Czym jest terapia ACT?
Klasyczne terapie poznawczo-behawioralne (CBT) wykazują znaczącą skuteczność w przypadku takich dolegliwości, jak:
zaburzenia lękowe z napadami paniki,
Dla części pacjentów ekspozycja na stresory może stanowić jednak zbyt duży dyskomfort, w efekcie czego proces leczenia przynosi efekt odwrotny od zamierzonego. Dotyczy to przykładowo kontaktu z krwią, wysokością czy przemocą seksualną. Odpowiedzią na te problemy ma być tzw. trzecia fala terapii CBT, które zachęcają pacjentów do brania udziału w procesie leczenia. W tym nurcie wyróżnia się m.in. terapię dialektyczno-behawioralną, terapię opartą na uważności oraz właśnie terapię akceptacji i zaangażowania ACT (Acceptance and Commitment Therapy).
W literaturze zwraca się uwagę, że terapia ACT powstała w nurcie postskinnerowskiej analizy behawioralnej, na bazie teorii ram relacyjnych (relational frame theory). Zakłada ona, że język (komunikacja) ludzki stanowi cały system powiązanych ze sobą bodźców. Człowiek zaś reaguje nie na pojedyncze bodźce, ale właśnie na ich powiązania określane jako reagowanie relacyjne. Badacze wskazują, że możliwe jest wykształcenie w sobie lęku nie tylko na zagrożenie, z którym faktycznie się zetknęliśmy, ale także to, które znamy jedynie ze słyszenia, o ile znamy jego relację z innymi bodźcami. Właśnie dlatego terapia ACT proponuje narzędzia pozwalające na zmianę relacji między poszczególnymi elementami układu, a nie prowadzi do zmiany postrzegania samych bodźców.
Przeczytaj również:
Pozytywne myślenie – czy warto się go nauczyć, zalety i... wady
Kiedy stosuje się terapię ACT?
Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne rekomenduje wykorzystanie terapii akceptacji w leczeniu zaburzeń psychicznych, takich jak:
zaburzenia lękowe,
nerwica natręctw,
przewlekły stres,
nadużywanie środków odurzających,
przewlekły ból,
Jak wygląda terapia ACT?
Podejście oparte na akceptacji i zaangażowaniu zakłada, że podłożem zaburzenia psychicznego jest ludzka tendencja do tworzenia relacji między właściwościami świata zewnętrznego i symbolicznymi znaczeniami.
Takie połączenie określa się mianem Złączenia (Fuse) i polega przykładowo na tym, że same myśli o zagrożeniu ciało zaczyna traktować jako faktyczne zagrożenie, co uruchamia całą kaskadę reakcji fizjologicznych.
Celem ACT jest odzyskanie elastyczności psychologicznej (psychological flexibility), ponieważ to ona jest niezbędna, aby dostosować się do zmiennych warunków świata.
Przeczytaj również:
Praktykowanie wdzięczności – na czym polega? Czy pomaga w lękach i depresji?
Zgodnie z założeniami ACT sztywność psychologiczna jest powodowana przez:
fuzję z myślami, czyli traktowanie myśli tak, jakby były identyczne z odnoszącymi się do nich wydarzeniami lub doświadczeniami;
ocenianie doświadczeń, czyli przekonanie, że sama ocena nie jest jedynie opinią o doświadczeniu, ale faktycznie oddaje jego naturę;
unikanie doświadczeń, celowe unikanie sytuacji, które sprawiły dyskomfort psychiczny lub fizyczny;
uzasadnianie zachowań, czyli szukanie usprawiedliwień dla zmiany zachowania w kierunku innym, niż pożądany.
Terapia zaangażowania jest realizowana w sposób silnie ustrukturyzowany. Choć liczba sesji może być różna, fazy leczenia zawsze pozostają te same i obejmują:
Wprowadzenie pacjenta w stan „kreatywnej beznadziejności”, który ma na celu wykazanie, że dotychczasowe sposoby kontrolowania lęku prowadziły tylko do dalszej walki z nieprzyjemnymi wspomnieniami i doświadczeniami.
Uświadomienie pacjentowi, że poprzez próby kontrolowania lęku jedynie pogłębia on swój problem.
Ćwiczenia z pacjentem, które mają uświadomić nieskuteczność kontrolowania doznań wewnętrznych.
Naukę zmiany postrzegania lęku jako zagrożenia na kolejne doświadczenie wewnętrzne.
Rozmowę z pacjentem mającą na celu uświadomienie sobie wewnętrznych wartości istotnych da danej osoby i ustalenie, co można robić, aby rozwijać się w danym kierunku.
Przeczytaj również:
Rodzaje psychoterapii – jakie są? Która jest najskuteczniejsza i którą wybrać?
Sześć podstawowych procesów ACT
Terapeuci ACT odwołują się do sześciu podstawowych procesów, które stoją u podstawy zmiany konfiguracji bodźców. W założeniu mają one pomóc odzyskać wcześniejszy model elastyczności psychologicznej. Te narzędzia obejmują:
Akceptację, czyli chęć doświadczania wewnętrznych stanów, niezależnie od tego, czy są one doświadczane jako przyjemne, czy nieprzyjemne.
Oddzielenie, czyli postrzeganie myśli z neutralnej perspektywy, z pewnego dystansu, a nie tak, jakby faktycznie były prawdziwe.
„Ja” jako kontekst, czyli świadomość tego, że określone wewnętrzne doświadczenia pojawiają się w konkretnym miejscu i czasie.
Kontakt z chwilą obecną, czyli uczestniczenie w bieżących wydarzeniach w sposób nieoceniający, bez rodzenia się emocji.
Wartościowanie, czyli określenie tego, co jest ważne, żeby żyć w wybrany przez siebie sposób.
Podejmowanie działań polegające na świadomym podążaniu w wybranym przez siebie kierunku i w zgodzie z osobistymi wartościami.
Zrozumienie założeń terapii ACT bywa trudne ze względu na ich abstrakcyjny charakter. Dlatego psychoterapeuci korzystają z różnego rodzaju technik, mających za zadanie ułatwić pacjentowi dokonanie „przejścia” i przepracowania własnych doświadczeń. Wśród typowych sposobów działania w nurcie ACT wymienia się m.in. psychoedukację i stosowanie metafor odwołujących się do konkretnych zjawisk. Przydatne są treningi uważności oraz ekspozycje wyobrażeniowe, czyli konfrontowanie się z wyimaginowanymi sytuacjami, które dostarczają fizycznego lub psychicznego cierpienia.
Czy terapia ACT naprawdę działa?
O ile terapie realizowane w klasycznym nurcie CBT służą do nauczenia pacjenta kontrolowania lęku i reagowania na niego, zadanie ACT jest inne. Jest nim poprawa jakości życia pacjenta poprzez otwarcie go na nowe doświadczenia i osłabienie tendencji do unikania przykrych doświadczeń wewnętrznych w życiu codziennym. Powszechnie terapię ACT uznaje się za mniej konfrontacyjny, „łagodniejszy” sposób leczenia. Jest ona też wysoce skuteczna u osób z silnie rozwiniętymi mechanizmami unikowymi.
Akceptacja poczucia lęku, do której dojrzewa pacjent podczas terapii ACT, pozwala odzyskać kontrolę nad własnym życiem i ułatwia samoakceptację.
