Litotrypsja – co to jest, jak wygląda, wskazania, jak się przygotować, przeciwwskazania

Co to są kamienie moczowe?

U zdrowych osób, z niezaburzoną pracą nerek i z prawidłową dietą, skład moczu, jego ilość, właściwości fizyczne i szybkość przepływu kontrolowane są przez wiele mechanizmów, które zapewniają utrzymanie prawidłowego składu chemicznego i gęstości krwi oraz przestrzeni pozakomórkowej. W tym celu do moczu wydalonych musi być wiele substancji, w tym takie, które w sprzyjających warunkach mają tendencję do wytrącania się w postaci kryształów (kamieni). Prowadzi to do tzw. kamicy moczowej. Może ona mieć miejsce w nerkach (kamica nerkowa), moczowodach (kamica moczowodowa), czy pęcherzu moczowym (kamica pęcherzowa), a same kamienie mogą mieć bardzo różny skład. Wytrącaniu się złogów sprzyjają zwłaszcza:

• zastój moczu w drogach moczowych,
• niedobór w moczu substancji hamujących ich powstawanie,
• zmiana kwaśności moczu,
• odwodnienie,
• niektóre choroby niedotyczące pierwotnie układu moczowego.

Przesuwanie się kamieni moczowych „w dół” dróg moczowych (z miedniczki nerkowej do moczowodu, a stamtąd do pęcherza moczowego) wyzwala charakterystyczne objawy, pod postacią kolki nerkowej – bardzo silny, nagły ból pleców promieniujący często do pachwin, nudności i wymioty. Często towarzyszy temu nasilone uczucie parcia na mocz i obecność krwi w moczu.

W łagodnych przypadkach bywa, że do leczenia kamicy moczowej wystarczają leki przeciwbólowe i rozkurczowe oraz przyjmowanie dużej ilości płynów. W pozostałych konieczna jest interwencja lekarza.

Wytrącanie się złogów może mieć miejsce również w innych narządach, m.in. w:

• pęcherzyku żółciowym,
• drogach żółciowych (kamica żółciowa),
• śliniankach.

Jednym ze sposobów leczenia kamicy jest litotrypsja.

Na czym polega litotrypsja?

Litotrypsja oznacza w szerokim ujęciu technikę zabiegową, mającą na celu rozkruszenie kamieni (moczowych, żółciowych, itd.), co z kolei umożliwia ich wydalenie. Istnieje kilka wariantów zabiegu, z których najczęściej stosowanym jest tzw. litotrypsja pozaustrojowa (ang. ESWL – extracorporeal schockwave lithotripsy, litotrypsja falą uderzeniową generowaną pozaustrojowo). Opiera się ona na zastosowaniu fal dźwiękowych, które w formie fali uderzeniowej „rozbijają się” na złogach i powodują ich rozkruszenie do ziarenek wielkości piasku. Mogą one być następnie łatwo wydalone z moczem. Fale, używane podczas zabiegu, emitowane są przez specjalne urządzenie (tzw. litotryptor), znajdujące się poza organizmem pacjenta.

Stąd też wynikają najważniejsze zalety litotrypsji pozaustrojowej – jako zabieg nieinwazyjny, obarczony jest niskim ryzykiem powikłań, pozwala na szybki powrót do normalnego funkcjonowania, a ponadto zwykle nie wymaga przyjęcia pacjenta na oddział szpitalny. Charakteryzuje się, ponadto, dużą skutecznością.

Dokładne miejsce przyłożenia głowicy litotryptora ustala się wykonując badanie USG lub zdjęcie rentgenowskie. W niektórych przypadkach konieczne jest wykonanie kilku zabiegów w określonych odstępach czasu. Pozostałości kamieni moczowych wydalane są w ciągu kilku tygodni po zabiegu. Na podobnej zasadzie ESWL stosowana jest w przypadku kamicy w innych lokalizacjach.

Wskazania do litotrypsji

Litotrypsja pozaustrojowa wskazana jest w każdym przypadku kamicy nerkowej z wielkością złogów 6-20 mm oraz w kamicy moczowodowej o złogach mniejszych niż 10 mm, wyjąwszy z tego kamienie zbudowane z kwasu moczowego i lokalizację kamicy w dolnym biegunie nerki. Przydatna jest również w przypadku kamicy żółciowej (obecność złogów w drogach żółciowych wewnątrz- i zewnątrzwątrobowych) i kamicy ślinianek. Rzadziej stosowana jest w chorobie Peyroniego (zwłóknienie osłonki ciał jamistych prącia) oraz w leczeniu niektórych urazów ortopedycznych.

Jak przebiega litotrypsja?

Przy okazji omawiania szczegółów zabiegu z lekarzem, konieczne jest poinformowanie go o wszystkich schorzeniach (zwłaszcza związanych z zaburzeniami krzepnięcia) i stosowanych aktualnie lekach (włączając w to leki dostępne bez recepty i suplementy diety; ze względu na bezpieczeństwo pacjenta może być konieczne odstawienie lub modyfikacja dawki niektórych z nich), a także o ewentualnej ciąży. Na zabieg należy przyjść na czczo (zachowując co najmniej 6-8 godzin przerwy od ostatniego posiłku). Podane zostaną antybiotyki w celu zapobiegania zakażeniu po zabiegu, a w razie dużego niepokoju, mogą zostać podane leki uspokajające. Podawane są również leki przeciwbólowe.

Obecnie litotrypsja przeprowadzana jest bez znieczulenia lub w krótkotrwałym znieczuleniu ogólnym. Pacjent proszony jest o położenie się na stole zabiegowym, a głowica litotryptora ustawiana jest w taki sposób, aby przylegała do ciała w miejscu optymalnym do rozkruszenia złogów. W prawidłowym jej ustawieniu pomagają USG lub zdjęcie rentgenowskie zrobione przy stole zabiegowym.

Po włączeniu urządzenia, lekarz uruchamia emisję fali uderzeniowej, zaczynając od niskiej mocy. W miarę trwania zabiegu powoli ją zwiększa. Mimo to, procedura ta jest zwykle bezbolesna. Zabieg trwa zwykle około godziny. Po jego zakończeniu, pacjent proszony jest o pozostanie przez około dwie godziny na terenie placówki – zapewnia to szybką reakcję w przypadku ewentualnych powikłań.

Ze względu na stosowanie leków uspokajających i przeciwbólowych, odradza się prowadzenie pojazdów mechanicznych w dniu zabiegu. Przez 2 dni po zabiegu zaleca się odpoczynek. Ponadto, w celu ułatwienia wydalenia pozostałości kamieni, w okresie po zabiegu należy przyjmować duże ilości płynów. Szczegóły postępowania po zabiegu należy omówić z lekarzem.

Przeciwwskazania do litotrypsji

Wskazaniem bezwzględnym do litotrypsji (wykluczającym wykonanie litotrypsji) jest:

• ciąża,
• zakażenie układu moczowego,
• deformacje szkieletu, uniemożliwiające prawidłowe ułożenie pacjenta na stole zabiegowym,
• tętniak aorty brzusznej lub tętnicy nerkowej.

Wyróżniamy również przeciwwskazania względne do litotrypsji (sytuacje, które wymagają szczególnego podejścia). Są to:

• zaburzenia krzepnięcia krwi,
• stosowanie leków przeciwkrzepliwych (np. acenokmarolu, aspiryny),
• stany utrudniające wydalenie pozostałości rozbitych złogów (np. rozrost gruczołu krokowego, zwężenie moczowodu),
• otyłość,
• słabo kontrolowane nadciśnienie.