Na czym polega terapia DBT?
Twórczynią terapii DBT jest amerykańska psycholożka Marsha M. Linehan, która w latach 80. XX wieku poszukiwała skutecznych metod leczenia osób z zaburzeniem osobowości borderline. Pacjenci ci często doświadczają silnych emocji, podejmują próby samobójcze, mają tendencje do samookaleczania się. Linehan zauważyła, że klasyczne metody terapii poznawczo-behawioralnej (CBT) nie zawsze przynosiły oczekiwane rezultaty. Dlatego wprowadziła elementy filozofii dialektycznej oraz mindfulness, tworząc podejście bardziej elastyczne i nastawione na akceptację pacjenta.
Podstawą DBT jest dialektyka, czyli uznanie, że dwie pozornie sprzeczne rzeczy mogą być jednocześnie prawdziwe. Kluczowym przykładem jest równoczesne dążenie do akceptacji siebie takim, jakim się jest, oraz do zmiany zachowań i nawyków, które powodują cierpienie.
Terapia DBT skupia się na czterech głównych modułach umiejętności:
Mindfulness (uważność) – uczenie się bycia „tu i teraz”, świadomego przeżywania chwili i obserwowania własnych myśli bez oceniania.
Regulacja emocji – rozwijanie zdolności rozumienia i kontrolowania emocji, tak aby nie przejmowały pełnej władzy nad zachowaniem.
Tolerancja dyskomfortu – nauka radzenia sobie z trudnymi sytuacjami i kryzysami bez uciekania się do szkodliwych zachowań.
Skuteczność interpersonalna – budowanie zdrowych relacji, asertywności i umiejętności proszenia o wsparcie.
Dialektyczna terapia behawioralna to terapia strukturalna – często łączy sesje indywidualne, trening grupowy, a także kontakt telefoniczny z terapeutą w sytuacjach kryzysowych. Dzięki temu pacjent otrzymuje wsparcie zarówno w zrozumieniu siebie, jak i w praktycznym ćwiczeniu nowych umiejętności.
Przeczytaj również:
Rodzaje psychoterapii – jakie są? Która jest najskuteczniejsza i którą wybrać?
Komu zaleca się terapię DBT?
Choć DBT pierwotnie stworzono dla osób z zaburzeniem osobowości borderline, obecnie stosuje się ją w znacznie szerszym zakresie. Badania pokazują, że może być skuteczna w przypadku:
osób zmagających się z samookaleczeniami i myślami samobójczymi,
pacjentów z zaburzeniami odżywiania (anoreksja, bulimia, kompulsywne objadanie się),
osób z uzależnieniami (np. od alkoholu, substancji psychoaktywnych czy zachowań kompulsywnych),
osób cierpiących na PTSD i inne zaburzenia wynikające z traumy,
pacjentów z zaburzeniami nastroju (np. depresja, choroba afektywna dwubiegunowa),
osób, które doświadczają trudności w relacjach interpersonalnych, niskiej samooceny, wybuchów złości i trudności w kontroli emocji.
DBT wydaje się optymalnym rozwiązaniem dla pacjentów doświadczających intensywnych emocji i ze skłonnościami do destrukcyjnych zachowań. Warto jednak podkreślić, że jest to kwestia mocno indywidualna – czasem poszukiwania odpowiedniego dla siebie nurtu, a nawet konkretnego specjalisty trwają. Nie warto się zniechęcać po pierwszych niepowodzeniach.
Główne zasady DBT
Terapia DBT bazuje na kilku kluczowych założeniach, które wyróżniają ją spośród innych nurtów:
Akceptacja i zmiana – terapeuta jednocześnie wspiera pacjenta w akceptowaniu siebie i motywuje go do zmiany (na przykład w sytuacji, gdy pacjent twierdzi, że nienawidzi swoich zachowań destrukcyjnych, terapeuta może powiedzieć: Rozumiem, że cierpisz i trudno ci inaczej poradzić sobie z napięciem. Masz prawo czuć to, co czujesz. Spróbujmy jednak razem poszukać innych sposobów rozładowania emocji – na przykład użyć kostki lodu zamiast okaleczania się).
Dialektyka – zamiast patrzeć zero-jedynkowo, DBT zachęca do łączenia przeciwieństw (w sytuacji gdy pacjent twierdzi, że albo jest idealny, albo do niczego się nie nadaje, terapeuta wskazuje szerszą perspektywę: Możesz być wartościowy, nawet jeśli popełniasz błędy. Możesz jednocześnie czuć się niewystarczający i mieć mocne strony, które pomagają ci radzić sobie w życiu).
Trening umiejętności – pacjent nie tylko analizuje swoje trudności, ale aktywnie uczy się nowych zachowań w praktyce.
Wsparcie w kryzysie – terapeuta jest dostępny także poza umówionymi sesjami, co zmniejsza ryzyko powrotu do destrukcyjnych schematów.
Przeczytaj również:
Metoda TRE – na czym polega? Wskazania, efekty, skutki uboczne
Ćwiczenia w DBT – przykłady
DBT to nurt terapii, w której aspekt praktyczny jest niezwykle istotny. Pacjent otrzymuje narzędzia, które stopniowo wprowadza w codzienne życie. Poniżej przedstawiamy kilka ćwiczeń:
1. Mindfulness: ćwiczenie „5–4–3–2–1”:
nazwij pięć rzeczy, które widzisz wokół siebie,
nazwij cztery rzeczy, których możesz dotknąć,
nazwij trzy dźwięki, które słyszysz,
nazwij dwa zapachy, które czujesz,
nazwij jeden smak, którego doświadczasz.
To ćwiczenie pomaga szczególnie w momentach lęku, paniki czy natłoku myśli – kieruje uwagę na tu i teraz i wprowadza poczucie spokoju.
2. Regulacja emocji: ćwiczenie „ABC emocji”, które pozwala lepiej zrozumieć źródło uczuć oraz reakcje na nie.
A – Co się wydarzyło? (ang. antecedent): np. koleżanka nie odpisała na wiadomość,
B – Jakie przekonanie to we mnie zrodziło? (ang. belief): np. pewnie mnie ignoruje,
C – Jakie były konsekwencje (ang. consequence): jak się poczułem i co zrobiłem.
Ćwiczenie ma na celu pokazanie, że to myśl, a nie sama sytuacja wywołuje emocje i zachowanie.
3. Tolerancja dyskomfortu: ćwiczenie „STOP”, stosowane w momentach kryzysowych, gdy emocje łatwiej wymykają się spod kontroli.
S – (ang. stop): zatrzymaj się,
T – (ang. take a step back): cofnij się, mentalnie lub fizycznie,
O – (ang. observe): obserwuj swoje emocje i otoczenie,
P – (ang. proceed): podejmij świadome działanie.
Przeczytaj również:
Oddychanie holotropowe – na czym polega, jak to robić, na co pomaga
Terapia dialektyczno-behawioralna – efekty
Regularna praca w ramach DBT prowadzi do wielu pozytywnych zmian, spośród których najważniejsze to:
zmniejszenie częstotliwości i intensywności kryzysów emocjonalnych,
lepsze radzenie sobie z napięciem,
większa świadomość własnych emocji i zachowań,
poprawa relacji z innymi,
redukcja zachowań autodestrukcyjnych,
wzrost poczucia sprawczości i jakości życia.
Efekty nie pojawiają się natychmiast – DBT to proces wymagający cierpliwości i systematyczności. Jednak wielu pacjentów wskazuje, że to właśnie ta terapia pozwoliła im odzyskać nadzieję i poczucie stabilności.
Czym różni się terapia dialektyczno-behawioralna od terapii poznawczo-behawioralnej?
Choć DBT wywodzi się z terapii poznawczo-behawioralnej, różni się od niej kilkoma kluczowymi elementami. CBT koncentruje się głównie na identyfikowaniu i zmianie niekorzystnych myśli oraz zachowań w celu poprawy samopoczucia pacjenta. DBT natomiast oprócz pracy nad zmianą kładzie ogromny nacisk na akceptację – pacjent uczy się przyjmować swoje emocje i doświadczenia bez oceniania, co stanowi punkt wyjścia do dalszej pracy.
W praktyce DBT jest bardziej rozbudowana – oprócz sesji indywidualnych zawiera trening grupowy, zadania domowe i często kontakt kryzysowy z terapeutą, co sprawia, że lepiej sprawdza się u osób z intensywnymi emocjami i skłonnością do zachowań autodestrukcyjnych niż klasyczna CBT.
