Każdy mężczyzna – bez względu na wiek – powinien wykonywać regularne badania profilaktyczne. Mają one na celu monitorowanie stanu zdrowia, jak najwcześniejszą diagnostykę wielu chorób oraz profilaktykę zdrowotną. Na szczególną uwagę zasługują badania mające na celu wczesne rozpoznanie nowotworów – prostaty, jąder, okrężnicy. Coraz częściej zachodzi ponadto konieczność wykonania badań określających problemy z płodnością mężczyzny.
Podstawowymi badaniami diagnostycznymi, które powinny być wykonywane bez względu na wiek, są:
- morfologia krwi i OB – to badanie pomaga rozpoznać anemię, stany zapalne, niektóre nowotwory krwi, zaburzenia układu krzepnięcia; mężczyźni po 20. roku życia powinni oznaczać morfologię raz na 2–3 lata, po 30. roku życia – najlepiej raz w roku;
- lipidogram, czyli poziom cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL, cholesterolu HDL oraz trójglicerydów – badanie to umożliwia rozpoznanie wszelkich zaburzeń gospodarki lipidowej, co ma znaczenie w prognozowaniu zagrożenia miażdżycą i jej powikłaniami; panowie po 20. roku życia powinni oznaczać lipidogram raz na 5 lat, po 30. roku życia – raz na 2–3 lata, zaś po 40. roku życia dobrze jest wykonać badanie cholesterolu raz do roku;
- badanie poziomu elektrolitów (potasu, sodu czy magnezu) warto wykonać co 2–3 lata;
- poziom hormonów tarczycy: TSH (hormonu tyreotropowego), fT3 (wolnej trójjodotyroniny) i fT4 (wolnej tyroksyny) dobrze jest oznaczyć co 2 lata;
- próby wątrobowe, czyli poziom GGTP (gamma-glutamylotransferazy), ALP (fosfatazy zasadowej), AspAT (aminotransferazy asparaginianowej) oraz AlAT (aminotransferazy alaninowej) – badania te są szczególnie wskazane u osób, które nadużywają alkoholu, stosują przewlekle leki oraz mają nadwagę; warto je wykonywać raz na 3 lata.
Bardzo ważnym badaniem obrazowym umożliwiającym wczesne rozpoznanie raka płuc jest badanie rentgenowskie. RTG płuc warto wykonać raz na 2–3 lata. Jest to szczególnie ważne u mężczyzn, którzy są bardziej niż kobiety narażeni na rozwój nowotworu płuc. Kolejnym często występującym nowotworem u mężczyzn jest rak jelita grubego. U mężczyzn powyżej 50. roku życia raz na 5 lat powinno być wykonane badanie endoskopowe jelita grubego, czyli kolonoskopia. Badanie to wykonywane jest w znieczuleniu miejscowym lub narkozie i wymaga przygotowania pacjenta do badania. Innym badaniem pomocniczym w diagnostyce raka jelita grubego jest test na krew utajoną.
Rak prostaty najczęściej dotyka mężczyzn po 70. roku życia, choć zdarza się też u młodszych panów. Dlatego konieczne jest wykonywanie badań przesiewowych w kierunku raka prostaty. Podstawowym badaniem jest badanie per rectum, czyli palpacyjne badanie gruczołu krokowego. Takie badanie prostaty powinno być wykonywane raz w roku u każdego pana po 40. roku życia. Ponadto warto wykonywać badania krwi – oznaczenie poziomu antygenu sterczowego PSA. Badanie PSA obejmuje oznaczenie PSA całkowitego oraz PSA wolnego. Podwyższony poziom PSA we krwi nie świadczy o obecności nowotworu, jest natomiast wskazaniem do wykonania biopsji prostaty. Rzadszym nowotworem jest rak jądra. Najważniejszym badaniem przesiewowym w kierunku tego nowotworu jest badanie jąder – USG jąder oraz samobadanie jąder. To drugie badanie musi być wykonywane przez każdego mężczyznę raz w roku. Ponadto raz na 2 lata palpacyjne badanie jąder powinien wykonać lekarz.
W przypadku coraz częściej spotykanych zaburzeń płodności u mężczyzn wykonać należy badania umożliwiające określenie przyczyny niepłodności. Niekiedy problemy z płodnością są konsekwencją stresu i przemęczenia, a także niezdrowego trybu życia. Mogą być jednak spowodowane zaburzeniami hormonalnymi. W celu ich diagnostyki warto oznaczyć:
- poziom prolaktyny u mężczyzn – u mężczyzn mających problemy z płodnością bardzo często stwierdzany jest wysoki poziom prolaktyny; hiperprolaktynemia u mężczyzn objawia się m.in. powiększeniem gruczołów piersiowych (ginekomastia) oraz spadkiem libido;
- badanie testosteronu i jego aktywnej pochodnej DHT (dihydrotestosteronu) – niski poziom tych męskich hormonów płciowych wpływa negatywnie na płodność; poziom testosteronu może być badany także w przebiegu andropauzy.
Bardzo ważnym testem na płodność dla mężczyzn jest badanie nasienia, czyli spermiogram. Badanie to polega na analizie: objętości ejakulatu oraz ilości plemników w 1 mm ejakulatu. Ponadto wykonywany jest test na żywotność plemników, szacujący odsetek plemników martwych i żywych. Ocenie podlega także obecność leukocytów wskazujących na proces zapalny lub autoimmunologiczny oraz pH ejakulatu. Wykonywany jest również posiew nasienia umożliwiający wykrycie infekcji układu moczowo-płciowego.
