Czym jest kwetiapina?
Kwetiapina to lek należący do grupy atypowych leków przeciwpsychotycznych, stosowany głównie w leczeniu schizofrenii, zaburzeń afektywnych dwubiegunowych oraz dużej depresji. Działa poprzez blokowanie receptorów serotoninowych i dopaminowych w mózgu, co przyczynia się do łagodzenia objawów psychotycznych i stabilizacji nastroju. Kwetiapina występuje w postaci tabletek i jest dostępna pod różnymi nazwami handlowymi (np. Ketrel, Kwetaplex czy Bonogren, zarówno w monoterapii, jak i w skojarzeniu z innymi lekami (np. w leczeniu depresji jednobiegunowej).
Wskazania do stosowania kwetiapiny
Kwetaplex znajduje zastosowanie w:
terapii schizofrenii,
leczeniu zaburzeń związanych z chorobą afektywną dwubiegunową, obejmujących:
epizody manii o nasileniu umiarkowanym do ciężkiego,
ciężkie epizody depresyjne występujące w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej,
profilaktyce nawrotów zarówno epizodów maniakalnych, jak i depresyjnych u pacjentów, którzy wcześniej uzyskali poprawę podczas terapii kwetiapiną.
Zastosowanie pozarejestracyjne kwetiapiny
W licznych opracowaniach podkreśla się, że kwetiapina należy do leków najczęściej stosowanych poza wskazaniami rejestracyjnymi, czyli off-label. W psychiatrii takie wykorzystanie farmakoterapii stanowi raczej powszechną praktykę niż wyjątek, co kontrastuje z systemem badań i rejestracji leków, który nie do końca odpowiada realiom tej dziedziny medycyny. Kwetiapina wyróżnia się wyjątkowo szerokim profilem działania, a jej zastosowania, zarówno oficjalne, jak i te niewymienione w rejestrze, obejmują znaczną część najczęściej spotykanych zaburzeń psychicznych.
Przeczytaj również:
Esketamina na lekooporną depresję. Leczenie na NFZ
Działanie kwetiapiny
Kwetiapina to „atypowy” lek przeciwpsychotyczny o złożonym, wielotorowym mechanizmie działania. Zarówno sama substancja czynna, jak i jej aktywny metabolit – norkwetiapina – oddziałują na szeroki zestaw receptorów neuroprzekaźnikowych w mózgu: między innymi serotoninowych (5-HT₂), dopaminowych (D₁ i D₂), histaminowych, a także adrenergicznych α₁ i częściowo α₂.
W porównaniu do starszych leków przeciwpsychotycznych, które wykazywały silne blokowanie receptorów D₂, co często prowadziło do objawów pozapiramidowych, kwetiapina wyróżnia się większą selektywnością: jej działanie na receptory serotoninowe 5-HT₂ jest względnie silniejsze niż na dopaminowe D₂, co przyczynia się do niższego ryzyka typowych ruchowych skutków ubocznych.
Jeśli chodzi o czas ujawnienia się efektu terapeutycznego, wiele zależy od indywidualnych cech pacjenta. Zwykle jest to około kilku tygodni. Wieloreceptorowy mechanizm działania oznacza, że kwetiapina może wpływać jednocześnie na różne aspekty zachowania i nastroju (psychotyczne, afektywne, lękowe), co w praktyce przekłada się na szeroki zakres korzyści klinicznych.
Dawkowanie i sposób stosowania
Dawki kwetiapiny są zależne od indywidualnych potrzeb pacjenta, rodzaju i nasilenia leczonego schorzenia, a także od odpowiedzi na terapię.
Lek występuje w postaci tabletek o standardowym, natychmiastowym uwalnianiu lub w formie o przedłużonym uwalnianiu, które stosuje się tylko raz dziennie. Początkowa dawka zazwyczaj jest niska i stopniowo zwiększana w celu minimalizacji działań niepożądanych oraz uzyskania optymalnego efektu terapeutycznego. Dobór dawki zależy od wieku pacjenta, współistniejących chorób, innych przyjmowanych leków oraz indywidualnej reakcji na terapię.
Leczenie kwetiapiną może trwać od kilku tygodni do nawet kilku miesięcy, a w niektórych przypadkach konieczne jest długoterminowe stosowanie, szczególnie w leczeniu chorób przewlekłych, takich jak schizofrenia czy choroba afektywna dwubiegunowa.
Przeczytaj również:
Depresja maskowana (atypowa, subdepresja) – leczenie, objawy, maska bólowa
Skutki uboczne kwetiapiny
Do najczęstszych działań niepożądanych należą:
podwyższone stężenie triglicerydów w surowicy,
zwiększenie stężenia cholesterolu całkowitego (głównie frakcji LDL),
przyrost masy ciała,
zawroty głowy,
senność,
suchość błon śluzowych jamy ustnej,
zespół odstawienia (stosowania) leku.
Podczas leczenia, szczególnie na początku terapii oraz po zmianie dawki, konieczne jest dokładne monitorowanie pacjentów, zwłaszcza tych z grup podwyższonego ryzyka. Należy poinformować pacjentów oraz ich opiekunów o konieczności uważnego obserwowania wszelkich objawów nasilania się choroby, zachowań lub myśli samobójczych, a także nietypowych zmian w zachowaniu. W przypadku wystąpienia takich objawów, należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem.
W codziennej praktyce niezbędne jest monitorowanie podstawowych parametrów metabolicznych (masa ciała, obwód talii, BMI, stężenie glukozy, profil lipidowy), ponieważ stosowanie kwetiapiny wiąże się z ryzykiem wywoływania zaburzeń gospodarki węglowodanowej.
Czy kwetiapina uzależnia?
Kwetiapina, będąca lekiem przeciwpsychotycznym, zazwyczaj nie uzależnia fizycznie, jednak istnieje ryzyko rozwoju uzależnienia psychicznego, zwłaszcza przy długotrwałym i niekontrolowanym stosowaniu.
Mechanizm uzależnienia psychicznego opiera się na powiązaniu leku z odczuwaniem ulgi, poprawy nastroju lub zmniejszenia objawów chorobowych, co może prowadzić do silnej potrzeby jego kontynuowania mimo braku wskazań medycznych. Nadużywanie kwetiapiny może wystąpić, gdy lek jest stosowany niezgodnie z zaleceniami lekarza, np. w celu uzyskania efektu relaksującego czy euforycznego.
Niezwykle ważne jest, aby nie odstawiać kwetiapiny samodzielnie, ponieważ nagłe przerwanie terapii może prowadzić do nasilenia objawów choroby, wystąpienia zespołu odstawiennego lub innych powikłań zdrowotnych. Wszelkie zmiany w dawkowaniu lub zaprzestanie stosowania kwetiapiny powinny odbywać się wyłącznie pod nadzorem lekarza.
Przeczytaj również:
Leki psychotropowe – nazwy, rodzaje, sposób działania, wskazania i przeciwwskazania, skutki uboczne
Przeciwwskazania i środki ostrożności
Kwetiapina nie powinna być stosowana u osób z udokumentowaną nadwrażliwością na kwetiapinę lub którąkolwiek substancję pomocniczą preparatu.
Jednoczesne przyjmowanie niektórych leków – szczególnie inhibitorów enzymu CYP3A4 (np. niektórych leków przeciwgrzybiczych, antybiotyków z grupy makrolidów, leków stosowanych przy HIV czy nefazodonu) – jest przeciwwskazane ze względu na ryzyko znacznego wzrostu stężenia kwetiapiny i nasilenia działań niepożądanych.
Ponadto kwetiapina wymaga ostrożności w kilku szczególnych sytuacjach zdrowotnych:
przy zaburzeniach czynności wątroby,
u pacjentów z chorobami układu krążenia (np. zaburzeniami rytmu serca, niskim ciśnieniem, ryzykiem zakrzepów),
przy padaczce lub predyspozycji do napadów drgawkowych,
przy cukrzycy,
zaburzeniach krwi (np. małej liczbie białych krwinek),
u osób z zaburzeniami oddawania moczu,
u osób z bezdechem sennym,
a także u osób z chorobą neurodegeneracyjną (np. otępienie, choroba Parkinsona).
Z tej przyczyny w grupie pacjentów w podeszłym wieku – zwłaszcza z otępieniem – stosowanie kwetiapiny bywa szczególnie niezalecane lub wymaga ścisłej kontroli.
Alkohol i inne leki – na co uważać
Podczas terapii kwetiapiną należy unikać spożywania alkoholu. Jednoczesne przyjmowanie kwetiapiny i alkoholu może nasilać działanie sedatywne (senność, osłabienie, zaburzenia funkcji psychomotorycznych) i zwiększać ryzyko działań niepożądanych. Ponadto, kwetiapina wchodzi w istotne interakcje z lekami wpływającymi na metabolizm wątrobowy, np. z induktorami enzymów (jak niektóre leki przeciwpadaczkowe), co może obniżyć jej skuteczność, albo z inhibitorami CYP3A4, co może podnieść ryzyko toksyczności. Konieczne jest też zachowanie ostrożności przy łączeniu kwetiapiny z innymi lekami działającymi na ośrodkowy układ nerwowy lub lekami przeciwcholinergicznymi.
Ciąża i karmienie piersią
Stosowanie kwetiapiny w okresie ciąży lub karmienia piersią wymaga ostrożnej oceny korzyści względem potencjalnego ryzyka – decyzję zawsze podejmuje lekarz.
W przypadku karmienia piersią w okresie laktacji, najczęściej zaleca się zaniechanie karmienia.
Cena i dostępność kwetiapiny
Kwetiapina jest lekiem stosowanym głównie w leczeniu schizofrenii, zaburzeń afektywnych i stanów lękowych. Cena kwetiapiny w aptekach może się różnić w zależności od dawki oraz wielkości opakowania. leki z kwetiapiną należą do grupy leków urzędowych - oznacza to, że ceny danego preparatu są takie same w każdej aptece.
W Polsce kwetiapina jest lekiem refundowanym przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ), co oznacza, że w konkretnych wskazaniach pacjenci ponoszą jedynie część kosztów, a resztę pokrywa refundacja. Na rynku dostępne są różne preparaty zawierające kwetiapinę, najczęściej w formie tabletek o dawkach od 25 mg do 400 mg, co pozwala na dostosowanie terapii do indywidualnych potrzeb pacjenta.
