PSA całkowite – badanie na raka prostaty – na czym polega?

Antygen PSA a rak prostaty

Nowotwór prostaty to jeden z najczęstszych nowotworów złośliwych u mężczyzn. Doskonałym narzędziem do detekcji, diagnostyki i monitorowania przebiegu choroby oraz leczenia chorób prostaty jest PSA – swoisty antygen stercza.

PSA to glikoproteina stanowiąca ważny składnik ejakulatu, powodujący proteolizę białek tworzących żel wiążący plemniki w wydzielinie najądrzy. Niewielkie ilości PSA przechodzą do osocza, gdzie większość występuje w formie związanej z białkami, a 5–40 proc. to nieaktywna forma określana jako wolne PSA (badanie wolnego PSA polega na oznaczeniu, z tej samej próbki krwi, zarówno frakcji całkowitej, jak i wolnej PSA).

Synteza PSA zachodzi niemal wyłącznie w komórkach nabłonkowych prostaty, co sprawia, że badanie PSA ma wysoką swoistość wobec zmian chorobowych prostaty.

Komórki raka prostaty zachowują zdolność do syntezy PSA, a zablokowanie przez guz światła kanalików stercza sprzyja przechodzeniu PSA przez przestrzeń śródtkankową do krwi.

Badanie PSA – jakie są wskazania i jak wygląda?

Czy badanie PSA boli? Aby oznaczyć PSA, należy przeprowadzić badanie krwi wykonywane z krwi żylnej pobranej o dowolnej porze dnia. Test jest zatem bezbolesny. Należy pamiętać o tym, by nie zafałszować wyniku oznaczenia postępowaniem przed pobraniem próbki.

Jak przygotować się do testu PSA? Na 48 godzin przed badaniem należy unikać stosunku płciowego (ejakulacji) oraz jazdy na rowerze, gdyż siodełko powoduje ucisk stercza, prowadząc do podwyższenia PSA. Ponadto próbka powinna być pobrana przed badaniem per rectum lub biopsją. Zaleca się profilaktyczne wykonywanie badania PSA. Cena takiego testu diagnostycznego to ok. 20 zł.

Badanie PSA zlecane jest w przypadku:

• mężczyzn po 50 roku życia (test przesiewowy),
• objawów wskazujących na choroby prostaty (np. objawy raka prostaty, takie jak: dłuższe oddawania moczu, częstomocz, nykturia, uczucie parcia na mocz, osłabienie strumienia moczu); symptomy te są często bagatelizowane przez mężczyzn, przez co trafiają oni do lekarza w zaawansowanych stadiach raka prostaty. Rokowania w tej sytuacji są uzależnione od rozwoju choroby i ogólnego stanu pacjenta.
• monitorowania leczenia raka prostaty (seryjne oznaczenia PSA w celu oceny postępu choroby i odpowiedzi na leczenie),
• kontroli radykalności prostatektomii, czyli chirurgicznego usunięcia gruczołu; po zabiegu stężenie PSA we krwi powinno być znikome po około miesiącu,
• kontroli wznowy biochemicznej – niekiedy nawrotowi choroby nie towarzyszą żadne objawy kliniczne, a jedynie podwyższone PSA; wtedy oznaczenie PSA umożliwia szybką detekcję nawrotu choroby.

PSA całkowite – norma

Podane wartości dotyczą frakcji określanej jako PSA całkowite (składa się na nią PSA wolne i PSA związane z białkami).

Wartości prawidłowe PSA (norma PSA) we krwi zależą od przedziału wiekowego:

• górny zakres normy w przedziale 40–50 lat to 2, 5 ng/ml;
• górny zakres normy w przedziale 50–60 lat to 3, 5 ng/ml;
• górny zakres normy w przedziale 60–70 lat to 4, 5 ng/ml;
• górny zakres normy w przedziale 70–80 lat to 6, 5 ng/ml.

Badanie PSA – interpretacja wyników

Co oznacza podwyższony PSA całkowity? Wartości PSA w przedziale 4–10 ng/ml mogą wskazywać na łagodny lub nowotworowy rozrost stercza. Taki wynik PSA, określany mianem szarej strefy, dostarcza trudności interpretacyjnych, wynikających ze zmienności osobniczej PSA związanej z wiekiem oraz zmienności sezonowej rzędu 10–24 proc. Takie wartości PSA stanowią wskazanie do oznaczenia wolnego PSA (fPSA), który różnicuje chorych z ewentualnym łagodnym przerostem prostaty oraz ze zmianami nowotworowymi.

Wynik badania wolnego PSA ułatwia też podjęcie decyzję o zasadności biopsji prostaty. Innym sposobem na wzrost czułości badania PSA jest oznaczenie tzw. gęstości PSA, czyli ilorazu stężenia PSA i objętości gruczołu krokowego szacowanej w badaniu USG.

PSA podwyższony ponad 10 ng/ml zalicza chorego do podwyższonej grupy ryzyka zachorowania na raka prostaty i stanowi wskazanie do wykonania inwazyjnego badania, jakim jest biopsja prostaty.