Badanie nasienia – wyniki i normy, cena, jak się przygotować?

Badanie ogólne nasienia – co to jest spermogram?

Spermiogram jest badaniem jakościowym nasienia mężczyzny polegającym na dokładnej makroskopowej i mikroskopowej ocenie spermy. Innymi nazwami tego badania są: spermogram lub seminogram. Badanie spermy przeprowadza się w celu określenia kondycji plemników (jakości ejakulatu, ilości komórek), wydzieliny prostaty, a także pęcherzyków nasiennych. Bada się ruchliwość plemników, ich budowę oraz określa skład chemiczny wydzieliny.

W przypadku, kiedy kobieta nie może zajść w ciąże pomimo regularnego współżycia zaleca się wykonanie badania ogólnego nasienia, jest ono tańsze od diagnostyki bezpłodności u kobiety, a może zdarzyć się tak, że przyczyna niepłodności będzie leżeć po stronie mężczyzny.

Badanie nasienia – kiedy wykonać badanie spermy?

Najbardziej popularnym wskazaniem do badania jakości spermy jest określenie wydajności nasienia u par starających się o potomstwo. Oznaczenie wykonuje się po upływie mniej więcej 12 miesięcy regularnego współżycia bez stosowania metod antykoncepcji.

Inne wskazania do badania nasienia to:

• zabiegi wykonywane w obrębie narządu rozrodczego,
• chęć oddania nasienia do banku spermy,
• zakończona terapia steroidami płciowymi oraz glikokortykosteroidami,
• zakończone leczenie skrętu jądra czy wnętrostwa, które wystąpiło w dzieciństwie,
• chęć ustalenia ojcostwa.

Badanie plemników można wykonać na własne życzenie, celem określenia wydajności nasienia.

Jak przygotować się do badania spermy, jak oddać nasienie?

Badanie nasienia wymaga odpowiedniego przygotowania ze strony mężczyzny. WHO zaleca zachowanie wstrzemięźliwości seksualnej przez okres 2–7 dni poprzedzających badanie, optymalnie 3–4 dni. Ponadto, pacjent powinien unikać w tym czasie intensywnego wysiłku fizycznego, stosowania używek (np. alkohol, papierosy, kawa) oraz stresu.

Badanie jakości plemników i nasienia wykonuje się na podstawie pobranej od pacjenta próbki spermy (pierwszy wytrysk), którą drogą masturbacji lub, rzadziej, stosunku przerywanego umieszcza się w specjalnym pojemniku – ogrzanym w rękach do temperatury ciała (nie zaleca się stosowania prezerwatywy, gdyż substancje chemiczne mają zły wpływ na plemniki). Należy pamiętać, aby przed badaniem dokładnie umyć prącie.

Próbkę należy oddać do analizy. Ze względu na to, że na prawidłowy wynik badania ogólnego nasienia ma wpływ temperatura oraz czas dostarczenia próbki, zaleca się oddanie spermy w specjalnym ośrodku, a nie dostarczanie go z domu.

Jeżeli przed zaplanowanym terminem badania wystąpiła infekcja (zwłaszcza z wysoką gorączką tj. 38–40 stopni Celsjusza) bądź ostre zatrucie pokarmowe pacjent powinien poinformować o tym lekarza, w celu ustalenia innej daty badania, gdyż te stany mogą fałszować uzyskane wyniki.

Jak bada się nasienie – technika badania nasienia

Badanie składu ejakulatu odbywa się w laboratorium i opiera się głównie na wstępnej ocenie makroskopowej (wygląd, czas upłynnienia nasienia, lepkość, objętość, pH), a następnie ocenie mikroskopowej (koncentracja, ruchliwość, żywotność, morfologia, a także obecność leukocytów i przeciwciał antyplemnikowych). Dodatkowo, wykonuje się również posiew nasienia z próbki spermy. Posiew nasienia ma na celu wykrycie obecności drobnoustrojów, które mogłyby ewentualnie powodować problemy z płodnością (np. bakterie, grzyby, pierwotniaki). Materiał do badania pobierany jest od mężczyzny najczęściej na drodze masturbacji (lub podczas stosunku płciowego) do jałowego pojemnika w warunkach zapewniających pacjentowi, komfort, intymność oraz odpowiednią higienę.

Należy pamiętać, że przed badaniem pacjent powinien dokładnie umyć okolice genitaliów oraz ręce. Nasienie powinno trafić do laboratorium w ciągu 2 godzin od pobrania.

Wynik badania nasienia

Wyniki zawierające informację o składzie spermy (seminogram) w większości ośrodków są możliwe do odbioru jeszcze tego samego dnia, w którym wykonane zostało badanie. Na posiew nasienia oczekuje się nieco dłużej – około 3–5 dni.

Badanie nasienia można uznać za wiarygodne jeżeli w dwóch niezależnych próbach uzyskane zostaną porównywalne wyniki. Jeżeli wynik badania jest dwukrotnie prawidłowy wyklucza się niepłodność spowodowaną czynnikiem męskim.

Natomiast jeśli uzyskanie wyniki wykazują odchylenia od normy wymagana jest dalsza diagnostyka problemu. Należy pamiętać, że sam wynik badania, odbiegający od przyjętych kryteriów nie wskazuje jednoznacznie na przyczynę niepłodności. Opis badania nasienia powinien być rozpatrywany zawsze w oparciu o wyniki badań partnerki pacjenta, gdyż niepłodność stanowi chorobę par, a nie jednego z partnerów. Ponadto, nieprawidłowy skład nasienia nie przesądza o posiadaniu potomstwa, tylko 3–5 proc. spośród tych mężczyzn jest niepłodna, w zdecydowanej większości przypadków mówi się o obniżeniu płodności, która poddaje się leczeniu i daje szanse na ojcostwo.

Badanie nasienia – normy

Obowiązujące są normy składu nasienia (wg WHO 2010 roku). Normy dotyczące składu ejakulatu (składu spermy) uległy na przestrzeni czasu kilku modyfikacjom. Od ponad 50 lat obserwuje się niepokojące zjawisko, polegające na pogarszaniu jakości nasienia męskiego, wielu naukowców wiąże je z wzrastającym ryzykiem ekspozycji organizmu człowieka na różnego rodzaju zanieczyszczenia środowiska zewnętrznego – co powodować może upośledzenie funkcji jąder. W związku z tym, również normy opisujące prawidłowy skład spermy stały się mniej restrykcyjne.

Aktualne kryteria wg WHO (z 2010 roku), które powinno spełniać nasienie by można je uznać za prawidłowe:

• objętość ejakulatu: ≥ 1,5 mL,
• pH spermy: 7.0–8.0,
• barwa nasienia,
• liczba plemników: ≥ 15 mln/mL (lub ilość powyżej 39 mln liczona na ejakulat),
• liczba plemników w ejakulacie ≥ 39 mln/mL,
• ruchliwość plemników: powyżej 32 proc. plemników o ruchu postępowym,
• morfologia (budowa): ≥ 4 proc. plemników o prawidłowym kształcie,
• żywotność: więcej niż 58 proc. żywych plemników,
• leukocyty w nasieniu (w osadzie nasienia): < 1 mln/mL,
• test aglutynacji (MAR, IBT): < 50 proc. plemników.
• czas upłynnienia spermy: < 60min,
• fruktoza: ≥ 13 mmol/ejekulat.

Jakość nasienia – ilość plemników w nasieniu

W opisie badania nasienia mogą znaleźć się następujące terminy określające jakość ejakulatu:

• normospermia – prawidłowe nasienie,
• oligozoospermia – obniżona liczba plemników w ejakulacie, poniżej < 20 mln/mL,
• teratozoospermia – nieprawidłowa budowa plemników, poniżej < 14 proc. prawidłowych morfologicznie form,
• asthenozoospermia – nieprawidłowa ruchliwość plemników, poniżej < 50 proc. plemników porusza się nieprawidłowo,
• oligoasthenoteratozoospermia – kombinacja trzech wyżej wymienionych zaburzeń,
• azoospermia – brak plemników w ejakulacie,
• aspermia – brak ejakulatu.

W zależności od wyniku badania i stopnia jego nieprawidłowości lekarz ustala dalsze postępowanie diagnostyczno – terapeutyczne. W przypadku pacjentów, którzy mają nieznacznie odbiegające od przyjętych norm parametry ejakulatu wystarczające jest zastosowanie leczenia zachowawczego bądź prostych procedur leczniczych np. inseminacji domacicznej. Z kolei mężczyźni ze znacznymi zaburzeniami składu nasienia zazwyczaj zostają zakwalifikowani wraz z partnerką do terapii metodą zapłodnienia pozaustrojowego. U niektórych mężczyzn (np. z azoospermią) korzystne jest wdrożenie leczenia metodami MESA lub TESE.

Cena badania nasienia to koszt około 120 złotych.

Niepłodność u mężczyzn (niepłodność męska) – co należy wiedzieć?

Niepłodność to problem wielu par. Szacuje się, że problem niepłodności dotyczy około 15–19 proc. polskich par w wieku reprodukcyjnym, tylko 4 proc. spośród nich stanowią osoby niepłodne, natomiast około 15 proc. to osoby subfertylne – czyli pacjenci, których płodność jest ograniczona. Wyróżnia się cztery główne przyczyny trudności z zajściem w ciążę, mianowicie :

• niepłodność spowodowaną czynnikiem żeńskim (niepłodność żeńska) – ok. 35 proc.
• niepłodność spowodowaną czynnikiem męskim (niepłodność męska) – ok. 35 proc.
• niepłodność spowodowana ograniczeniem płodności obojga partnerów – ok. 10 proc.
• niepłodność idiopatyczna (gdzie ustalenie etiologii jest niemożliwe) – ok. 20 proc.

Niepłodność męska może być wynikiem działania wielu różnych, niekorzystnych czynników na organizm mężczyzny. Aby ustalić podłoże problemu należy przeprowadzić wnikliwą diagnostykę. Badaniem pierwszego wyboru, które staje się podstawą do podjęcia kolejnych kroków jest badanie nasienia, czyli tak zwany seminogram.

Pozwala on określić potencjał płodności danego mężczyzny, a w przypadkach, gdzie parametry nasienia odbiegają od normy, stanowi on wskazanie do pogłębienia diagnostyki, która obejmuje obok wywiadu z pacjentem oraz oceny urologiczne i internistycznej. Bardziej specyficzne badania, takie jak oznaczenie poziomu hormonów, badania mikrobiologiczne, badanie ultrasonograficzne układu moczowo-płciowego (USG) czy badania genetyczne. Sama analiza nasienia (tzw. analiza seminologiczna) polega na ocenie liczby, budowy, żywotności i ruchliwości plemników oraz ocenie płynu nasiennego.