Zgodnie z definicją, agresja to zachowania mające na celu wyrządzenie krzywdy innej osobie lub sobie. Jakie są wyznaczniki agresji? W odróżnieniu od przemocy, zachowania agresywne nie muszą być intencjonalne i racjonalne. Istnieje wiele rodzajów agresji, m.in. bierna (pasywna), słowna czy fizyczna. Napady agresji w pracy, szkole czy małżeństwie nie powinny być ignorowane. Konieczne jest ustalenie przyczyny agresywnych zachowań i wdrożenie odpowiedniej terapii.
Agresja – definicja, rodzaje, objawy, terapia
Spis treści
Co to jest agresja – definicja
Agresja w psychologii to pewne charakterystyczne zachowania, które mają na celu wyrządzenie szkody psychicznej lub fizycznej danej osobie lub samemu sobie.
Inni badacze uważają, że agresja jest rodzajem wrodzonego popędu, który na skutek różnych sytuacji kumuluje się i co jakiś czas musi zostać rozładowany. Podłożem agresji, według tej teorii, są pewne biologiczne cechy, takie jak geny, poziom niektórych hormonów czy neurotransmiterów.
Kolejnym nurtem, starającym się opisać zjawisko agresji, jest teoria frustracji. Zakłada ona, że atak agresji jest odpowiedzią – reakcją na nieprzyjemny bodziec, taki jak ból, lęk czy nuda.
Agresywne zachowania zdarzają się każdemu, jednak bardzo ważne jest to jak dana osoba sobie z nimi radzi. Kontrola swoich emocji jest czynnikiem kluczowym w budowaniu poważnych relacji i prawidłowego funkcjonowania społecznego.
Przemoc, w odróżnieniu od agresji, to zachowania intencjonalne i racjonalne, często zaplanowane, nawet grupowo.
Jakie są rodzaje agresji?
Agresja nie jest zjawiskiem jednorodnym, może przybierać najróżniejsze formy przemocy, mieć inną motywację czy być skierowana nie tylko ku otoczeniu, ale także ku samemu sobie.
Ze względu na sposób manifestowania wyróżniamy następujące typy agresji:
- agresja fizyczna – jest zbiorem zachowań, których celem lub rezultatem jest wyrządzenie szkody fizycznej na zdrowiu danej osoby czy zwierzęcia, albo uszkodzenie przedmiotu;
- agresja słowna – polega na kierowaniu w stronę ofiary wyzwisk, kpin i gróźb. Choć wydawać się może, że agresja werbalna jest mniej niebezpieczna niż fizyczna, budzi ona w dotkniętym nią człowieku poczucie ciągłego zagrożenia, odrzucenia i może prowadzić do zachowań autoagresywnych;
- agresja pasywna – agresja bierna znacznie różni się od przemocy fizycznej czy werbalnej. Dotyczy ona sytuacji, gdy obelga – chęć sprawienia przykrości – nie jest kierowana wprost. Przykładem pasywnej agresji może być stwierdzenie w stylu: „masz bardzo ładną kurtkę, chodziłem w podobnej, gdy była jeszcze modna” lub „gratuluję ukończenia projektu, mnie nie chciałoby się tracić na to tyle czasu”. Agresja pasywna jest nieraz bardzo trudna do zauważenia przez otoczenie, gdyż oprawca może uchodzić za osobę pogodną i skorą do żartów. Inne przykłady agresji pasywnej to celowe spóźnianie się na umówione spotkania czy przemyślane utrudnianie funkcjonowania w pracy lub w związku uczuciowym;
- agresja wyobrażeniowa – agresja ukryta jest inna niż poprzednie rodzaje agresji, określane jako jawne. Polega ona na fantazjowaniu na temat przemocy fizycznej czy poniżenia psychicznego, którego celem jest konkretna osoba. To agresywne zachowanie nie musi zostać uzewnętrznione.
Agresja, ze względu na celowość działania, dzieli się na następujące rodzaje:
- agresja wroga – jest formą agresji, której celem jest skrzywdzenie drugiej osoby poprzez zadanie jej bólu fizycznego lub psychicznego;
- agresja instrumentalna – ma na celu osiągnięcie innych rezultatów niż zadanie bólu ofierze. Jej główną motywacją jest osiągnięcie pewnych korzyści, na przykład zdobycie lepszej posady poprzez pozbycie się współpracowników starających się o to samo stanowisko;
- agresja zadaniowa – jest konsekwencją przyjęcia niektórych ról społecznych czy rodzinnych. Jeśli nie jest ona nadużywana i nie przybiera nasilonych postaci, może służyć socjalizacji i zachowaniu porządku społecznego.
Ze względu na obiekt wyróżnione zostały:
- agresja wewnętrzna – jest to rodzaj agresji skierowanej ku własnej osobie. Może ona przybierać postać bardzo negatywnych, wręcz niszczących myśli lub samookaleczenia czy nawet podjęcia prób samobójczych;
- agresja zewnętrzna – ten rodzaj agresji skierowany jest ku innej osobie, zwierzęciu lub przedmiotowi.
Psychologia wyróżnia wiele innych podziałów i rodzajów agresji. Ciekawymi przykładami są tutaj agresja odroczona, która nie ma związku z aktualnymi sytuacjami mogącymi prowokować zachowania agresywne, a raczej z ich wystąpieniem w przeszłości, czy agresja indukowana, do której dochodzi na skutek psychomanipulacji albo zaistnienia pewnych sytuacji – przykład ten świetnie obrazuje Stanfordzki Eksperyment Więzienny, przeprowadzony przez Philipa Zimbardo w 1971 roku.
Warto jednak zauważyć, że w przypadku zachowań agresywnych bardzo rzadko występuje tylko jeden ściśle określony ich typ, a raczej mieszanka wielu rodzajów agresji.
Agresja u dzieci
Za agresywne uznaje się dziecko, które: bije rówieśników, przezywa, dokucza, przedrzeźnia, niszczy lub uszkadza przedmioty (swoje lub cudze), przeklina, dręczy zwierzęta. Agresywne dziecko jest aroganckie w stosunku do dorosłych lub rówieśników, brutalnie narzuca innym swoje zdanie, w swoim zachowaniu prezentuje wrogość, nienawiść – do ludzi, zjawisk, ale także przedmiotów.
Psychologowie mówią raczej o celach, a nie przyczynach agresji i wyróżniają:
- agresję jako obronę przed atakiem (częste zjawisko w skupiskach dzieci – w szkołach i przedszkolach),
- agresję jako reakcję na frustrację (kiedy dziecko czuje gniew i złość),
- agresję w celu zwrócenia na siebie uwagi,
- agresję rozumianą jako „wywiad”, czyli badanie granic możliwości tego, na ile można sobie pozwolić (często wymuszanie czegoś poprzez ataki złości).
Agresja u dziecka – odpowiednie wzorce
To rodzice odgrywają najważniejszą rolę w ograniczaniu przejawów agresji u swoich pociech. Ich reakcje nie mogą uczyć ich przekonania o skuteczności używania przemocy. Nie wolno dziecka usprawiedliwiać, przyzwalać mu na agresję fizyczną i agresję słowną (ogromnym błędem jest postawa „nie zaczynaj, ale możesz oddać”).
Nie trzeba chyba nikomu przypominać, że kary fizyczne rodzą agresję. Dzieci naśladują swoich rodziców, dlatego warto pamiętać o odpowiednich wzorcach. Często też u podłoża agresywnych zachowań leży wyróżnianie jednego dziecka w rodzinie, dlatego zawsze trzeba dokładnie analizować konflikty między rodzeństwem i w razie kłótni wysłuchać obu stron. Warto wiedzieć też, że zarówno nadmierna swoboda, jak i nadmierna kontrola mogą być fatalne w skutkach.
Wychowanie dzieci powinno prowadzić do kształtowania ich osobowości w taki sposób, aby świadomie umiały hamować swoją agresję. Gdy małe dziecko uderza rodzica (to może zdarzać się już maluchowi w wieku 2 czy 3 lat), trzeba je powstrzymać, tzn. złapać za rękę czy nogę (jeśli kopie) i przytrzymać, dopóki nie przestanie się szarpać. A gdy emocje opadną, porozmawiać o tym. Trzeba w dziecku kształtować empatię – tłumaczyć: „boli mnie, kiedy mnie bijesz, nie wolno tego robić”.
Podobnych argumentów używamy, gdy agresja skierowana jest w kierunku innych osób. Warto pomóc malcowi oswoić się ze swoimi emocjami, mówiąc „rozumiem, że jesteś zły, jest ci przykro” i zaproponować mu inną formę wyładowania złości, na przykład boksowanie w poduszkę, tupanie, używanie określonych zwrotów zamiast wulgaryzmów (jeśli pojawia się agresja słowna).
Dzieci przejawiające agresję powinny być kontrolowane i otoczone szczególną opieką przez rodziców, wychowawcę oraz pedagoga szkolnego. Dlatego, jeśli takie problemy pojawiają się w szkole, trzeba przeanalizować sytuację z pracownikami szkoły i wspólnie określić strategię przeciwdziałania przemocy.
Agresywne zachowania mogą być też związane z brakiem akceptacji w grupie – tym, że uczeń nie radzi sobie z porażkami w szkole lub próbuje znaleźć się w centrum uwagi, bo tak traktowany jest w domu. Współpraca opiekunów z nauczycielami jest wtedy jedyną drogą do wyeliminowania agresywnych zachowań.
Agresja u dorosłych
Objawy agresji będą przeważnie różniły się w zależności od wieku, płci czy funkcji społecznej osoby, która je przejawia.
Dorośli także mogą przejawiać agresję instrumentalną, na przykład w celu zajęcia lepiej płatnego stanowiska czy odniesienia innego rodzaju sukcesu w nieetyczny sposób. U zdrowo funkcjonujących dorosłych zachowania te powinny zaniknąć. Agresja wroga jest częstsza w grupie osób dorosłych niż u dzieci. Agresja w pracy – mobbing najczęściej przejawia się przez ataki werbalne czy agresję bierną.
Agresja w związku
Agresja w związku jest bardzo poważnym problemem powodującym często rozpad rodziny. Agresję przejawiają zarówno mężczyźni, jak i kobiety, chociaż znacznie częściej agresja czynna (zarówno fizyczna, jak i werbalna) dotyczy mężczyzn.
Agresja czynna jest łatwiejsza do zauważenia przez otoczenie niż agresja bierna, która stanowi bardzo duży problem. Partner najczęściej czerpie wewnętrzną radość z upokarzania najbliższej osoby, okazywania całkowitego braku zainteresowania i powodowania złego samopoczucia psychicznego. Niestety osoby stosujące ten rodzaj przemocy umieją instynktownie zapobiegać całkowitemu odwrócenia się od nich partnera.
Okresy poniżeń mogą być przeplatane epizodami romantycznych zachowań i gestów, które mają na celu zapewnić ofiarę o całkowitym oddaniu się i naprawieniu swoich błędów.
Sytuacje związane z przemocą w związkach bardzo często nie są jednorazowymi zdarzeniami i powinny być impulsem do poszukania specjalistycznej pomocy.
Agresja bierna (pasywna) – osobowość bierno-agresywna
Zjawisko agresji biernej jest niezwykle złożonym problemem. Zachowania pasywno-agresywne mogą przejawiać się poprzez ukrywanie zachowań agresywnych pod maską dobrych chęci czy wycofywanie się z relacji w pracy czy w rodzinie. Osobowość bierno-agresywna często wiąże się z niedostrzeganiem poziomu własnej agresji, co dodatkowo może utrudniać rozwiązanie problemu.
Po raz pierwszy zachowania pasywno-agresywne zaobserwowane zostały u żołnierzy podczas II wojny światowej – w reakcji na stres i trudne warunki nie podjęli oni buntu ani nie zdezerterowali, ale celowo utrudniali pracę oddziału.
Pasywna agresja wydaje się coraz poważniejszym problemem we współczesnym świecie, występuje nie tylko w obrębie związków czy w pracy, ale jest niezwykle powszechna w Internecie i dotyczy coraz młodszych osób.
Terapia agresji – jakie leczenie i gdzie szukać pomocy?
Jak walczyć z agresją? Leczenie agresji jest uzależnione od przyczyny agresji, która powoduje jej ataki. Zwiększony poziom agresji może być objawem zmian hormonalnych czy negatywnych procesów dotyczących ośrodkowego układu nerwowego. W takim wypadku odpowiednie leczenie zwykle powoduje powrót do normalnego stanu.
Jeśli przyczyną agresji są zaburzenia psychiczne, konieczna może okazać się farmakoterapia i sesje terapeutyczne. Terapia agresji u dorosłych i u dzieci nie jest zarezerwowana jedynie dla osób ze stwierdzoną chorobą psychiczną. Każdy, kto ma problem z wybuchami agresji, może z niej skorzystać
W sieci dostępne są swego rodzaju testy na agresję pozwalające sprawdzić, czy mamy problem z niekontrolowanymi atakami agresji.
Agresja, bez względu na jej rodzaj, krzywdzi. Nie wolno pozostawać w stosunku do niej obojętnym. Ofiary bardzo często nie potrafią same odejść od swoich oprawców i przez wiele lat tkwią w patologicznych relacjach, narażając swoje zdrowie fizyczne i psychiczne. Nie obawiajmy się zgłosić po fachową pomoc udzielaną przez specjalistyczne instytucje, takie jak Niebieska Linia (22 824 25 01) czy ośrodki interwencji kryzysowej.
współpraca: Beata Sakowska
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- Zimbardo P., Efekt Lucyfera. Dlaczego dobrzy ludzie czynią zło? Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012.
- Farnicka M., Psychologia agresji. Wybrane problemy. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2016.
- Steciwko A., Barański J., Agresja w opiece zdrowotnej. Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2014.
- Simon B. C., Teoria zła. O empatii i genezie okrucieństwa. Wydawnictwo Smak Słowa, Sopot 2014.
- Piotrowski P., Agresja ujęcie narracyjne. Wydawnictwo Difin, Warszawa 2018.
- McKay M., Paleg K., Związek wolny od złości. Funky Books, 2014.
- www.niebieskalinia.pl
Opublikowano: 31.01.2019;
aktualizacja: 30.08.2024
Oceń:
4.6
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Marcin Setlak
lekarz
Absolwent Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach. Aktywnie uczestniczył w działalności wielu studenckich kół naukowych. Szczególnie zainteresowany tematyką neurochirurgii, neurologii i psychiatrii. W wolnych chwilach zgłębia sekrety botaniki. Lubi podróżować i czytać książki.
5
Komentarze i opinie (1)
opublikowany 22.12.2021