PTSD, czyli zespół stresu pourazowego, to rodzaj zaburzenia lękowego będącego konsekwencją przeżytej traumy. Zwykle wiąże się z doświadczeniem zagrożenia życia (stres pourazowy po wypadku, gwałcie czy wojnie – zespół stresu bojowego u żołnierzy). Objawy PTSD to m.in. koszmary, myśli samobójcze, izolacja. Pojawiają się też objawy fizyczne w postaci kołatania serca czy bólów głowy. Leczenie zespołu stresu pourazowego obejmuje przede wszystkim terapię psychiatryczną.
Zespół stresu pourazowego (PTSD) – co to jest, przyczyny, objawy, leczenie
Spis treści
PTSD – co to jest?
Zespół stresu pourazowego (posttraumatic stress disorder, PTSD) to, zgodnie z definicją, zaburzenie psychiczne zaliczane do grupy zaburzeń lękowych, które rozwija się na skutek przeżycia traumatycznego wydarzenia, najczęściej dotyczącego stanu zagrożenia życia własnego lub kogoś z otoczenia, przekraczającego zdolności adaptacyjne danego człowieka. Uważa się, że tego typu zespół pourazowy może dotyczyć nawet 6 proc. ogólnej populacji, a prawdopodobieństwo jego wystąpienia jest tym większe, im bardziej stresogenne było wydarzenie.
Syndrom stresu pourazowego związany jest z grupą charakterystycznych objawów, wśród których dominują odczucia silnego napięcia, strachu i wyczerpania, którym mogą towarzyszyć natrętne i niechciane wspomnienia dotyczące okoliczności przebytej traumy.
PTSD w ICD-10 występuje jako F43.1 – zaburzenie stresowe pourazowe, natomiast w klasyfikacji DSM-IV jako 309.81 – zaburzenia po stresie urazowym.
Zespół stresu pourazowego jest zaburzeniem o bardzo zmiennym przebiegu, jego objawy mogą nasilać się lub osłabiać z czasem. Zwykle dochodzi do ustąpienia objawów, jednak zdarza się, że PTSD może przejść w trwałą zmianę osobowości.
Zobacz też: Świadomy sen jako sposób na leczenie zespołu stresu pourazowego
Zespół stresu pourazowego – przyczyny
Zespół pourazowy nie rozwija się w przypadku każdego stresującego zdarzenia. Wystąpienie PTS związane jest najczęściej ze znalezieniem się w sytuacji bezpośredniego zagrożenia życia.
Ryzyko wystąpienia PTSD jest większe u osób:
- płci żeńskiej – zazwyczaj wyższy niż w przypadku mężczyzn stopień emocjonalności kobiet sprawia, że częściej rozwijają one zaburzenia lękowe po przeżyciu traumy,
- bardzo młodych i w wieku 40–60 lat,
- uzależnionych od różnego typu środków psychoaktywnych,
- doświadczonych wcześniejszymi trudnymi przeżyciami,
- wychowywanych w dysfunkcyjnej rodzinie,
- słabiej wykształconych,
- cierpiących z powodu zaburzeń osobowości,
- nieotrzymujących wsparcia ze strony otoczenia.
Przeczytaj też o lęku separacyjnym u dorosłych
Szok pourazowy może być spowodowany przez:
- przestępstwa kryminalne – wśród ofiar przestępstw różnego typu nerwica pourazowa występuje z częstością około 1 na 8 osób;
- gwałt, wykorzystanie seksualne – zespół stresu pourazowego po gwałcie występuje u 1/3 kobiet
- katastrofy masowe – zespół szoku pourazowego dotyczy powyżej 50 proc. osób uczestniczących w katastrofach, w których zginęło wiele osób;
- wypadki – PTSD po wypadku, w którym doszło do poważnych uszkodzeń ciała lub utraty życia współpasażera jest bardzo częstym zjawiskiem;
- udział w walkach zbrojnych – zespół stresu pourazowego u żołnierzy wracających z frontu zdarza się często, może dotyczyć – w zależności od typu konfliktu – nawet 30 proc. weteranów; PTSD spowodowany udziałem w wojnie określany jest jako zespół stresu bojowego lub nerwica okopowa;
- przeżycie obozu koncentracyjnego – zespół obozowy lub syndrom KZ dotyczy niemal 90 proc. osób, które były więźniami obozów koncentracyjnych.
Powyższe sytuacje mogą powodować wystąpienie objawów PTSD u osób w każdym wieku, obserwuje się także PTSD u dzieci.
Także inne wydarzenia, które nie są kwalifikowane jako PTSD, mogą powodować objawy przypominające stres traumatyczny. Dobrym przykładem tego typu sytuacji jest poczucie zagrożenia, odrzucenia i natrętne wspominanie bolesnej chwili po zdradzie partnera.
PTSD – objawy
Na syndrom pourazowy składa się szereg objawów, zarówno psychiczno-emocjonalnych, jak i fizycznych, które pojawiają się bezpośrednio po doświadczeniu traumatycznego zdarzenia lub po kilku tygodniach od niego.
Wśród najczęstszych objawów zespołu stresu pourazowego wyróżnia się:
- reminiscencje (flashbacks) – niezwykle żywe i intensywne wspomnienia dotyczące przebiegu traumatycznego zdarzenia, które pojawiają się niezależnie od woli,
- koszmary senne związane z traumatyczną sytuacją,
- anhedonię – niezdolność do odczuwania przyjemności,
- izolowanie się od otoczenia,
- przygnębienie,
- unikanie sytuacji mogących budzić wspomnienia związane z sytuacją, która spowodowała PTSD,
- myśli samobójcze,
- wybuchy gniewu,
- reakcje nieadekwatne do sytuacji.
Przeczytaj też: Nerwica lękowa – przyczyny, objawy, leczenie
Zespół stresu pourazowego – objawy fizyczne wynikające z nadmiernego pobudzenia układu wegetatywnego to:
- zaburzenia snu,
- kołatanie serca,
- podniesione ciśnienie tętnicze krwi,
- bóle głowy,
- przyspieszony oddech,
- brak apetytu,
- zgaga,
- mdłości.
Konsekwencją stresu pourazowego może być depresja. Przeprowadzone badania pokazują, że depresja pourazowa pojawia się u osób dotkniętych zespołem stresu pourazowego nawet pięć razy częściej niż w populacji ogólnej. Jej wystąpienie dodatkowo wpływa na ciężkość objawów PTSD i zwiększa ryzyko podjęcia próby samobójczej.
Powtarzające się traumatyczne wydarzenia mogą doprowadzać do cięższych powikłań niż w przypadku „zwykłego” stresu pourazowego i prowadzić do poważnych zmian osobowości człowieka. Jest to tak zwany złożony zespół stresu pourazowego (complex PTSD).
Przeczytaj też: Zoloft – wskazania do stosowania
Stres pourazowy – jak go rozpoznać i z czym różnicować?
W Polsce obowiązują kryteria diagnostyczne ICD-10 i to na ich podstawie rozpoznawany jest zespół stresu pourazowego. W celu jego stwierdzenia, w ciągu 6 miesięcy od traumatycznego wydarzenia, spełnione muszą zostać wszystkie poniższe kryteria:
- narażenie na traumatyczną sytuację, czyli wydarzenie, które u prawie każdego człowieka spowodowałoby duże cierpienie;
- uporczywe wspominanie traumatycznego wydarzenia pod postacią reminiscencji lub koszmarnych snów albo doświadczanie znacznie gorszego samopoczucia w przypadku sytuacji przypominających traumatyczne wydarzenie;
- unikanie sytuacji kojarzących się z traumą;
- niezdolność do przypomnienia sobie ważnych elementów stresującego zdarzenia albo występowanie przynajmniej dwóch z następujących objawów: problemy ze snem, wybuchy gniewu, problemy z koncentracją, duża czujność, wzmożona reakcja na bodźce.
W sieci można znaleźć specjalne testy na PTSD, jednak ich wyniku nie należy traktować jako diagnozy. Mogą one jednak zasugerować konieczność konsultacji ze specjalistą.
Zobacz też: Czym jest złożony zespół stresu pourazowego?
Stres pourazowy nosił różne nazwy w zależności od okresu historycznego, w jakim był opisywany. Najczęściej występował wśród żołnierzy na froncie i był znany jako „drażliwe serce”, „nerwica okopowa” czy „szok wywołany wybuchem”, jednak wszystkie te nazwy odnosiły się do jednego zespołu objawów.
Syndrom stresu pourazowego powinien być różnicowany z izolowaną depresją, zaburzeniami dysocjacyjnymi tożsamości, a także normalnym procesem powrotu do pełni zdrowia psychicznego po traumatycznym wydarzeniu.
To też może Cię zainteresować: Hipnagogia, objawy hipnagogiczne – czym są?
Zespół stresu pourazowego – leczenie
Zdarza się, że objawy PTSD po jakimś czasie mijają same, jednak stres pourazowy i konsekwencje jakie za sobą niesie, są zbyt poważne, żeby je bagatelizować. Trudno określić, jak długo trwa zespół stresu pourazowego. Każde podejrzenie PTSD powinno być konsultowane z lekarzem psychiatrą lub doświadczonym psychoterapeutą, gdyż nierzadko próba pomocy na własną rękę kończy się niepowodzeniem i oddala w czasie wizytę u fachowca.
Sprawdź też: Jak działa wenlafaksyna?
Leczenie zespołu stresu pourazowego powinno opierać się na terapii ekspozycyjnej. Szczególnie dobre efekty przynosi terapia przedłużonej ekspozycji oraz terapia poznawczo-behawioralna skoncentrowana na traumie. W cięższych przypadkach lub gdy syndromowi pourazowemu towarzyszy depresja należy włączyć leki na depresję (antydepresanty) z grupy SSRI (selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny).
Zobacz również: Jak działa paroksetyna?
Zaburzenia pourazowe – okiem eksperta
Zdaniem eksperta
W grupie zaburzeń nerwicowych, czyli takich, w których podstawowym objawem jest lęk, wyróżniamy również te, które są reakcją na stres – zaburzenia pourazowe (np. zespół stresu pourazowego). Różnica polega na tym, że w nerwicach takich jak zespół lęku napadowego, fobiach, lęku uogólnionym lub zaburzeniach lękowo-depresyjnych bardzo często na pierwszy rzut oka nie mamy wyraźnego czynnika sytuacji, która je wyzwoliła. W zaburzeniu pourazowym taki czynnik występuje na pewno. Chodzi tutaj o reakcję na stres, czyli pogorszenie stanu psychicznego w reakcji na jakieś wydarzenie.
W pewnym sensie można powiedzieć, że to trochę tak jak z żałobą. Po śmierci kogoś bliskiego, po czyjejś utracie – żałoba – stan obniżonego nastroju, zmniejszonego napędu, wycofania z życia, lęku o przyszłość, któremu często towarzyszą zaburzenia snu, właściwie jest opisem stanu depresyjnego, ale jest w reakcji na coś – śmierć, utratę. Żałoba nie jest chorobą, jest naturalnym stanem człowieka, który traci bliską osobę i może być pewnym modelem do opisania tego, czym jest reakcja na stres, czyli pogorszenie stanu psychicznego w odpowiedzi na jakieś przykre wydarzenie – przeżycie katastrofy, utrata pracy, życiowe niepowodzenie, rozpad związku, itd.
Taka reakcja wymaga leczenia – przede wszystkim pomocy psychologicznej, krótkotrwałej lub dłuższej psychoterapii. Czasami przy nasilonych i długotrwałych objawach, które zakłócają życie pacjenta, potrzebna jest również pomoc farmakologiczna. Warto wspomnieć o zespole stresu pourazowego, który po raz pierwszy został dokładnie opisany u Amerykanów, którzy wrócili z wojny. Stwierdzono u nich pojawianie się napadowo lęku, objawy nazywane flashbackami – odtworzenie na jawie trudnej lub wzbudzającej poczucie zagrożenia sytuacji z wojny, sny jej dotyczące oraz duże zakłócenia w codziennym funkcjonowaniu. Objawy stresu pourazowego można stwierdzić u ludzi, którzy doznali jakiejś ogromnej traumy, byli świadkami tortur, potwornego wypadku albo sami mu ulegli. Takie osoby wymagają leczenia zarówno psychoterapeutycznego, jak i farmakologicznego.
Bibliografia
W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach. Dowiedz się więcej o tym, jak dbamy o jakość naszych treści.
- Jarema M., Rebe-Jabłońska J., Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny, Wydanie 1. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2013.
- Kaplan H. I., Sadock B. J., Psychiatria kliniczna, Wydanie 1. Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2004.
- Wciórka J., Rybakowski J., Pużyński J., Psychiatria. Tom II. Psychiatria kliniczna, Wydanie 1. Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2011.
- Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne, ICD-10. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne Vesalius, Warszawa 2000.
- Bryant R. A., Harvey A. G., Zespół ostrego stresu. Teoria, pomiar, terapia, Wydanie 1. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003.
- Terelak J. F., Człowiek i stres, Wydanie 1. Oficyna Wydawnicza Branta, Katowice 2008.
- Terelak J. F., Psychologia stresu, Wydanie 1. Oficyna Wydawnicza Branta, Katowice 2001.
Opublikowano: 30.01.2021;
Oceń:
4.6
Ten tekst został napisany przez Eksperta, który posiada kierunkowe wykształcenie oraz doświadczenie. Nawiązując współpracę z autorytetami w danej dziedzinie nauki serwis Wylecz.to dba o najwyższą jakość i wiarygodność informacji publikowanych w serwisie. W Wylecz.to opieramy się na EBM (Evidence Based Medicine) – medycynie opartej na faktach i wiarygodnych źródłach.
Marcin Setlak
lekarz
Absolwent Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach. Aktywnie uczestniczył w działalności wielu studenckich kół naukowych. Szczególnie zainteresowany tematyką neurochirurgii, neurologii i psychiatrii. W wolnych chwilach zgłębia sekrety botaniki. Lubi podróżować i czytać książki.
5
Komentarze i opinie (1)
opublikowany 19.04.2021