Rezerwa jajnikowa – co to jest, od czego zależy, badanie rezerwy jajnikowej

Czym jest rezerwa jajnikowa?

Co to jest rezerwa jajnikowa? Terminem rezerwa jajnikowa określamy pulę pęcherzyków pierwotnych, które po odpowiedniej stymulacji dają początek komórkom jajowym uwalnianym z jajnika podczas każdego prawidłowego cyklu menstruacyjnego.

Początkowa ilość rezerwy jajnikowej noworodka płci żeńskiej to standardowo 1–2 mln oocytów. Oocytem nazywamy pierwotną komórkę, z której powstanie komórka jajowa uwalnianą podczas owulacji. W okresie dojrzewania płciowego liczba ta spada do 300–500 tysięcy. Z tej puli komórek zdecydowana większość ulega procesowi atrezji (degradacji), bo aż 498 tysięcy. Pozostałe 400–500 oocytów dojrzewa dalej pod wpływem odpowiednio regulowanej gospodarki hormonalnej. W każdym cyklu dochodzi do owulacji jednego z nich.

Od czego zależy rezerwa jajnikowa?

Czynniki wpływające na rezerwę jajnikową opisano poniżej.

1. Wiek – pierwszy spadek puli pęcherzyków pierwotnych ma miejsce około 20 roku życia, jednak bardziej znamienny obserwujemy dopiero po 30 roku życia. Oczywiście jest to kwestia indywidualna, a także w żaden sposób nie należy jej łączyć z procesem starzenia organizmu.
2. Nikotyna – palenie papierosów to jedyny egzogenny czynnik, który może mieć wpływ na obniżenie rezerwy jajnikowej.
3. Procesy chorobowe w obrębie jajników tj. torbiele jajników. Zdecydowana większość tych zmian to tzw. torbiele czynnościowe, które absolutnie nie wymagają interwencji chirurgicznej, a jedynie odpowiednio dobranej terapii zachowawczej i obserwacji. W przypadku zmian o innym charakterze należy zachować szczególną ostrożność, ponieważ zarówno obecność torbieli, jak i sama ingerencja chirurgiczna uszkadza rezerwę jajnikową. Podczas zabiegu należy ograniczyć możliwie do minimum użycie koagulacji naczyń zaopatrujących jajnik. Uszkodzenie tych struktur powoduje zaburzenia przepływu krwi, a tym samym niedostateczne ukrwienie narządu.

Ocena rezerwy jajnikowej

Do oceny rezerwy jajnikowej wykorzystuje się niżej opisane badania:

• AMH – hormon anty-Mullerowski – oznaczenie poziomu AMH jest obecnie standardem w ocenie rezerwy jajnikowej;
• AFC (ang. Antral Follicle Count) – liczba pęcherzyków antralnych – pęcherzyki antralne (średnica 2–8 mm) to kolejne stadium rozwoju pęcherzyków pierwotnych, które z udziałem gonadotropin przysadkowych prowadzi do transformacji tych struktur w komórki jajowe. O niskiej rezerwie jajnikowej mówimy wówczas, gdy w badaniu USG lekarz stwierdzi obecność mniej niż 5 AFC, Ilość większa niż 12 pozwala na domniemanie występowania u pacjentki zespołu hiperstymulacji jajników;
• FSH (ang. Follicular Stimulating Hormone) – należy dokonać pomiaru w 3 dniu cyklu miesiączkowego, wynik powyżej 9–10 IU/l sugeruje obniżoną pulę pęcherzyków jajnikowych, bardzo małe prawdopodobieństwo na rozwój prawidłowej ciąży występuje, gdy poziom FSH przekracza wartość 25 IU/l;
• Inhibina B – mała wartość informacyjna dla oceny rezerwy jajnikowej – substancja wydzielana jest przez warstwę ziarnistą pęcherzyków pierwotnych, a jej działanie podobnie jak AMH wiąże się z zahamowaniem stymulacji pęcherzyków jajnikowych przez FSH.

Należy wiedzieć, że część z powyższych badań wymaga odpowiedniego sprzętu i z tego powodu przeprowadzana jest wyłącznie w specjalistycznych laboratoriach bądź klinikach leczenia niepłodności.

AMH – hormon antymüllerowski

Czasem nazywany również substancją hamującą müllerowskie pod względem budowy chemicznej jest połączeniem cząsteczki cukru i białka – glikoproteiną, jedną ze składowych czynników wzrostu β. Występuje nie tylko u kobiet, ale także u mężczyzn, jednak w każdym przypadku pełni odmienną funkcję w organizmie.

Hormon antymüllerowski (w terminologii medycznej oznaczany także jako anty-Mullerowski) produkowany jest przez pęcherzyki jajnikowe, a dokładniej przez element ich budowy morfologicznej, czyli przez warstwę komórek ziarnistych. Największe stężenie hormonu występuje po zakończeniu dojrzewania płciowego i jest ono wprost proporcjonalne do puli pęcherzyków jajnikowych.

Działanie AMH jest skorelowane z działaniem innego hormonu płciowego, a mianowicie FSH (hormon folikulotropowy). Ten ostatni odpowiada za proces folikulogenezy, czyli wzrost pęcherzyków pierwotnych. Hormon AMH odpowiada za jednoczesne zahamowanie wzrostu pęcherzyków pierwotnych, dalszą stymulację i rozwój tylko jednego z nich – pęcherzyka dominującego.

Pomiar stężenia AMH służy do oceny wielu parametrów z zakresu ginekologii endokrynologicznej tj.:

• ocena liczby pęcherzyków jajnikowych, czyli tzw. rezerwy jajnikowej(oceniana jest nie tylko ilość pęcherzyków w puli, ale także ich jakość). Niska rezerwa jajnikowa to stężenie hormonu AMH rzędu <0,7–1 ng/l;
• wskaźnik do oceny płodności;
• czynnik patognomoniczny (charakterystyczny) dla przedwczesnego wygaśnięcia funkcji jajników (ang. Premature Ovarian Failure) – poziom AMH w surowicy jest bardzo niski, co potwierdza założenie, iż stężenie tego parametru jest uzależnione od ilości pęcherzyków, stanowiących rezerwę jajnikową.

Badanie AMH – podwyższone i obniżone AMH

Spadek stężenia hormonu AMH obserwujemy wraz z wiekiem kobiety. Praktycznie nie wykrywany jest w okresie menopauzy. Brak informacji na temat zależności pomiędzy poziomem hormonu antymüllerowskiego a masą ciała kobiety. Nie obserwuje się wahań stężenia podczas zmian w gospodarce hormonalnej organizmu tj. okres ciąży, terapia preparatami, które są analogami gonadoliberyny (GnRH), czy podczas przyjmowania tabletek antykoncepcyjnych.

Podwyższone stężenie AMH dotyczy kobiet cierpiących na zespół policystycznych jajników (ang. Polycystic Ovary Syndrome – PCOS). Należy to tłumaczyć faktem, iż w przypadku tej jednostki chorobowej ma miejsce nadmierna sekrecja (nawet 75 razy większa niż w przypadku zdrowej populacji kobiet) hormonu przez komórki ziarniste. W gonadach policystycznych liczba pęcherzyków jajnikowych jest nawet 6 razy wyższa niż standardowo. To oznacza zatem, że nadmiernie wysokie wartości hormonu AMH hamują proces pomniejszania puli stanowiącej rezerwę jajnikową.