Ciąża to okres szczególnego monitorowania stanu zdrowia kobiety oraz rozwijającego się płodu. Niektóre z badań w ciąży należy wykonać obligatoryjnie w ramach kontrolnych wizyt u ginekologa, część badań dodatkowych zaleca się wykonać w określonym momencie ciąży. Ponadto w przypadku wystąpienia objawów chorobowych wykonywane są odpowiednie badania obrazowe i laboratoryjne.
Warto wspomnieć o badaniach, które należy wykonać na etapie planowania ciąży. Zalecane badania przed ciążą to m.in.: cytologia, badanie czystości pochwy, USG ginekologiczne, hormony tarczycy, morfologia, grupa krwi i czynnik Rh oraz badania w kierunku przebytych wcześniej infekcji – cytomegalii, różyczki czy toksoplazmozy. A jakie badania trzeba wykonać w ciąży?
Pierwszym badaniem wykonywanym w ciąży jest test potwierdzający zapłodnienie, czyli oznaczanie poziomu beta hCG (gonadotropiny kosmówkowej). Test ciążowy może być wykonany już w momencie spodziewanej miesiączki. Badania w ciąży, które powinny być okresowo wykonywane przez cały czas trwania ciąży ujęte są w kalendarzu badań. Podczas każdej wizyty u ginekologa – a wizyt tych zaplanowanych jest około 10 – wykonywane są następujące badania w ciąży:
- morfologia w ciąży jest wykonywana średnio co 5 tygodni, rozpoczynając od 10. tygodnia ciąży;
- badane moczu w ciąży powinno być pierwszy raz wykonane podczas pierwszej wizyty kontrolnej i powtarzane co 3–4 tygodnie;
- badanie przeciwciał odpornościowych, czyli odczyn Coombsa, wykonany być powinien w 9.–10. tygodniu ciąży oraz dodatkowo między 27. a 32. tygodniem ciąży;
- przeciwciała przeciwko toksoplazmozie IgG i IgM oraz przeciwko różyczce należy oznaczyć w 10. tygodniu ciąży;
- grupa krwi;
- poziom TSH w ciąży – warto oznaczyć około 10. tygodnia;
- glukoza w ciąży – około 10. tygodnia ciąży należy oznaczyć poziom glukozy na czczo, zaś pomiędzy 21. a 26. tygodniem ciąży konieczne jest wykonanie krzywej cukrowej w ciąży; taki test obciążenia glukozą w ciąży polega na oznaczeniu glukozy na czczo oraz w 1. i 2. godzinie po wypiciu 75 g glukozy; badanie to ma na celu rozpoznanie nietolerancji glukozy w ciąży lub cukrzycy ciężarnych;
- badanie WR w ciąży (czyli test w kierunku kiły) – odczyn Wassermana należy powtórzyć w 9.–10. tygodniu ciąży oraz w 35.–38. tygodniu ciąży;
- badanie antygenu HBs – należy je wykonać w 37. tygodniu ciąży;
- badanie w kierunku nosicielstwa paciorkowców GBS – wykonywane jest około 37. tygodnia na drodze pobrania wymazu z okolicy przedsionka pochwy i odbytu; badanie to ma na celu wykluczenie ryzyka zakażenia okołoporodowego.
Ponadto w okresie całej ciąży należy wykonać kilkukrotnie badanie USG. Pierwsze USG zalecane jest w 11.–14. tygodniu ciąży (jest to tzw. USG genetyczne), a kolejne – między 21. a 26. tygodniem, około 30.–32. tygodnia i po 40. tygodniu ciąży. Podczas USG genetycznego oceniany jest ogólny rozwój płodu, przezierność fałdu karkowego oraz rozwój kości nosowej płodu. Ciężarna powinna też badać ciśnienie w ciąży i masę ciała (BMI) w ciąży.
Zalecane jest ponadto badanie położnicze, które wykonywane jest średnio co miesiąc poczynając od 15.–20. tygodnia ciąży. Po 20. tygodniu zalecana jest ocena ruchliwości płodu, zaś w okolicy przewidywanego terminu porodu wykonywane jest KTG płodu, czyli badanie monitorujące czynność serca płodu oraz czynność skurczową macicy. Należy ponadto regularnie wykonywać przeglądy stomatologiczne w ciąży.
Zalecane badania, których wykonanie na własną rękę warto rozważyć podczas ciąży to przede wszystkim badania prenatalne. Najczęściej wykonywane badanie tego typu to USG połówkowe. Wykonywane jest ono pomiędzy 18. a 22. tygodniem ciąży. W tym badaniu oceniany jest rozwój narządów wewnętrznych płodu, układu kostnego, a także położenie łożyska, ilość płynu owodniowego i anatomię szyjki macicy. Można wykonać badania w kierunku zakażenia HCV i HIV. Około 11.–14. tygodnia lub 15.–20. tygodnia ciąży warto wykonać test PAPP-A oraz test potrójny.
Test PAPP-A polega na oznaczeniu poziomu białka PAPP-A, beta hCG oraz ocenie przezierności karkowej. W teście potrójnym oceniany jest natomiast poziom estriolu, beta hCG oraz alfa-fetoproteiny AFP. Oba te badania pozwalają oszacować ryzyko rozwoju najczęstszych wad wrodzonych płodu: zespołu Downa, zespołu Edwardsa i zespołu Patau. Wykonanie tych badań genetycznych jest szczególnie zalecane kobietom powyżej 35. roku lub u tych, które urodziły już dziecko z wadami wrodzonymi lub otrzymały nieprawidłowy wynik USG genetycznego. Ponadto wykonać można test NIFTY, czyli nieinwazyjny test prenatalny polegający na pobraniu próbki krwi od matki i analizie wolnego pozakomórkowego DNA płodu. Nieprawidłowy wynik wspomnianych badań jest wskazaniem do przeprowadzenia bardziej inwazyjnych badań, takich jak:
- amniopunkcja, czyli pobranie próbki płynu owodniowego,
- kordocenteza, czyli analiza krwi pępowinowej,
- biopsja kosmówki.
W przypadku ciąży zagrożonej oznaczany jest poziom progesteronu w ciąży. Luteina w ciąży odpowiada za prawidłowy przebieg i podtrzymanie ciąży.
W przypadku wystąpienia objawów infekcji oznaczany jest poziom CRP w ciąży – to białko zapalne występuje w podwyższonych stężeniach w przypadku infekcji, ale warto mieć na uwadze, że w czasie ciąży CRP jest fizjologicznie podwyższone. Na infekcję wskazują także podwyższone leukocyty w ciąży. Bardzo często kobiety w ciąży cierpią na stany zapalne dróg moczowych – wtedy warto wykonać badanie ogólne moczu. O zapaleniu pęcherza moczowego w ciąży lub zapaleniu cewki moczowej w ciąży świadczyć może obecność licznych leukocytów oraz bakterii w moczu. Potwierdzeniem rozpoznania jest posiew moczu w ciąży.
