Hormony to syntetyzowane w organizmie związki, które regulują przemiany metaboliczne oraz funkcjonowanie wielu narządów i układów. Dbają o nasze zdrowie, warunkują nienaganny wygląd i doskonałe samopoczucie. Zaburzenia poziomu hormonów szybko odbijają się na stanie naszego zdrowia, dlatego podejrzenie jakichkolwiek zaburzeń hormonalnych wymaga wykonania badań hormonalnych.
Jednym z najczęstszych badań hormonalnych jest oznaczanie poziomu hormonów tarczycy. Tak zwany panel tarczycowy obejmuje oznaczenie poniższych hormonów.
- TSH, czyli hormon tyreotropowy – wydzielany jest przez przysadkę mózgową i reguluje syntezę hormonów tarczycy. Oznaczanie poziomu TSH wykonywane jest jednocześnie z badaniem poziomu hormonów tarczycy – tylko wtedy możliwa jest wiarygodna ocena funkcjonowania tarczycy. Niskie TSH najczęściej skorelowane jest z wysokim poziomem hormonów tarczycy i wskazuje na nadczynność tarczycy. Z kolei wysokie TSH zazwyczaj towarzyszy niskiemu poziomowi hormonów tarczycy i wskazuje na niedoczynność tego gruczoł.
- T4, czyli tyroksyna – to główny hormon tarczycy, zaś T3, czyli trójjodotyronina, powstaje głównie na skutek konwersji T4 w tkankach obwodowych. Trójjodotyronina jest kilkukrotnie bardziej aktywna niż tyroksyna. Coraz częściej oznaczany jest poziom wolnych frakcji hormonów tarczycy – fT3 i fT4, które są postaciami biologicznie czynnymi, a ich stężenie nie zależy od poziomu białek wiążących i transportowych.
Ponadto do oceny funkcji tarczycy często wykonywane jest oznaczenie przeciwciał tarczycowych, pomocnych w diagnostyce autoimmunologicznych chorób tarczycy. Przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie (aTG, anty-TG) oraz przeciwciała przeciwko peroksydazie tarczycowej (aTPO, anty-TPO) mogą być podwyższone w przebiegu choroby Hashimoto, czyli niedoczynności tarczycy o podłożu zapalnym. Z kolei wysokie przeciwciała przeciwko receptorom TSH (TRAb) są charakterystyczne dla choroby Gravesa-Basedowa, czyli nadczynności tarczycy.
U kobiet bardzo często wykonywane są badania poziomu żeńskich hormonów płciowych. Ma to związek z występowaniem zaburzeń miesiączkowania, problemów z zajściem w ciążę, monitorowaniem przebiegu ciąży, a także okresem menopauzy. Żeńskie hormony płciowe to estrogeny (estradiol, estriol oraz estron) i progesteron (hormon zaliczany do gestagenów). Ponadto oznaczany jest poziom prolaktyny, a także hormonów tropowych – hormonu luteinizującego LH i hormonu folikulotropowego FSH. Badany może być także hormon anty-Müllerowski AMH. Poziom hormonów płciowych powinien być oceniany zgodnie z normami dla poszczególnych faz cyklu miesięcznego. Główne badania hormonalne wykonywane w diagnostyce niepłodności to LH i FSH, które wraz z oznaczeniem hormonu AMH pomagają ocenić tzw. rezerwę jajnikową. Z kolei test menopauzalny polega na oznaczaniu LH, FSH, prolaktyny oraz hCG, czyli gonadotropiny kosmówkowej. Gonadotropina kosmówkowa jest ponadto określana jako test ciążowy, potwierdzający zapłodnienie.
U mężczyzn najczęściej oznaczany jest poziom androgenów, czyli męskich hormonów płciowych. Ich głównym przedstawicielem jest testosteron oraz DHEA-S, czyli siarczan dehydroepiandrosteronu. Hormony te badane są u mężczyzn w zaburzeniach płodności oraz pojawieniu się cech żeńskich – zaniku owłosienia na ciele czy powiększenia gruczołów piersiowych. W przypadku wystąpienia takich objawów oznacza się ponadto prolaktynę u mężczyzn. U mężczyzn znaczenie kliniczne ma niski testosteron. Wysoki testosteron występuje natomiast u kobiet, u których dochodzi do zaburzeń miesiączkowania oraz rozwoju hirsutyzmu – męskiego typu owłosienia na ciele, łysienia androgenowego na głowie oraz trądziku.
Przy podejrzeniu zaburzeń gospodarki wapniowo-fosforanowej badany jest poziom parathormonu. Hormon ten wydzielany jest przez przytarczyce i utrzymuje prawidłowy poziom wapnia we krwi. Wysoki parathormon może towarzyszyć guzom wydzielającym w nadmiarze ten hormon, a także nadczynności przytarczyc. Z kolei niski parathormon może wynikać z uszkodzenia przytarczyc (uraz, radioterapia, stan zapalny, nowotwór). Ważne jest, aby zawsze oznaczać jednocześnie poziom PTH i poziom wapnia we krwi.
Gastryna to hormon produkowany przez komórki okładzinowe żołądka, który normalizuje sekrecję kwasu solnego. Badanie poziomu gastryny wykonywane jest w podejrzeniu chorób żołądka i dwunastnicy – wysoki poziom gastryny towarzyszy chorobie wrzodowej żołądka, zespołowi Zollingera-Ellisona czy niedokrwistości Addisona-Biermera. Inną przyczyną wysokiej gastryny jest niewydolność nerek.
Wazopresyna to hormon syntetyzowany przez podwzgórze i uwalniany przez przysadkę. Ten hormon antydiuretyczny ADH odpowiada za regulowanie gospodarki wodnej organizmu. Podwyższona wazopresyna świadczy najczęściej o obecności tzw. zespołu niewłaściwego uwalniania wazopresyny SIADH, który wynika z:
- rozwoju nowotworu płuc, trzustki, jelita grubego,
- porfirii,
- AIDS,
- przewlekłych zakażeń układu oddechowego,
- stosowania niektórych leków.
Z kolei niski poziom ADH wskazuje na schorzenia podwzgórza lub przysadki (moczówka prosta) lub wrodzony defekt receptorów dla hormonu zlokalizowanych w nerkach (moczówka prosta nerkowa).
