburzenia dojrzewania płciowego u chłopców i młodych mężczyzn;
• niewyjaśnionego, gwałtownego spadku lub przyrostu masy ciała;
• diagnostyki niepłodności;
• łysienia;
• trądziku;
• spadku libido i kłopotów z erekcją;
• ginekomastii;
• podejrzenia guza jąder;
• hirsutyzmu (nadmiernego owłosienia) u kobiet;
• wystąpienia u kobiet innych objawów wirylizacji (nadmiaru androgenów w organizmie).

W ramach podstawowego badania poziomu tego hormonu ocenia się całkowite stężenie testosteronu w naszym krwiobiegu.

Badania poziomu testosteronu – przebieg

Oznaczenie poziomu testosteronu wykonywane jest w surowicy krwi. Materiałem do badania będzie więc próbka krwi żylnej – pobierana najczęściej z żyły łokciowej. Badanie poziomu testosteronu to badanie, które nie wymaga specjalnego przygotowania, a materiał może być pobrany o dowolnej porze dnia (nie trzeba być na czczo). Jedyne, o czym należy pamiętać, to unikanie wysiłku fizycznego na około dobę przed wizytą w punkcie pobrań, a także poinformowanie lekarza o wszystkich przyjmowanych na stałe preparatach – niektóre z nich mogą bowiem wpływać na wynik badania.

Czy istnieje domowy test na poziom testosteronu? Choć w sieci można znaleźć tego typu informacje, metodyka oznaczenia poziomu testosteronu we krwi nie pozwala na wykonanie tego badania w warunkach ambulatoryjnych. Istnieje co prawda możliwość samodzielnego pobrania próbki krwi w domu i jej odesłanie do laboratorium w celu wykonania badania, jednak nie jest to metoda rekomendowana. Nieprawidłowe przechowywanie materiału w trakcie transportu może bowiem prowadzić do zaburzenia wiarygodności uzyskanego wyniku.

Stężenie hormonu – normy poziomu testosteronu

Normy stężenia testosteronu we krwi różnią się, nie tylko w zależności od płci pacjenta, ale również od jego wieku. W niektórych przypadkach może na nie wpływać również metoda wykorzystywana do oznaczenia. Dlatego zawsze w interpretacji wyników należy brać pod uwagę zakresy referencyjne podane przez laboratorium wykonujące badanie.

Ogólnie jednak wartości referencyjne testosteronu dla mężczyzn powinny mieścić się w zakresie 260–1000 ng/dl, a dla kobiet w zakresie 15–70 ng/dl.

Poniżej znajdziesz tabele przedstawiające zależność między stężeniem testosteronu a wiekiem pacjentów.

Poziom testosteronu a wiek – tabela dla mężczyzn:

Poziom testosteronu a wiek – tabela dla kobiet:

Interpretacja wyników testosteronu we krwi

Interpretacja wyników uzyskanych w badaniu poziomu testosteronu zawsze powinna być wykonywana przez lekarza, przy uwzględnieniu wyników pozostałych badań laboratoryjnych (np. stężenia innych hormonów) oraz stanu klinicznego pacjenta.

Zarówno zbyt wysoki, jak i obniżony poziom testosteronu (zbyt niski) mogą mieć różne przyczyny, od których będzie zależeć ewentualna terapia.

U mężczyzn obniżenie poziomu testosteronu może być spowodowane, np.:

• uszkodzeniem mechanicznym jąder,
• przebytą infekcją wirusową,
• nadużywaniem alkoholu,
• niewydolnością kory nadnerczy,
• niewydolnością hormonalną jąder,
• zaburzeniem pracy przysadki mózgowej,
• bezpłodnością.

Przyjmuje się, że stężenie testosteronu poniżej 8 ng/dl jest u mężczyzn wskazaniem do wdrożenia substytucji farmakologicznej.

Z kolei zbyt wysoki poziom testosteronu może być spowodowany:

U mężczyzn:

• guzem jądra,
• guzem nadnerczy,
• nadczynnością tarczycy,
• zbyt wczesnym dojrzewaniem płciowym,
• stosowaniem niektórych leków lub preparatów z testosteronem.

U kobiet:

• guzem jajnika,
• zespołem policystycznych jajników (PCOS),
• guzem nadnerczy,
• wrodzonym przerostem kory nadnerczy.