Seksualność człowieka to jedna z najdelikatniejszych dziedzin naszego życia, z którą lekarze seksuolodzy i psychologowie stykają się zazwyczaj w zaciszu gabinetów. Pacjenci niechętnie o niej mówią, lekarze niechętnie o nią pytają – tym bardziej, że pojęcie zaburzeń seksualnych jest kwestią skomplikowaną. Sama definicja sprawia trudność i wymaga odniesienia jej do kilku aspektów życia.
Pojęcie zaburzeń seksualnych odnosi się do definicji zdrowia seksualnego, opracowanej przez Światową Organizację Zdrowia (WHO).
Zdrowie seksualne polega na zdrowym rozwoju seksualnym, satysfakcji seksualnej, wolności od chorób, niedomagań, niesprawności seksualnej, przemocy i innych krzywdzących praktyk związanych z seksualnością.
Akceptowalne są zachowania w sferze seksu, które:
- nie znajdują się na liście zaburzeń Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10,
- nie wykraczają poza ramy definicji zdrowia seksualnego,
- odbywają się za obustronną zgodą partnerów seksualnych,
- dążą do osiągnięcia obustronnej satysfakcji seksualnej,
- nie są szkodliwe dla któregokolwiek z partnerów i/lub dla społeczeństwa.
Przyczyny zaburzeń seksualnych
Czynniki organiczne – zaliczamy do nich urazy i choroby (na przykład cukrzyca, choroby serca, stwardnienie rozsiane), uzależnienia (alkohol, narkotyki, nikotyna) i wiele innych. Leczenie zaburzeń seksualnych polega na maksymalnej kontroli i leczeniu czynników je wywołujących.
Czynniki psychologiczne – mogą być przyczyną w sytuacji braku pożądania, przy jednoczesnej fizycznej zdolności do odbycia stosunku płciowego i w sytuacji, kiedy dana osoba nie jest uzależniona od nietypowych bodźców seksualnych. Przykładem takiego czynnika może być przebyta trauma, konfliktowe relacje z najbliższymi, kompleksy, lęki, niedojrzałość emocjonalna i inne. Leczenie polega na psychoterapii prowadzonej przez seksuologa lub psychoterapeutę, która daje bardzo duże szanse na odzyskanie pełni życia seksualnego. Im wcześniej się ją podejmie, tym większe są szanse na bardzo dużą skuteczność leczenia.
Czynniki społeczno-kulturowe – zaburzenia funkcji seksualnych mogą wynikać również z zasad przyjętych w danej społeczności, na przykład z rygoryzmu religijnego.
Klasyfikacja zaburzeń seksualnych
Ze względu na skomplikowaną naturę tematu zaburzeń seksualnych, można je usystematyzować na wiele różnych sposobów. Ogólnie przyjmuje się podział przedstawiony poniżej.
Dysfunkcje seksualne – oznaczają niezdolność do odbycia pełnego i satysfakcjonującego stosunku płciowego, odpowiednio do własnych pragnień. O dysfunkcji mówimy, kiedy sytuacja trwa co najmniej kilka miesięcy. W obrębie dysfunkcji wyróżnić można jej cztery rodzaje, w zależności od fazy stosunku seksualnego, której dotyczą:
- faza pożądania – nadmierny popęd seksualny lub osłabienie czy brak popędu;
- faza podniecenia – zaburzenia erekcji, zaburzenia nawilżenia pochwy;
- faza orgazmu – przedwczesny wytrysk bądź opóźniony wytrysk, brak orgazmu u kobiet (anorgazmia);
- zaburzenia bólowe – pochwica u kobiet, dyspareunia (ból w trakcie stosunku).
Parafilie – zaburzenia preferencji seksualnych. Obiektem zainteresowania i popędu seksualnego stają się nietypowe przedmioty i działania. Charakterystyczne dla tego typu zaburzeń jest doznawanie cierpienia z powodu własnych zachowań. Do najczęściej występujących parafilii należą:
Erotomania (seksomania) – jedno z najbardziej powszechnych i zarazem kontrowersyjnych zaburzeń, polegające na nadmiernym nasileniu aktywności seksualnej; erotoman odczuwa nieustanną potrzebę kontaktów seksualnych, przy jednoczesnym ich niedosycie. Erotomania postrzegana jest jako zachowanie z pogranicza normalności, jednak w sytuacji, kiedy zaspokojenie seksualne góruje nad innymi potrzebami i staje się jedynym sensem życia, można mówić o uzależnieniu od seksu (seksoholizm, nimfomania), które – jako choroba – dezorganizuje społecznie i emocjonalnie życie chorego i któremu nieodparta potrzeba ciągłego zaspokajania potrzeb seksualnych nie przynosi spodziewanej satysfakcji.
Pedofilia – osiąganie satysfakcji seksualnej w kontaktach z dziećmi – jedno z najlepiej opisanych zaburzeń, precyzujących sytuację, w której mówimy o pedofilii: sprawca musi mieć co najmniej 16 lat i być starszy co najmniej 5 lat od dziecka przed okresem dojrzewania; o pedofilii mówimy również w kontekście fantazji seksualnych związanych z dziećmi, utrzymujących się co najmniej 6 miesięcy.
Ekshibicjonizm – sposób osiągnięcia satysfakcji seksualnej, polegający na obnażaniu narządów płciowych przez ekshibicjonistę w obecności obcych osób.
Fetyszyzm – osiąganie zaspokojenia seksualnego w obecności konkretnego przedmiotu wywołującego pożądanie i podniecenie seksualne (części ciała, części garderoby) – jedno z najpopularniejszych zachowań, przez wiele osób nietraktowanych jak zaburzenie.
Feederyzm – odmiana fetyszyzmu polegająca na osiągnięciu pełnej satysfakcji seksualnej w obecności otyłego ciała kobiety; feedersi (dokarmiacze, wypasacze) czerpią również satysfakcje seksualną z doprowadzania partnerki do otyłości.
Voyeryzm (woyeryzm, skoptofilia) – czerpanie przyjemności seksualnej podczas oglądania ludzi w sytuacjach intymnych, samemu pozostając niewidocznym; sytuacji tej często towarzyszy masturbacja.
Sadomasochizm – osiąganie satysfakcji seksualnej w sytuacji bólu, upokorzenia lub zniewolenia; z sadyzmem mamy do czynienia, jeśli dana osoba osiąga satysfakcję, zadając cierpienie, natomiast jeżeli woli odczuwać upokorzenie i ból, mówimy o masochizmie.
Kazirodztwo – zachowania seksualne w stosunku do najbliższych krewnych.Zaburzenia identyfikacji płci – długotrwale utrzymujące się pragnienie bycia w roli osoby płci przeciwnej, traktowane jako zaburzenie seksualne w sytuacji, kiedy zostały wykluczone zaburzenia psychiczne i podłoże genetyczne takiej potrzeby. Zazwyczaj przejawia się w potrzebie fizycznej zmiany płci. Przejawami tego zaburzenia mogą być:
- transseksualizm – polegający na rozbieżności pomiędzy psychicznym poczuciem płci a fizyczną budową ciała; zaburzenie dotyczy wszystkich aspektów życia transseksualisty, nie ogranicza się jedynie do sfery seksualnej; podejmowane leczenie bazuje na operacyjnej zmianie płci i leczeniu hormonalnym; aktualnie nie istnieje żadna terapia mogąca dostosować identyfikację psychiczną do istniejącej płci danej osoby;
- transwestytyzm – rodzaj zaburzonej identyfikacji i parafilii – transwestyta przebiera się w ubrania charakterystyczne dla odmiennej płci w celu osiągnięcia satysfakcji seksualnej.
Istnieje szereg zachowań, które – w zależności od norm kulturowych danej społeczności – mogą być traktowane jako zaburzenie seksualne, a patologiami nie są: orientacja seksualna (homoseksualizm i biseksualizm), masturbacja, czyli samozaspokajanie, które w świetle aktualnej wiedzy medycznej jest uznawane za objaw zdrowia seksualnego.