Dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego okazyjnie dotyczą każdego z nas, a u pewnego odsetka osób mają charakter stały. Badania przewodu pokarmowego to przede wszystkim badania obrazowe – badania rentgenowskie, tomografia, USG jamy brzusznej czy endoskopia. Wykonywane są także badania laboratoryjne, zwłaszcza te monitorujące pracę wątroby.
Jednymi z najczęściej wykonywanych badań układu pokarmowego są badania wątroby. Próby wątrobowe polegają na oznaczeniu we krwi poziomu enzymów wątrobowych:
Ponadto badane są przeciwciała i antygeny w przebiegu wirusowego zapalenia wątroby (badania serologiczne wątroby). Takie badania wątroby pomagają zdiagnozować stany zapalne wątroby o podłożu wirusowym, toksycznym czy autoimmunologicznym. Pomocniczo można oznaczyć poziom fosfatazy zasadowej ALP, a także markerów nowotworowych CEA i AFP. Możliwe jest także rozpoznanie alkoholowego stłuszczenia wątroby lub niealkoholowego stłuszczenia wątroby. Pomocne są oczywiście badania obrazowe wątroby – USG wątroby, tomografia wątroby, scyntygrafia wątroby oraz badania dróg żółciowych. Poziom lipazy trzustkowej we krwi określa funkcje wydzielnicze trzustki, podobnie jak wchodzące w skład profilu trzustkowego amylaza i glukoza.
Bardzo ważną grupą badań są badania jelit. Coraz częstsze są zachorowania na raka jelita grubego – dlatego warto wykonywać badania profilaktyczne, a także diagnostyczne. Jednym z najważniejszych badań jest kolonoskopia, czyli wziernikowanie końcowego odcinka przewodu pokarmowego. Kolonoskopia wykonywana jest przy podejrzeniu raka jelita grubego, nieswoistego zapalenia jelit (choroby Leśniowskiego-Crohna), zaburzeń wchłaniania. Ponadto zalecane jest profilaktyczne wykonywanie kolonoskopii u osób po ukończeniu 50. roku życia, najlepiej co 10 lat. Z kolei rektoskopia to wziernikowanie kanału odbytu i odbytnicy. Wskazaniem do rektoskopii jest krwawienie z odbytu, świąd odbytu i dyskomfort podczas wypróżniania. Takie objawy są także wskazaniem do wykonania przesiewowego badania – testu na krew utajoną w kale. Coraz częściej wykonywanym badaniem w kierunku raka jelita grubego jest badanie APC – test DNA, wykrywający mutację genu APC. Mutacja ta powoduje rozwój rodzinnej polipowatości gruczolakowatej oraz raka jelita grubego. Natomiast RTG jelita grubego (tzw. wlew doodbytniczy) wykonuje się na drodze podania przez odbyt kontrastu, a następnie wykonania zdjęć rentgenowskich. Inne badania kału to:
- badanie kału na pasożyty – może być ono wykonane także w krwi; takie badania serologiczne umożliwiają m.in. zdiagnozowanie glistnicy, zakażenia tasiemcem, owsicy, zakażeń pierwotniakowych;
- badanie bakteriologiczne – umożliwia wykrycie zakażeń pokarmowych; chorobotwórcze bakterie najczęściej diagnozowane w kale to: Salmonella, Shigella, niektóre szczepy E. coli oraz Clostridium difficile.
Badania żołądka to przede wszystkim test w kierunku Helicobacter pylori – bakterii kolonizującej żołądek i dwunastnicę. Badania na Helicobacter pylori to test oddechowy – nieinwazyjne badanie wykazujące aktywność ureazy wytwarzanej przez bakterię. Inne badania w kierunku zakażenia Helicobacter pylori to badanie serologiczne krwi wykrywające obecność przeciwciał klasy IgG, a także wykrycie antygenu Helicobacter pylori w kale.
Kolejnym badaniem żołądka jest gastroskopia, czyli badanie żołądka i przełyku przy pomocy endoskopu. Najważniejsze wskazania do wykonania gastroskopii to: podejrzenie raka żołądka, raka przełyku, choroby wrzodowej czy krwawień z przewodu pokarmowego (np. gdy jest krew w kale). Endoskopia może być wykonana przy pomocy tradycyjnego wziernika lub z wykorzystaniem kapsułki endoskopowej (endoskopia kapsułkowa).
Zgłębnikowanie żołądka jest natomiast badaniem umożliwiającym ocenę czynności wydzielniczych żołądka i wykonywane jest w przebiegu choroby wrzodowej lub przed niektórymi zabiegami w obrębie żołądka. Zgłębnikowanie polega na wprowadzeniu zgłębnika przez usta lub nos do żołądka, a następnie podaniu doustnie lub dożylnie insuliny, histaminy czy pentagastryny. Następnie przez godzinę – co kwadrans – pobiera się sok żołądkowy.
Badania obrazowe żołądka to RTG żołądka, CT jamy brzusznej oraz USG jamy brzusznej. Natomiast najczęstsze badania przełyku to USG przełyku, RTG przełyku oraz manometria przełyku, która umożliwia pomiar ciśnienia zwieraczy przełyku. Badanie to znajduje zastosowanie przede wszystkim w diagnostyce refluksu, kłopotów z przełykaniem czy bólów w klatce piersiowej niewiadomego pochodzenia. Z kolei manometria odbytu określa napięcie zwieraczy odbytu i wykonywana jest w przebiegu zaparć, nietrzymania stolca lub oceny funkcji odbytu przed zabiegami chirurgicznymi.
