Geofagia jako przykład piki
Pod pojęciem pica (łaknienie spaczone lub zespół spaczonego łaknienia) w Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych DSM-V rozumie się przewlekłe spożywanie substancji niejadalnych i nieodżywczych przez okres co najmniej jednego miesiąca, które jest nieodpowiednie dla poziomu rozwojowego danej osoby i nieakceptowane kulturowo.
Pica po raz pierwszy została opisana już w 400 r. p.n.e. przez Hipokratesa.
Jej najczęstsze formy to:
geofagia – jedzenie ziemi,
amylofagia – jedzenie surowej skrobi,
pagofagia – jedzenie lodu.
Według danych literaturowych pica najczęściej występuje u małych dzieci (nawet 33% diagnozowanych przypadków), co najprawdopodobniej ma związek z eksploracją otaczającego ich świata. Zaburzenie pojawia się też u kobiet w ciąży (20% przypadków), osób doświadczających problemów w nauce (10-15%) oraz dzieci z niepełnosprawnością intelektualną. Co ciekawe, formy tego zaburzenia wyjątkowo często obserwuje się u czarnoskórych kobiet o niskim statusie socjoekonomicznym (40-50%).
Zaburzenia z grupy pica należą do rzadkich przypadków. Szacuje się, że dotykają 1,1% dorosłych i 5% dzieci między 7. a 14. rokiem życia na całym świecie i występują znacznie częściej w krajach rozwijających się.
Warto wspomnieć, że geofagia nie jest wymysłem człowieka, ale ewolucyjnym przystosowaniem znanym w świecie zwierząt od tysiącleci. Zjadanie gleby jest praktykowane przez wiele ptaków (w tym papugi), niektóre gatunki nietoperzy, koni oraz małp z rzędu naczelnych. Eksperci nie są pewni, dlaczego tak się dzieje. Badania prowadzone z udziałem nietoperzy nie wykazały różnic w częstotliwości odwiedzania lizawek solnych dla nietoperzy z deficytami minerałów i bez nich.
Przeczytaj również:
Zaburzenia odżywiania – jakie są? Objawy. Jak się je leczy?
Czym jest spowodowane jedzenie ziemi?
Etiologia zespołu pica nie została jednoznacznie potwierdzona. U osób cierpiących na to schorzenie często obserwuje się niedobory żywieniowe, które produkty niespożywcze najprawdopodobniej mają uzupełnić, jak żelazo u kobiet ciężarnych, czy niski poziom cynku. Można więc przypuszczać, że spożywanie gleby ma na celu zlikwidowanie deficytów. Zaburzenia żywieniowe mogą być wyniesione wprost ze środowiska, w którym wychowywała się dana osoba.
Do typowych przekonań leżących u podstaw geofagii zalicza się wiarę w to, że gleba i zawarte w niej składniki:
wspierają łagodzenie zaburzeń żołądkowo-jelitowych,
ujędrniają skórę i likwidują przebarwienia,
działają ochronnie na organizm matki lub dziecka w okresie ciąży,
zapobiegają chorobom lub wspomagają ich leczenie poprzez absorpcję toksyn.
Czy obecnie jedzenie gleby jest nadal praktykowane?
Spożywanie gliny i zawartych w niej minerałów w niektórych kulturach jest praktykowane po dziś dzień. W Afryce spożywa się kaolinit, materiał z grupy krzemianów – dla supresji głodu, albo – z dodatkiem przypraw – dla czystej przyjemności. W zachodnich prowincjach Afryki popularnością cieszy się spożywanie kredy kalabash.
Na Haiti znane są „błotne ciasteczka” (kreol. Bonbon Té). To wypieki przygotowywane z połączenia tłuszczu i błota z dodatkiem przypraw. Spożywa je głównie najuboższa warstwa społeczeństwa, głównie dzieci i kobiety w ciąży – z uwagi na zawartość minerałów. Koszt wytworzenia błotnych ciasteczek jeszcze w 2008 roku był bardzo tani – za 5 dolarów amerykańskich można ich było otrzymać sto sztuk. W Indonezji znane są z kolei Ampo, przekąski przygotowywane z czystej gliny bez żadnych dodatków.
Przeczytaj również:
Napady głodu – skąd się biorą i jak sobie z nimi radzić?
Czy geofagia może być niebezpieczna dla przewodu pokarmowego?
Spożywanie uwodnionej gliny lub piasku może wydawać się irracjonalne, ale zjawisko geofagii w pewien sposób ma sens. W glebie znajduje się wiele witamin i minerałów, w tym witamina B12, której człowiek nie potrafi wytworzyć, aby magazynować, a także wapń, miedź, magnez, żelazo i cynk. Bakterie znajdujące się w ziemi mogą też wspierać mikrobiotę i neutralizować toksyny. Niestety w większości będą to związki w formie chemicznej nieprzyswajalnej (lub znacznie gorzej przyswajalnej) dla człowieka – nieorganicznej. Przekonanie więc, jakoby jedzenie ziemi mogło odżywić organizm, wydaje się więc błędne.
Co ciekawe, przypuszcza się, że w społecznościach, gdzie geofagia jest popularna, w kolejnych pokoleniach dochodzi do ekspresji genów odpowiedzialnych za spożywanie niejadalnych materiałów, więc wzorce mogą być powtarzane.
Oczywiście badacze są zgodni co do tego, że zachowania klasyfikowane jako pica mogą być niebezpieczne dla zdrowia człowieka. W szczególności drastycznie wzrasta ryzyko:
zarażenia jajami glisty,
infekcji bakteriami tężca,
zatrucia ołowiem i cynkiem,
zarażenia bakteriami obecnymi w odchodach, m.in. patogenami z rodziny E. coli i Salmonellą.
Trzeba też pamiętać, że konsumpcja niejadalnych fragmentów gleby może być też destrukcyjna dla zębów i prowadzić do niedrożności przewodu pokarmowego. Typowymi objawami niedrożności jelita są: silny i nagły ból brzucha, wzdęcia, nudności i wymioty.
Przeczytaj również:
Aerofagia – połykanie powietrza przy jedzeniu
Jak wygląda leczenie geofagii?
Diagnozowanie geofagii (a w szerokim kontekście zaburzeń typu pica) wymaga stwierdzenia równoległego występowania kilku oznak:
pacjent spożywa niejadalne przedmioty przez okres minimum 1 miesiąca;
rozwój umysłowy danej osoby pozwala przypuszczać, że zdaje sobie ona sprawę, że jedzenie ziemi może być szkodliwe i nie ma ona wartości odżywczych;
spożywanie gleby nie jest uzasadnione z powodów kulturowych lub medycznych.
Leczenie zaburzeń pica nie zawsze jest konieczne. U dzieci, podobnie jak u kobiet w ciąży, problemy te mijają same i nie wracają. W pozostałych przypadkach może pojawić się konieczność wdrożenia odpowiedniej psychoterapii. Mogą to być: terapie awersyjne (nauka tego, że spożywanie ziemi wiąże się z przykrymi konsekwencjami), terapie behawioralne (wyposażenie pacjenta w narzędzia pozwalające zwalczać utarty schemat zachowań), a także osłabianie niechcianych wzorców zachowań.
Naukowcy postulują wykorzystanie leków przeciwpsychotycznych. To grupa leków stosowanych m.in. u pacjentów z depresją lekooporną, schizofrenią i zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi.
Geofagia to rzadko spotykane zaburzenie, ale nie należy jej ignorować. Nawet jednorazowe spożycie nieprzeznaczonych do tego przedmiotów może skończyć się poważnymi problemami zdrowotnymi.
