Dlaczego konflikt serologiczny jest niebezpieczny dla ciężarnej i dziecka?
W fizjologicznych warunkach po roku regularnego współżycia bez antykoncepcji, w zdrowej parze, kobieta powinna zajść w ciążę. Jeżeli do tego nie dochodzi, mówimy o niepłodności. Niepłodność to problem dotyczący ok. 15 proc. par w wieku reprodukcyjnym. Problem ten ma, niestety, tendencje do narastania. Jakie są przyczyny niepłodności? Jak wygląda leczenie niepłodności?
Świadome planowanie ciąży powinno rozpocząć się na kilka miesięcy przed rozpoczęciem starań o dziecko. Podjęcie prób zajścia w ciążę powinno być poprzedzone:
Zaleca się także przeanalizowanie wywiadu rodzinnego i, w przypadku występowania chorób genetycznych, np. trombofilii wrodzonej mogącej odpowiadać za poronienia nawykowe, wykonania badań ukierunkowanych na rozpoznanie choroby.
Niepłodność, zgodnie z definicją WHO, to niemożność zajścia w ciążę przez rok pomimo regularnego (średnio co 2–3 dni) współżycia bez stosowania antykoncepcji. Niepłodności nie należy mylić z bezpłodnością, która wiążę się z trwałym brakiem zdolności do spłodzenia potomstwa.
Niepłodność dzielimy na: niepłodność męską, niepłodność żeńską (częstość występowania tych dwóch typów niepłodności jest podobna – ok. 35 proc.), niepłodność dotyczącą obojga partnerów oraz tzw. niepłodność idiopatyczną, której przyczyny nie da się ustalić.
Niepłodność możemy podzielić również na pierwotną i wtórną. Niepłodność pierwotna występuje wtedy, gdy występują trudności z zajściem w pierwszą ciążę. Niepłodność wtórna to brak możliwości poczęcia kolejnego dziecka przez minimum rok regularnych starań u pary, która wcześniej problemu niepłodności nie miała.
Ocenia się, że problem niepłodności dotyczy coraz większego odsetka par. Ma to związek m.in. z późnym rozpoczęciem starań o dziecko – wraz z wiekiem rezerwa jajnikowa u kobiety maleje, co sprawia, że coraz trudniej jest zajść w ciążę. Kolejną przyczyną trudności z zajściem w ciążę jest życie w stresie, pod presją czasu, nieprawidłowy styl życia.
Do niepłodności u kobiet może doprowadzić szereg przyczyn i czynników, które możemy podzielić na:
Spośród przyczyn niepłodności u mężczyzn, dominującą przyczyną jest niska jakość nasienia (obniżona ilość nasienia, obniżona ilość plemników w spermie, osłabiona ruchliwość plemników), która może być spowodowana np. niewłaściwym stylem życia (przegrzewaniem miejsc intymnych itd.).
Innymi przyczynami niepłodności męskiej są:
Badanie płodności u mężczyzn opiera się przede wszystkim na badaniu nasieniu.
Problemy z zajściem w ciążę pomimo regularnego współżycia bez antykoncepcji przez rok są wskazaniem do przeprowadzenia diagnostyki niepłodności. Pierwsze kroki diagnostyczne można podjąć samodzielnie, monitorując cykle miesiączkowe i występowanie owulacji. Zaleca się zapisywanie terminów miesiączek (jest to niezbędne do oceny, czy cykle mają właściwą długość i czy są regularne), codzienne mierzenie temperatury (owulacja wiąże się z wystąpieniem zwyżki ciepłoty ciała) i ocenę wyglądu śluzu szyjkowego (ma on inny wygląd w dni płodne, a inne w dni niepłodne)– wszystkie obserwacje należy notować w dzienniczku. Ponadto, warto przeprowadzać testy owulacyjne (nazywane domowymi testami na płodność) dostępne w aptece bez recepty, wykonywane z moczu – testy te pozwalają określić występowanie owulacji na podstawie występowania piku LH.
W diagnostyce niepłodności wykonuje się szereg badań, spośród których bardzo istotne znaczenie ma badanie podmiotowe i dokładne badanie przedmiotowe, w tym badanie ginekologiczne kobiety i badanie narządów płciowych mężczyzny. Ponadto wykonuje się badania laboratoryjne, w tym: morfologię, hormony tarczycy, hormony płciowe (u kobiety ważne jest wykonanie badań w odpowiedniej fazie cyklu miesiączkowego), badania obrazowe (USG ginekologiczne u kobiet, USG jąder u mężczyzn), badanie śluzu szyjkowego u kobiet, badanie nasienia u mężczyzn. Kolejnym etapem diagnostyki jest przeprowadzenie u kobiety badania drożności jajowodów (HSG), a czasem też laparoskopii pozwalającej uwidocznić patologie niewidoczne w USG (np. zrosty). HSG i laparoskopia są jednocześnie zabiegami diagnostycznymi i leczniczymi – w trakcie wykonywania HSG można udrożnić jajowody, zaś w trakcie laparoskopii można usunąć np. zrosty.
Pierwszym krokiem w zaplanowaniu leczenia niepłodności jest ustalenie jej przyczyny. Jeżeli tylko to możliwe, niepłodność należy leczyć przyczynowo – np. poprzez odpowiednie leczenie hormonalne w przyczynach endokrynologicznych, poprzez leczenie metforminą u kobiet z zespołem policystycznych jajników (PCOS) czy też operacyjne usuwanie zrostów np. u kobiet chorujących na endometriozę.
Jeżeli, pomimo leczenia, starania o dziecko nadal są bezskuteczne, szansą dla pary pragnącej potomstwa mogą być metody sztucznego zapłodnienia. Do metod sztucznego zapłodnienia zaliczana jest np. stymulacja owulacji stosowana chociażby w zespole policystycznych jajników (uzyskuje się ją przed podawanie leków, np. cytrynianu klomifenu).
Metodą stosowaną w leczeniu niepłodności męskiej jest MESA – metoda inwazyjna polegająca na pobieraniu plemników z najądrza, drogą nakłucia. Jeżeli w materiale z najądrza nie ma plemników, zabieg można rozszerzyć o tzw. TESE – pobranie plemników z jądra. Powyższe metody są wykonywane w przypadku azoospermii obstrukcyjnej, której przyczyną zwykle jest niedrożność nasieniowodów.
Kolejną z metod sztucznego zapłodnienia jest inseminacja polegająca na wprowadzeniu nasienia mężczyzny bezpośrednio do jamy macicy kobiety.
Wskazaniami do inseminacji są:
Inseminację wykonuje się czasem także w przypadku tzw. wrogości śluzu szyjkowego – zaburzenie to nie widnieje jednak na liście wskazań do inseminacji opublikowanych przez Polskie Towarzystwo Medycyny Rozrodu.
Najskuteczniejszą metodą sztucznego zapłodnienia pozaustrojowego jest in vitro. Zapłodnienie in vitro polega na połączeniu komórek jajowych (pobranych po uprzedniej stymulacji owulacji) z plemnikami w warunkach pozaustrostrojowych, a następnie przeniesieniu zarodka lub zarodków (zgodnie z wytycznymi, można wszczepić maksymalnie dwa zarodki – jedynym wyjątkiem są kobiety po 40. roku życia, którym można wszczepić trzy zarodki) do jamy macicy. Wskazaniami do metody in vitro są:
Prawdopodobieństwo zajścia w ciążę po pierwszej próbie wszczepienia zarodka szacuje się na 25–30 proc., dlatego podejmuje się kolejne próby. Niestety, sztuczne zapłodnienie in vitro nie jest metodą o 100-procentowej skuteczności – zwykle po podjęciu nieudanych 6 prób zaprzestaje się kolejnych.
Metodą stosunkowo nową i stosowaną rzadko jest przeniesienie komórki jajowej oraz plemników do jamy macicy, gdzie dochodzi do ich samoistnego połączenia. Dzięki tej metodzie przyszło już na świat kilkoro dzieci w Polsce. Metoda pomaga ominąć czynnik jajowodowy niepłodności.
Metody sztucznego zapłodnienia budzą kontrowersje światopoglądowe i mogą nie być akceptowane przez osoby wierzące. Pomocna dla takich par może być naprotechnologia. Jest to nauka bazująca na obserwacji cyklu miesiączkowego kobiety oraz na diagnozowaniu przyczyn niepłodności i próbach ich wyleczenia bez stosowania metod sztucznego wspomagania rozrodu. W ramach naprotechnologii przeprowadza się diagnostykę niepłodności, leczy ją przyczynowo, a także uczy się parę obserwacji cyklu miesiączkowego i udziela odpowiedzi na pytania, jak zajść w ciążę, jakich błędów nie popełniać, kiedy i jak często współżyć, aby zwiększyć szanse na zajście w ciążę (optymalne jest współżycie co drugi dzień – zbyt częste współżycie, wbrew pozorom, nie sprzyja zajściu w ciążę). Metoda ta może być skuteczna w przypadku niepłodności na tle emocjonalnym, zaburzeń hormonalnych, endometriozy itd.
2
