Czym jest zespół łaknienia spaczonego (pica)?
Pica (łaknienie spaczone lub zespół spaczonego łaknienia) to jedno z zaburzeń odżywiania zaliczanych do schorzeń o podłożu psychicznym. Zgodnie z Klasyfikacją Zaburzeń Psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-5 może być ona uznawana za odrębną jednostkę chorobową lub stanowić objaw towarzyszący innym chorobom psychicznym lub somatycznym.
Pica wiąże się z silnym, trudnym do pohamowania apetytem na substancje nieodżywcze i niejadalne, w sytuacji kiedy nie jest to związane z żadnymi tradycjami kulturowymi.
Pierwsze przypadki piki opisywane były już w starożytności m.in. przez Hipokratesa. Najczęściej obserwowana jest w krajach afrykańskich. Szacuje się, że ok. 1/3 pacjentów z tym schorzeniem to dzieci lub osoby z niepełnosprawnością intelektualną.
Często dotyka ona również: kobiety w ciąży, osoby z zaburzeniami rozwoju, ze spektrum autyzmu czy wychowujące się w niższych warstwach społecznych, z trudnościami w nauce, a także chorych na inne, niespecyficzne zaburzenia odżywiania.
Przeczytaj również:
Bulimia – ile się żyje z tą chorobą?
Pica – rodzaje
Dla piki charakterystyczne jest spożywanie substancji niejadalnych, bez względu na możliwe konsekwencje zdrowotne. W zależności od tego, na jakie rzeczy konkretnie pacjenci mają niepohamowany apetyt, wyróżnia się różne rodzaje spaczonego łaknienia. Wśród najczęściej obserwowanych są:
koprofagia – spożywanie kału,
ksylofagia – spożywanie drewna,
amylofagia – spożywanie surowej skrobi,
trychofagia – spożywanie włosów,
urofagia – spożywanie moczu,
geofagia – spożywanie ziemi, piasku,
litofagia – spożywanie kamieni,
hialofagia – spożywanie szkła,
emetofagia – spożywanie wymiocin,
mukofagia – spożywanie wydzieliny z nosa,
metalofagia – spożywanie przedmiotów z metalu,
pagofagia – spożywanie lodu.
Przeczytaj również:
Anoreksja (jadłowstręt psychiczny) – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie, powikłania
Pica – najczęstsze przyczyny
Pomimo wielu badań na ten temat, nie udało się do tej pory określić jednoznacznej przyczyny piki. Schorzenie to ma wieloczynnikowe podłoże, a na ryzyko jego wystąpienia składają się liczne czynniki: psychologiczne, biologiczne, psychospołeczne, kulturowe i socjoekonomiczne.
Wśród najczęstszych czynników predysponujących do wystąpienia zaburzenia pica wymienia się:
niedobory substancji odżywczych, takie jak: niedobór żelaza, cynku, wapnia czy innych soli mineralnych, niedobór witamin z grupy B;
ciążę;
przewlekłe krwawienia z przewodu pokarmowego;
zaniedbanie;
niski status socjoekonomiczny;
silny, przewlekły stres;
problemy emocjonalne;
zaburzenia psychiczne (m.in.: zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, schizofrenia, spektrum autyzmu);
inne zaburzenia odżywiania.
Możliwe powikłania piki
Oprócz złego samopoczucia psychicznego, a także trudności w codziennym funkcjonowaniu, zespół łaknienia spaczonego niesie za sobą często wstyd – zwłaszcza gdy spotyka się z negatywnymi komentarzami ze strony otoczenia.
Jeżeli objawy utrzymują się przez dłuższy czas, a przedmioty spożywane przez chorego są uznawane za niebezpieczne, możliwe są również różnego rodzaju powikłania somatyczne, wśród których wiele stanowi bezpośrednie zagrożenie zdrowia, a nawet życia pacjenta.
Najczęstsze powikłania piki to:
niedobory składników odżywczych;
zaburzenia elektrolitowe;
zaparcia;
zatrucia;
choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy;
niedrożność przewodu pokarmowego;
infekcje bakteryjne;
infekcje pasożytnicze (zwłaszcza w przypadku geofagii czy koprofagii);
uszkodzenie zębów;
zaburzenia neurologiczne;
przedwczesny poród.
Jak rozpoznać zespół pica?
Pacjenci z zespołem piki często odwlekają decyzję o wizycie u lekarza i szukaniu pomocy. W wielu przypadkach jest to spowodowane zaburzeniami psychicznymi lub po prostu wstydem i negatywnym odbiorem zaburzenia pica ze strony społeczeństwa.
Lekarz po przeprowadzeniu wywiadu z pacjentem pod kątem objawów piki i wykonaniu badania przedmiotowego najczęściej zleca pacjentowi badania laboratoryjne, które mają na celu weryfikację, czy nie występują u niego określone niedobory żywieniowe (m.in. niedobór żelaza), a także czy nie doszło do powikłań w związku ze spożywaniem produktów niejadalnych.
Zlecana jest także konsultacja z psychologiem lub psychiatrą – dotyczy to zarówno osób dorosłych jak i małych dzieci czy pacjentów z niepełnosprawnością intelektualną.
Zgodnie z międzynarodowymi standardami kryteria diagnostyczne rozpoznania zespołu łaknienia spaczonego (zespół pica) obejmują:
występowanie minimum 2 razy w tygodniu lub częściej potrzeby spożywania niejadalnych lub nieodżywczych produktów;
objawy obejmujące utrwalone spożywanie niejadalnych substancji występują przez co najmniej miesiąc;
wiek powyżej 2 lat (uznaje się, że u bardzo małych dzieci skłonność do wkładania do ust i połykania przedmiotów niejadalnych wynika z ich naturalnego rozwoju);
brak innych chorób psychicznych (wtedy zespół łaknienia spaczonego jest uznawany jedynie za objaw towarzyszący w przebiegu innego zaburzenia psychicznego, a nie odrębną jednostkę chorobową).
Co ważne, nie można postawić rozpoznania, którym jest zespół pica, jeżeli spożywanie niejadalnych substancji jest związane z praktykami wynikającymi z tradycji bądź obrzędów kulturowych.
Przeczytaj również:
Jedzenie kompulsywne – jak sobie radzić podczas napadu obżarstwa?
Pica – jak leczyć?
Leczenie zespołu pica zależne jest przede wszystkim od przyczyny jego występowania. Nad opracowaniem skutecznego schematu leczenia powinni wspólpracować różnego rodzaju specjaliści, w tym: internista, gastroenterolog, psychiatra czy chirurg. Może obejmować ono:
Uzupełnienie niedoborów żywieniowych – jeżeli pica wywołana jest niedoborami substancji odżywczych.
Zaniechanie restrykcyjnych diet (jeżeli były do tej pory stosowane).
Konsultację z dietetykiem, by wypracować zdrowe nawyki żywieniowe.
Psychoterapię, w tym zwłaszcza terapię poznawczo-behawioralną.
Leczenie psychiatryczne obejmujące farmakoterapię np. inhibitorami zwrotnego wychwytu serotoniny.
Leczenie zaburzeń współistniejących.
Leczenie powikłań – niejednokrotnie wiążące się z interwencją chirurgiczną (np. gdy dojdzie do niedrożności jelit).
