Zaburzenia odżywiania – czym są?
Zaburzenia odżywania, znane także jako ED (od angielskiego eating disorders), to zaburzenia psychologiczne, których konsekwencje dotykają również sfery fizycznej. Charakteryzują się one niewłaściwą relacją z żywieniem się i/lub czynnością jedzenia i sklasyfikowane są w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD.
U podstaw zaburzeń odżywiania leżą zazwyczaj czynniki osobowościowe i rodzinne, choć należy też wspomnieć o wpływie wzorców kulturowych propagujących określone typy sylwetek.
Choć wiele osób uważa, że na zaburzenia odżywiania cierpią jedynie kobiety, nie jest to prawdą. Około 5–10 proc. chorych stanowią mężczyźni, a liczba ta może zmieniać się w zależności od rodzaju zaburzenia (na przykład w przypadku bigoreksji, gdzie na 1 chorującą kobietę przypada aż 4 mężczyzn). Na rozwój zaburzeń odżywiania szczególnie podatne są osoby w okresie adolescencji.
Przeczytaj również:
Jedzenie w nocy i podjadanie w nocy – jak pozbyć się nawyku nocnego jedzenia?
Rodzaje zaburzeń odżywiania – anoreksja
Istnieje kilka typów zaburzeń odżywiania. Jednym z bardziej znanych jest anorexia nervosa znana także jako „jadłowstręt psychiczny”. W przypadku anoreksji osoba cierpiąca na to zaburzenie jest przekonana o otyłości i potrzebie zrzucenia wagi mimo niskiej masy ciała. Tak silne kontrolowanie spożytego jedzenia prowadzi do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Niedobory żywieniowe stają się coraz większe, a unikanie jedzenia – coraz częstsze.
Anoreksja może doprowadzić do bardzo niskiej masy ciała i skrajnego wyniszczenia organizmu. W dalszym, zaawansowanym przebiegu choroby człowiek bezwzględnie potrzebuje leczenia szpitalnego, gdyż dochodzi do poważnych problemów zdrowotnych.
W przypadku anoreksji zdarza się, że zaburzenie to prowadzi niestety do śmierci chorego. Dlatego jadłowstręt psychiczny musi być rozpoznany i leczony tak szybko, jak się da – zanim rozwinie się w formę o ciężkim przebiegu.
Przeczytaj również:
Jedzenie kompulsywne – jak sobie radzić podczas napadu obżarstwa?
Zaburzenia odżywiania – bulimia
Choć wiele osób myśli, że to anoreksja jest najczęstszym zaburzeniem odżywiania, nie do końca jest to prawdą. Częściej diagnozuje się bulimię, znaną również jako „żarłoczność psychiczna”. W chorobie tej występuje kompulsywne objadanie się.
Napady objadania się występują w chorobie na przemian z fazami normalnego łaknienia. Jednak podobnie jak w anoreksji osoba dotknięta problemem dąży do kontroli masy ciała
Bulimię można podzielić na dwa podtypy: przeczyszczający (gdzie popularne jest stosowanie środków przeczyszczających lub wymiotowanie, aby doprowadzić do zmniejszenia masy ciała) oraz nieprzeczyszczający – w nim okresy pochłaniania dużej ilości jedzenia przeplatane są głodzeniem się lub intensywną aktywnością fizyczną, co ma doprowadzić do zredukowania masy ciała. Przez prowokowanie wymiotów osoby z bulimią często mają również problemy w obrębie jamy ustnej – na przykład z uzębieniem. Także środki przeczyszczające w takiej ilości nie pozostają obojętne dla organizmu.
Przeczytaj również:
Głodzenie się – jakie mogą być skutki i konsekwencje stosowania głodówek?
Inne zaburzenia odżywiania
Choć jadłowstręt psychiczny i żarłoczność psychiczna należą do głównych zaburzeń odżywiania, nie są jedynymi ich formami. Coraz częściej słyszy się o ortoreksji (nadmiernym skupieniu na rzekomo zdrowym i stylu życia), co w praktyce wywołuje nieprawidłowe zachowania żywieniowe, eliminację potrzebnych składników odżywczych i prowadzi do poważnych niedoborów pokarmowych.
Ortoreksję trudno jest zdiagnozować, gdyż paradoksalnie celem osoby z tym zaburzeniem jest zdrowe odżywianie i skupia się ona na spożywaniu jedynie zdrowych produktów odżywczych.
Jednak nadmierna obsesja na tym punkcie ma zarówno konsekwencje natury psychologicznej, jak i może prowadzić do zbyt niskiej masy ciała. Ortoreksji nie wymienia się jeszcze oficjalnie w spektrum zaburzeń odżywiania, mówi się jednak o niej coraz częściej.
Innym przykładem jest bigoreksja. Osoba cierpiąca na bigoreksję skupia się na budowaniu i kształtowaniu sylwetki, która – jak w przypadku anoreksji – nigdy nie jest wystarczająco idealna. Problemem staje nadmierna aktywność fizyczna, a także zażywanie substancji mających na celu przyrost tkanki mięśniowej. Wbrew pozorom, daleko jest tu również do zdrowych nawyków żywieniowych – osoby z bigoreksją, tak jak i te z ortoreksją, eliminują niejednokrotnie rzeczy potrzebne w diecie, jednak według nich szkodliwe i zbędne.
Przeczytaj również:
Głód czy apetyt – po czym rozpoznać, że jest się głodnym?
Nietypowe zaburzenia odżywiania
Istnieją również nietypowe zaburzenia odżywiania, gdzie kontrola masy ciała czy wygląd sylwetki wcale nie są głównym problemem chorego. Należą do nich między innymi takie przypadłości, jak syndrom pica, który wiąże się z potrzebą zjadania przedmiotów czy substancji nieprzeznaczonych do konsumpcji. Często występuje u dzieci i zdarza się, że jest związany z niedoborami żywieniowymi.
Kolejny przykład to zespół przeżuwania, który charakteryzuje się cofaniem się treści pokarmowych z żołądka do jamy ustnej i kolejnym przeżuwaniem. Zespół przeżuwania znany jest również jako zespół ruminacji. Czasami dochodzi na końcu do wypluwania treści pokarmowej. Zaburzenie przeżuwania nie zawsze od razu jest kojarzone z zaburzeniami łaknienia.
Innym przykładem jest zespół nocnego jedzenia. Osoba, która zmaga się z tym problemem, potrafi wielokrotnie wstać w nocy w celu spożywania pokarmów.
Zespół nocnego jedzenia często skutkuje zaburzeniami snu – cierpiący na ten syndrom nie jest w stanie zasnąć bez zjedzenia czegokolwiek.
Odbija się to mocno na ich zdrowiu psychicznym, a epizody objadania się wywołują u nich później poczucie winy.
Przeczytaj również:
Polifagia – czym jest, kiedy występuje, objawy, jak leczyć?
Przyczyny zaburzeń odżywiania
Zaburzenia odżywiania mają swoje źródło w psychice. Najczęściej mówi się tutaj o predyspozycjach psychicznych oraz wzorcach i przekonaniach wyniesionych z otoczenia.
W przypadku wielu zaburzeń odżywiania problemem jest nawracające poczucie utraty kontroli, które chory rekompensuje sobie zastępczo kontrolą masy ciała i przyjmowanych posiłków.
Potem następuje jednak poczucie utraty kontroli nad ilością spożywanych pokarmów i powstaje błędne koło. Często na zaburzenia odżywiania zapadają osoby wrażliwe, z tendencją do perfekcjonizmu i obawami przed porażką. Cechują je: niskie poczucie własnej wartości, niska samoocena i poczucie beznadziejności rzeczywistości, w której funkcjonują.
Z anoreksją często współwystępują zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, ale zaburzenia odżywiania nieraz wiążą się też z zaburzeniami nastroju. Można to zauważyć na przykładzie kompulsywnego objadania się, choć w efekcie chory spożywa tak dużo pokarmu, że doprowadza do nieprzyjemnego uczucia nadmiernej pełności.
Przeczytaj również:
Aerofagia – połykanie powietrza przy jedzeniu
Zaburzenia odżywiania – objawy
Objawy zaburzeń odżywiania mogą wyglądać różnie, ze względu na odmienną charakterystykę różnych typów ED. Mogą to być: obsesyjne liczenie kalorii, prowokowanie wymiotów czy unikanie jedzenia używanego za „niezdrowe”, napady objadania się czy powtarzające się epizody jedzenia w nocy, a także sytuacje odczuwania skrajnego niepokoju na myśl o jedzeniu czy zmianie nawyków żywieniowych. Wszystkie takie objawy warto skonsultować ze specjalistą w dziedzinie zaburzeń odżywiania.
Zaburzenia odżywiania – konsekwencje
Zaburzenia odżywiania prowadzą do pogorszenia funkcjonowania człowieka nie tylko na poziomie psychicznym, ale i fizycznym.
Mogą wywołać zaburzenia hormonalne (problemy z prawidłowym wydzielaniem hormonów), kłopoty z drożnością przewodu pokarmowego, spowodować niskie ciśnienie krwi, zaburzenia snu, a w skrajnych przypadkach – wyniszczenie organizmu prowadzące do śmierci.
Dlatego nie warto ich bagatelizować. Należy udać się po pomoc do lekarza i eksperta z zakresu psychologii odżywiania, aby pomogli rozpoznać zaburzenia jedzenia i doradzić odpowiednie leczenie.
Leczenie zaburzeń odżywiania – jak wygląda?
Metody leczenia w przypadku zaburzeń odżywania to przede wszystkim farmakoterapia i psychoterapia. Jeżeli doszło do poważnych konsekwencji zdrowotnych w obrębie zdrowia somatycznego, zazwyczaj wdrożona jest hospitalizacja w celu naprawy szkód.
Same zaburzenia odżywiania często wiążą się z leczeniem towarzyszących chorób czy zaburzeń psychicznych, a proces ten prowadzi psychiatra.
Ze względu na psychologiczne podłoże przypadłości bardzo ważna jest także psychoterapia, na której człowiek uczy się budować poczucie własnej wartości i rezygnacji z nadmiernej kontroli. Leczenie zaburzeń odżywiania jest długim procesem, jednak jest niezbędne, by powrócić do pełnego dobrostanu.
