Diagnostyka chorób serca obejmuje badania laboratoryjne, nieinwazyjne badania kardiologiczne, inwazyjne badanie kardiologiczne i badania obrazowe. Badania laboratoryjne monitorujące funkcjonowanie serca mogą być wykonywane profilaktycznie, a także w przypadku wystąpienia objawów sugerujących zaburzenia pracy serca.
Jednym z najczęściej wykonywanych badań, które może być wykonane w przypadku podejrzenia chorób serca jest lipidogram. Badanie to zlecane jest także w ramach okresowej profilaktyki zdrowotnej – wtedy umożliwia oszacowanie ryzyka rozwoju miażdżycy i jej powikłań. W skład lipidogramu wchodzą poniższe oznaczenia.
- Cholesterol całkowity.
- Cholesterol LDL, określany jako „zły cholesterol” – cholesterol LDL stanowi około 70 proc. puli cholesterolu w organizmie, a jego fizjologiczną rolą jest zapewnienie integralności błon komórkowych i udział w syntezie hormonów oraz witaminy D3. Cholesterol LDL staje się szkodliwy, gdy poddany zostanie utlenieniu pod wpływem działania wolnych rodników, tłuszczów trans czy stosowania używek. Wtedy powstają tzw. cząstki ox-LDL, które mają tendencję do osadzania się w ścianach naczyń krwionośnych i tworzenia blaszki miażdżycowej.
- Cholesterol HDL, tzw. „dobry cholesterol” – pełni on funkcję ochronną względem ścian naczyń krwionośnych. Cholesterol HDL wspomaga usuwanie cząstek LDL i ogranicza rozwój miażdżycy i jej powikłań. Najbardziej korzystny jest wysoki cholesterol HDL z jednoczesnym niskim poziomem LD.
- Trójglicerydy – to tłuszcze proste, których nadmiar w organizmie prowadzi do rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego.
Obecnie poza cholesterolem zalecane jest oznaczanie homocysteiny, czyli aminokwasu, który uznawany jest za istotny czynnik ryzyka rozwoju miażdżycy. Ponadto ryzyko rozwoju przewlekłych chorób pomaga określić poziom białka ostrej fazy hs-CRP o wysokiej czułości. Kolejnym badaniem laboratoryjnym monitorującym pracę serca i naczyń krwionośnych jest jonogram, obejmujący oznaczenie elektrolitów. Dla prawidłowego funkcjonowania układu krążenia niezbędne jest utrzymanie prawidłowego poziomu we krwi takich jonów jak sód, potas i magnez. Zaburzenia poziomu tych elektrolitów mogą generować rozwój nadciśnienia oraz zaburzeń rytmu serca.
Szczególnym rodzajem badań laboratoryjnych są markery uszkodzenia mięśnia sercowego, potocznie zwane markerami zawału serca. Najczęściej oznaczane są poniższe markery zawału serca.
- Mioglobina (czyli białko mięśnia sercowego oraz mięśni szkieletowych) – jest to marker niespecyficzny, którego wzrost stężenia we krwi towarzyszy nie tylko uszkodzeniu serca, ale także innych mięśni. Ponadto wzrost stężenia mioglobiny odnotowywany jest jedynie we wczesnej fazie zawału – maksimum stężenia odnotowywane jest około 1,5–2 godzin po zawale.
- Kinaza keratynowa CK i izoenzym CK-MB charakterystyczny dla mięśnia sercowego – to markery mało specyficzne, podobnie jak mioglobina. Lepszym niż aktywność kinazy kreatynowej CK i CK-MB markerem świeżego zawału jest CK-MB mass, czyli oznaczenie stężenia frakcji sercowej CK-MB. Największy wzrost stężenia CK stwierdzany jest około 4–6 godzin po zawale.
- Troponiny sercowe – to najbardziej swoiste markery uszkodzenia mięśnia sercowego, które uznawane są za wczesne markery zawału serca. Za najczulszą i najbardziej swoistą troponinę uznawana jest troponina I, której maksimum stężenia stwierdzane jest około 4–6 godzin po zawale, nieco wcześniej we krwi wzrasta stężenie troponiny T, zaś później – tropomiozyny.
Wykorzystanie markerów biochemicznych zawału serca jest ograniczone i powinno stanowić jedynie uzupełnienie badania EKG. Przy wystąpieniu nagłego bólu w klatce piersiowej oraz wątpliwym obrazie EKG warto oznaczać seryjnie CK-MB oraz troponiny w odstępach kilku godzin, co może wykryć postępującą martwicę mięśnia sercowego.
Najważniejszym badaniem umożliwiającym rozpoznanie zawału serca jest badanie EKG, czyli elektrokardiogram. Jest to najczęściej wykonywane nieinwazyjne badanie kardiologiczne, rejestrujące aktywność elektryczną serca z wykorzystaniem elektrod rozmieszczonych na powierzchni ciała. Dla zawału charakterystyczne są zmiany w EKG: uniesienie odcinka ST, ujemny załamek T, nieprawidłowe załamki Q.
Zmiany te postępują stopniowo, ewoluując wraz z postępem zawału serca. Ponadto badanie EKG pozwala zdiagnozować chorobę wieńcową serca, niektóre wady wrodzone serca, zaburzenia elektrolitowe czy zaburzenia rytmu serca. Poza tradycyjnym badaniem EKG (EKG spoczynkowym) wykonywane są także inne typy tego badania:
- EKG wysiłkowe – badanie EKG wykonywane podczas aktywności na bieżni czy rowerku stacjonarnym; taka próba wysiłkowa może określić stopień zaawansowania choroby wieńcowej oraz wcześnie wykryć zaburzenia rytmu serca; EKG wysiłkowe najczęściej wykonywane jest u pacjentów po wszczepieniu by-passów lub przebytym zawale serca;
- Holter – całodobowy zapis czynności elektrycznej serca.
Kolejnym badaniem jest echo serca, czyli echokardiografia. To nieinwazyjne badanie polega na ocenie budowy serca za pośrednictwem aparatu USG. Takie badanie USG serca ocenia jamy serca, zastawki oraz obecność płynu w worku osierdziowym. Echo serca może być wykonywane przezprzełykowo, przezklatkowo oraz techniką dopplerowską. W tym ostatnim przypadku oceniany jest przepływ krwi przez naczynia wieńcowe.
Innym nieinwazyjnym badaniem serca jest scyntygrafia serca, czyli ocena przepływu krwi przez mięsień sercowy, co pozwala zdiagnozować obszary niedokrwienia. W badaniu wykorzystywany jest znacznik izotopowy podawany dożylnie. Natomiast tomografia serca, angio-TK i rezonans magnetyczny serca umożliwiają dokładne obrazowanie wszystkich struktur serca.
Zastosowanie mają także poniżej wymienione inwazyjne badania kardiologiczne.
- Angiografia (angiokardiografia, koronarografia), czyli cewnikowanie serca – badanie to polega na obrazowaniu tętnic wieńcowych. Przez tętnicę udową lub ramienną wprowadzany jest cewnik do lewej komory serca, a następnie wstrzykiwany jest kontrast. Koronarografia wykonywana jest przede wszystkim przed zabiegiem wymiany zastawek serca.
- Biopsja serca – badanie to wykonywane jest przezskórnie lub śródoperacyjnie. Polega na pobraniu wycinka mięśnia sercowego. Biopsja serca umożliwia rozpoznanie zapalenia mięśnia sercowego, obecności zmian nowotworowych. Jest też pomocne w diagnostyce sarkoidozy, hemochromatozy czy amyloidozy oraz ocenie odrzucenia przeszczepu serca.
