Klaustrofobia – co to jest?
Klaustrofobia to zaburzenie psychiczne należące do tak zwanych fobii specyficznych. Fobie cechują się lękiem przed określonymi sytuacjami czy obiektami. Czynniki wywołujące lęk w tym przypadku to przebywanie w zamkniętych pomieszczeniach, szczególności ciasnych. Osoby cierpiące na klaustrofobię, znajdując się w sytuacji powodującej lęk, nieraz doświadczają ataków paniki. Dlatego starają się za wszelką cenę uniknąć przebywania w zamkniętych przestrzeniach.
Badaniami nad tą fobią zajmują się specjaliści z zakresu zdrowia psychicznego, oni także prowadzą leczenie klaustrofobii, które ma na celu nauczenie pacjenta walki z irracjonalnym strachem i umożliwienie mu na poczucie bezpieczeństwa również w zamkniętych pomieszczeniach.
Samo wyrażenie klaustrofobia pochodzi od łacińskiego claustrum, gdzie jednym z ze znaczeń jest zamknięcie. Warto dodać, że to jedna z częstszych fobii, a same fobie również nie należą do rzadkości – szacuje się, że cierpi na nie ok. 7-8% mężczyzn i 15% kobiet. Klaustrofobia jest o tyle problematyczna, że trudno przez całe życie unikać małych pomieszczeń – i trudno też przewidzieć kiedy się w nich znajdziemy.
Klaustrofobia – przyczyny
Bardzo ciężko jednoznacznie stwierdzić co powoduje wystąpienie klaustrofobii. Uważa się, że u różnych osób może być ona spowodowana odmiennymi czynnikami, choć wiadomo, że do rozwoju tego schorzenia dochodzi zwykle w dzieciństwie.
Najczęstsze teorie próbujące tłumaczyć przyczyny klaustrofobii:
Traumatyczne wydarzenia z przeszłości – wiele różnych zdarzeń może spowodować w późniejszym życiu strach przed przebywaniem w ciasnych i zamkniętych pomieszczeniach. Klaustrofobii mogą doświadczać osoby, które na skutek wypadku drogowego zostały uwięzione w rozbitym pojeździe, na dłuższy czas utknęły w windzie lub w ramach żartu bądź kary były zamykane przez rówieśników czy rodziców w toalecie albo w szafie.
Przejęcie niepoprawnych reakcji od rodziców – tak jak w przypadku innych fobii, uważa się, że klaustrofobia u dziecka może rozwinąć się na skutek obserwacji bezpodstawnych lęków rodziców czy opiekunów.
Nawracanie nieuświadomionych lęków i problemów związanych z przyjściem na świat – ta psychoanalityczna teoria ma dzisiaj coraz mniej zwolenników. Zakłada ona, że klaustrofobia może być związana z traumą związaną z przechodzeniem dziecka przez kanał rodny matki.
Zmniejszenie objętości ciała migdałowatego – ciało migdałowate jest strukturą należącą do układu limbicznego, która bierze udział w reakcjach na sytuacje stresowe, jego objętość u ludzi dotkniętych różnymi rodzajami fobii jest mniejsza, niż u osób nie wykazujących zaburzeń nerwicowych.
Najczęstsze objawy klaustrofobii
Jakie są objawy klaustrofobii? Przeważnie po znalezieniu się w ciasnym pomieszczeniu osoby cierpiące na tę fobię natychmiast zaczynają odczuwać niepokój i inne objawy, są to: zawroty głowy, uczucie braku powietrza, przyśpieszone bicie serca i dyskomfort w klatce piersiowej, a także zimne poty i drżenie rąk.
Objawy klaustrofobii obejmują:
bardzo silny lęk, który w skrajnej postaci może przyjmować postać pełnoobjawowego ataku paniki,
zawroty głowy oraz nudności,
zaburzenia widzenia,
szybkie bicie serca,
pocenie się dystalnych części kończyn,
przyspieszenie oddechu,
duszność,
uczucie gorąca,
bóle w obrębie brzucha lub klatki piersiowej,
napływ fatalistycznych myśli,
silna dezorientacja,
drżenie rąk.
Klaustrofobia może mieć różne nasilenie – jednak w skrajnych przypadkach wiąże się z intensywnym strachem. Przyśpieszona akcja serca staje się dodatkowym sygnałem dla układu nerwowego, który dostaje informację o potencjalnym niebezpieczeństwie, w którym się znajdujemy. W ten sposób lęk przed zamkniętymi pomieszczeniami staje się błędnym kołem. To właśnie prowadzi do ataków paniki.
Osoby cierpiące na klaustrofobię boją się nieraz do tego stopnia samych objawów, że doprowadzić je to może do zaburzeń lękowych, zwłaszcza gdy często napotykają na sytuacje wywołujące lęk (na przykład przebywanie w zamkniętych pomieszczeniach) i utrudnia im to codziennie funkcjonowanie.
Lęk przed małymi przestrzeniami może pojawiać się w wielu różnych sytuacjach. Typowym momentem pojawienia się patologicznego strachu jest próba skorzystania z udogodnienia jakim jest winda. Osoba cierpiąca na klaustrofobię bardzo często będzie też miała problemy ze skorzystaniem z publicznej toalety czy jazdy małym samochodem, a lot samolotem może okazać się całkowicie niemożliwy.
Klaustrofobia może przejawiać się także w sytuacjach, które nie rozgrywają się w zamkniętej, małej przestrzeni, ale gdy droga ucieczki jest ograniczona. Przykład stanowi tu wizyta w gabinecie dentystycznym czy przebywanie wśród tłumu ludzi.
Osoba cierpiąca z powodu klaustrofobii z całą pewnością będzie unikać aktywności, takich jak nurkowanie czy speleologia (penetrowanie i odkrywanie jaskiń), a nade wszystko przekładać będzie czas na świeżym powietrzu czy w dużych, dobrze sobie znanych wnętrzach.
Medycynie znany jest lęk stanowiący niejako przeciwieństwo klaustrofobii. Agorafobia to paniczny, przytłaczający strach przed przebywaniem na otwartej przestrzeni czy nawet wyjściem z domu. Agorafobia podobnie jak klaustrofobia może ujawnić się w dużym zgromadzeniu ludzi, lecz w tym przypadku strach będzie jednak dotyczył tego, że w tłumie nikt nie pomoże osobie z atakiem fobii, a nie będzie związany z poczuciem uwięzienia lub braku możliwości ucieczki, jak ma to miejsce w klaustrofobii.
Objawy klaustrofobii a rezonans magnetyczny
Osoby cierpiące na klaustrofobię często dostają ataków paniki podczas badania rezonansem magnetycznym. Ze względu na charakterystykę maszyny i konieczność leżenia w ciasnej przestrzeni, w której nie wolno się poruszać, lęk szybko się aktywuje. To jedna z częstych sytuacji wywołujących objawy klaustrofobii, jak przyspieszony oddech czy przyspieszone bicie serca.
Niekiedy osoby z klaustrofobią rezygnują z potrzebnego badania rezonansem, ponieważ nie są w stanie wytrzymać objawów lęku – same negatywne myśli o ciasnej przestrzeni to już przyspieszona akcja serca. Mogą poddać się badaniu dopiero po podaniu leków uspokajających, jeśli to możliwe.
Przeczytaj również:
Rezonans magnetyczny otwarty i półotwarty – czy jest równie dokładny jak rezonans tubowy?
Możliwości leczenia klaustrofobii
Fobia to zaburzenie lękowe charakteryzujące dużą uciążliwością. Jeśli zaburza nam codzienne funkcjonowanie, warto rozważyć metody leczenia i terapii. Warto dodać, że istnieją skuteczne metody radzenia sobie z klaustrofobią, więc unikanie przebywania w zamkniętych przestrzeniach nie jest konieczne. Tym bardziej że wielokrotnie jest to po prostu trudne dla człowieka dotkniętego fobią. W takich przypadkach konieczna jest pomoc odpowiedniego specjalisty.
Fobie to zaburzenia psychiczne, które można z dużym prawdopodobieństwem całkiem wyleczyć. Dotyczy to również fobii przebywania w zamkniętych przestrzeniach. Ta grupa zaburzeń lękowych jest bowiem dość dobrze podatna na terapię.
Objawy klaustrofobii – jak radzić sobie doraźnie?
Co, jeśli klaustrofobia pojawia się jeszcze przed przejściem terapii? Niestety nie ma jednorazowego leku na fobię, który pomógłby pozbyć się jej natychmiast (lekarze czasem zapisują leki uspokajające, jednak mają one działanie doraźne). Pomocne są techniki, które pacjent może stosować na bieżąco. Jeśli czujemy, że pojawia się lęk, warto postawić na odwracanie uwagi – rozmowę z kimś bliskim, jeśli jest obok (to również dodatkowe wsparcie), skupienie uwagi na czymś trzymanym w ręku, liczenie od tyłu w głowie...
Przydatne jest także głębokie oddychanie, które umożliwia uspokojenie organizmu i wysłanie do mózgu informacji, że nie dzieje się nic złego. Warto jednak pamiętać, że głębokie oddychanie to nie szybkie hausty powietrza – wówczas może dojść do hiperwentylacji, która powoduje lekkie uczucie duszności, a to osobie w lęku zdecydowanie nie pomaga. Tym bardziej że klaustrofobia często kojarzy się z brakiem powietrza, niemożnością oddychania i odcięciem od tlenu – stąd częste ataki w windach czy piwnicach, gdzie nie ma okien.
Klaustrofobia potrafi być koszmarem, szczególnie dla osób, dla których przebywanie w ciasnych, zamkniętych pomieszczeniach jest na przykład niezbędne w czasie pracy. Jednak warto wiedzieć, że można z nią sobie poradzić. Psychoterapeuta z pewnością pomoże osobie, dla której klaustrofobia jest problemem – wystarczy dać sobie szansę na pozbycie się fobii.
Leczenie klaustrofobii – na czym polega?
Leczenie klaustrofobii w większości przypadków opiera się na zastosowaniu psychoterapii poznawczo- behawioralnej. Niekiedy, jeśli lęk przed przebywaniem w ciasnej przestrzeni jest wyjątkowo silny, warto udać się także do lekarza psychiatry, po stosowną farmakoterapię. Czasami fobii towarzyszą zaburzenia lękowo-depresyjne i jeśli pacjent spełnia ich kryteria diagnostyczne, mogą być konieczne leki przeciwdepresyjne lub uspokajające, nie jest to jednak regułą.
Osoby cierpiące na klaustrofobię często poddawane są terapii ekspozycyjnej. Terapia poznawczo- behawioralna oparta na ekspozycji zakłada stopniowe oswajanie i konfrontowanie pacjenta z obiektem lęku. Choć dla osoby z klaustrofobią w pierwszym momencie brzmi to strasznie, sukcesy terapii ekspozycyjnej są bardzo duże. Z całą pewnością wszystko dzieje się przy uwzględnieniu natężenia lęku i aktualnych możliwości pacjenta. Pacjent uczy się oswajać sytuacje wywołujące lęk, rozmawiać o nich, a w dalszych etapach, również oglądać je czy częściowo w nich uczestniczyć.
Przeczytaj również:
Terapia ACT – na czym polega, komu pomoże, ćwiczenia
Nowoczesne metody leczenia klaustrofobii
Badania z ostatnich lat pokazują, że klasyczne leczenie klaustrofobii (psychoterapia poznawczo‑behawioralna i stopniowa ekspozycja) wciąż jest podstawą terapii, ale pojawiły się również bardziej nowoczesne metody. Są to:
Terapia wirtualnej rzeczywistości (VRET) – VRET wykorzystuje google VR do tworzenia realistycznych scenariuszy (np. jazda windą, zatłoczony pociąg). Badania pokazują, że pacjenci czują obecność w wirtualnym świecie i odczuwają strach podobny do realnego – dzięki temu możliwe jest stopniowe odwrażliwianie. Aplikacja testowana przez niemieckich terapeutów miała różne poziomy trudności (czas trwania, wielkość windy, obecność innych osób). Uczestnicy uznali, że obecność terapeuty zwiększa poczucie bezpieczeństwa.
EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) – terapia polegająca na odwrażliwianiu za pomocą ruchu gałek ocznych czy naprzemienne stukanie dłoni. Metoda nie wymaga bezpośredniej ekspozycji i bywa efektywna czasowo, bo często wymaga mniejszej liczby sesji niż tradycyjne CBT.
Hipnoterapia – w stanie kontrolowanej relaksacji terapeuta pomaga dotrzeć do podświadomych przyczyn lęku i „przeprogramować” reakcje pacjenta. Techniki takie jak progresywna relaksacja czy wizualizacja mogą redukować poziom stresu i wzmacniać poczucie kontroli.
Dialektyczna terapia behawioralna (DBT) – opracowana pierwotnie dla osób z zaburzeniem osobowości borderline, DBT łączy elementy akceptacji i zmiany. Pomaga ona redukować zachowania unikowe i uczy regulacji emocji, co może zmniejszyć lęk oraz poszerzyć „strefę komfortu” osób z klaustrofobią.
Akupunktura – niektóre ośrodki stosują akupunkturę jako terapię uzupełniającą. Celem jest zrównoważenie energetyczne organizmu, co według zwolenników może przynosić uspokojenie. W jednym z badań pacjenci z klaustrofobią poddawani rezonansowi magnetycznemu (MRI) otrzymali prawdziwą akupunkturę lub zabieg placebo. Grupa otrzymująca prawdziwą akupunkturę miała 92,5% skuteczność w łagodzeniu lęku; grupy placebo osiągnęły odpowiednio 25% i 17,5% Badacze sugerują, że akupunktura przed badaniem MRI może zmniejszyć potrzebę sedacji u osób z klaustrofobią
Terapia interoceptywna – ta metoda skupia się na wywoływaniu i tolerowaniu nieprzyjemnych doznań fizycznych, takich jak hiperwentylacja czy zawroty głowy. Bywa stosowana przy specyficznych fobiach, gdy strach związany jest z odczuciami ciała. Pacjent np. z klaustrofobią uczy się, że objawy fizjologiczne (szybki oddech, uczucie duszności) są niegroźne.
Metody te nie zastępują tradycyjnej terapii, ale stanowią obiecujące uzupełnienie i mogą być szczególnie pomocne u osób, które nie reagują na klasyczne podejście lub obawiają się realnej ekspozycji.
współpraca: lek. Marcin Setlak
