Niedożywienie – czym jest, objawy, jak się je leczy?

Czym jest niedożywienie?

Niedożywieniem nazywamy stan patologiczny organizmu, w którym ubytek masy ciała w stosunku do prawidłowej wynosi 10-15% i więcej. Jeśli ocenimy masę ciała na podstawie wskaźnika BMI – Body Mass Index, to wartość poniżej 18,5kg/m² oznacza wychudzenie organizmu. BMI obliczamy dzieląc wagę (kg) przez wzrost (m) do kwadratu, np. 70kg / (1,70m)² = 24,2kg/ m² (norma 20-24,9).

Jakie są przyczyny niedożywienia?

Niedożywienie występuje w wyniku wielu chorób i schorzeń, a nie tylko z powodu niedostatecznego dostarczania składników odżywczych z codziennej diety. Pojawia się przede wszystkim w wyniku:

• chorób nowotworowych – występuje nawet u 85% chorych z nowotworami,
• chorób układu pokarmowego – przewlekłe zapalenie trzustki, choroby zapalne jelit, choroba trzewna, marskość wątroby, zespół złego wchłaniania,
• chorób układu oddechowego,
• chorób układu krążenia,
• chorób zakaźnych i gorączkowych,
• choroby alkoholowej,
• chorób pasożytniczych,
• zaburzeń endokrynologicznych – nadczynność tarczycy, niedoczynność kory nadnerczy, niedoczynność przedniego płata przysadki mózgowej,
• zaburzeń psychicznych – anoreksja, depresje, niektóre psychozy,
• u pacjentów po zabiegach chirurgicznych,
• u osób w wieku podeszłym – poprzez utratę apetytu, choroby zębów, zaburzenie trawienia i wchłaniania.

Niedożywienie – objawy

Głównym objawem jest znaczny niedobór masy ciała. Osoby wychudzone mają obniżoną sprawność fizyczną i umysłową, zmniejsza się ich siła mięśniowa, zanika tkanka mięśniowa oraz spada odporność organizmu. Całkowicie zanika tkanka tłuszczowa, pojawia się niedokrwistość (anemia), upośledza się proces gojenia ran i regeneracji, pojawia się niedobór witamin. U osób cierpiących z powodu niedożywienia zmienia się postawa ciała na przygarbioną, skóra nabiera żółtawego koloru, staje się cienka (papierowa) i chłodna.

W późniejszym etapie wychudzenia temperatura ciała staje się niższa, zwalniają się reakcje psychiczne, u kobiet zatrzymuje się miesiączkowanie, u mężczyzn pojawia się impotencja. Podczas badań laboratoryjnych wykazane jest zmniejszenie wartości białka całkowitego, albumin, globulin, występują obrzęki w organizmie.

Czytaj również: Dieta na przytycie – co jeść, żeby przytyć?

Niedożywienie – jak i co jeść?

Żywienie u osób chorych ze zmniejszoną masą ciała powinno zacząć się od diety niskokalorycznej o konsystencji płynno-papkowatej. Stopniowo należy przechodzić do diety bogatoenergetycznej, bogatobiałkowej o stałej konsystencji oraz obfitującej w pozostałe składniki odżywcze.

U pozostałych osób bez jednostek chorobowych, należy etapami zwiększać kaloryczność posiłków, nie powodując przejadania ani dostarczania niezdrowego pokarmu np. fast-foodów czy też słodyczy. Białka powinny w większej części pochodzić z produktów zwierzęcych. Można uzupełnić jadłospis w preparaty zdrowotne białkowe dostępne w aptekach.

Nie należy dostarczać za dużo tłuszczów, ponieważ wychudzone osoby niedobrze tolerują tłuste produkty i w wyniku przeciążenia bogatymi w tłuszcze pokarmami, następuje utrata łaknienia. Należy spożywać masło, mleko pełnotłuste, śmietanę oraz lody.

Przy niedożywieniu powinno zwiększyć się spożycie węglowodanów. Zaleca się produkty o dużej wartości energetycznej, ale o małej objętości – cukier, miód, konfitury oraz dżemy. Należy dodawać cukier, najlepiej trzcinowy, do wszystkich napojów, soków oraz koktajli. Z racji niedoborów pierwiastków i witamin powinno zwiększyć się spożycie mleka i jego przetworów. Dzienne zaleca się wypicie nie mniej niż 1 litr mleka.

Wielkość posiłków nie może być za duża, małe objętościowo potrawy powinny być podawane często – 6-8 razy na dobę. Można jeść surowe, gotowane, smażone, pieczone potrawy, o ile nie ma przeciwwskazań zdrowotnych. Aby zwiększyć łaknienie, potrawy powinny być regularnie i ładnie podawane, smaczne, dobrze doprawione oraz urozmaicone.

Dieta przy niedożywieniu – co jeść i co pić?

Pomiędzy posiłkami należy jeść orzechy, bakalie, pić słodzoną wodę mineralną z cytryną i miętą, można pozwolić sobie na chałwę czy sezamki. Nie należy spożywać za dużo pokarmów typu fast-food, czy też słonych przekąsek – chipsów, paluszków, krakersów.

Kiedy wychudzenie organizmu jest większe, należy zastosować dietę łatwo strawną bogatobiałkową. Dieta ta dostarcza należytą ilość białka do budowy i odbudowy tkanek, enzymów, hormonów, białek osocza. Dieta ta często dotyczy osób w trakcie leczenia nowotworowego czy też w zaburzeniach psychicznych, jakim jest jadłowstręt psychiczny (anoreksja). W tych przypadkach oprócz leczenia żywieniowego musi być wdrożone leczenie psychiatryczne.

Dieta bogatobiałkowa, aby zaczęła przynosić rezultaty, musi mieć odpowiednią wartość energetyczną. Jeśli nie będzie to przestrzegane, białko zostanie wykorzystywane do celów energetycznych, a nie tak jak powinno do celów budulcowych i regeneracyjnych.

Planując jadłospis przy niedożywieniu, białko powinno stanowić w 2/3 białko pochodzenia zwierzęcego: ser twarogowy, mleko, masło, jajka, chude mięso czy też wędliny. Stanowią one doskonałe źródło o wysokiej wartości biologicznej, czyli białko te ma w swoim składzie komplet aminokwasów potrzebnych do syntezy własnych białek ustrojowych.

Dieta łatwostrawna i bogatobiałkowa powinna zawierać około 2300 kcal i 110 g białka. Taką gramaturę otrzymamy przy spożyciu produktów: 100g sera twarogowego, 600 ml mleka, 160 g chudego mięsa, ryb, drobiu bez kości, 50 g wędliny, 25 g jaj oraz produktów zbożowych – około 300 g. Ilość produktów jest uwarunkowana masą ciała pacjenta, aktywnością fizyczną oraz zastosowaniem diety. Osoby bardzo wyniszczone potrzebują większej ilości energii i białka – 2400 – 4000 kcal z białkiem w ilości 100 – 120 g.

Tłuszcze w diecie łatwostrawnej powinny pochodzić w większości z produktów białkowych. Węglowodany zaś stanowią połowę dobowego zapotrzebowania energetycznego pacjenta.

Podczas wdrożonego leczenia niedożywienia zazwyczaj pokrywana jest dobowa norma na witaminy i sole mineralne. W przypadku, gdy pacjent jest bardzo wyniszczony, należy wspomóc jego codzienny jadłospis o suplementy witaminowe.

Poprzez spożywanie produktów białkowych, zwiększa się spożycie sodu. W tym wypadku należy zmniejszyć ilość spożywanej soli do minimum, nie spożywać w nadmiarze produktów z nadmiarem soli – wędliny, konserwy. Konieczne jest picie wody mineralnej niskosodowej – nie mniej niż 2 litry dziennie.

Dieta na zwiększenie masy ciała jest podstawą do powrotu do zdrowia osób z niedoborem masy ciała, wyniszczonych czy też z problemami natury psychicznej. Dostarcza ona odpowiednich ilości składników odżywczych potrzebnych do zniwelowania zaistniałych niekorzystnych zmian w organizmie. W tym przypadku proces przybierania na wadze jest konieczny do odzyskania zdrowia.

Przykładowy przepis przy niedożywieniu

Śniadanie

2 mandarynki, 3 kanapki z pieczywa mieszanego z masłem, konfiturą, twarożkiem ze śmietaną, mleko z miodem.

II śniadanie

Jogurt owocowy z orzechami włoskimi, laskowymi i rodzynkami, 1 banan, szklanka soku pomarańczowego.

Obiad

Krem z brokułów z makaronem pełnoziarnistym i startym parmezanem.

Schab panierowany w sezamie i jajku, ziemniaki purée z masłem, surówka w kwaszonej kapusty marchewką, kompot jabłkowy.

Podwieczorek

Budyń waniliowy ze świeżymi owocami, koktajl mleczny z bananem.

Kolacja

Ryż brązowy z pieczonym jabłkiem, cynamonem i bitą śmietaną, herbata zielona.