Anhedonia – co to? Przyczyny, objawy, diagnostyka, leki, terapia

Co to jest anhedonia?

Termin anhedonia pochodzi z języka greckiego i jest zbitką słów an (bez) i hēdonē (przyjemność). Jak łatwo się domyślić, anhedonia oznacza więc brak odczuwania przyjemności. Sugeruje obniżoną zdolność do czerpania radości z życia i jest częstym niepokojącym sygnałem pogarszającego się stanu sfery psychicznej.

Według ICD-11 (Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-11, International Statistical Classification of Diseases, eleventh revision), anhedonia jest jednym z symptomów wskazujących na występowanie zaburzeń psychicznych, konkretnie – zaburzeń nastroju. Brak odczuwania przyjemności rzeczywiście należy do rozpoznawalnych objawów depresji. Nie raz staje się sygnałem do tego, by rozpocząć leczenie. Anhedonia jednak często bywa lekceważona przez pacjentów, gdyż nie odczuwają oni również negatywnych emocji.

Anhedonia – przyczyny

Skąd bierze się brak odczuwania przyjemności? Anhedonia pierwotna to znany objaw depresji. U pacjenta może jednak wystąpić również anhedonia wtórna, która wywołana jest przez... leki antydepresyjne. Ta druga pojawia się zazwyczaj w fazie remisji, po ustąpieniu ostrych objawów depresji, smutku i cierpienia, podczas stosowania selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny lub inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny. Próby leczenia zaburzenia skutkują wówczas brakiem odczuwania negatywnych emocji, ale i niemożnością odczuwania emocji pozytywnych.

Choć wydaje się dziwne, że skutkiem leczenia depresji jest właśnie anhedonia, przyczyny wynikają z tego, jak działa nasz ośrodkowy układ nerwowy (OUN). Obydwa rodzaje anhedonii to efekt zaburzenia działania układu nagrody w OUN. Odpowiedzialne są za to nieprawidłowości w neuroprzekaźnictwie podczas kolejnych etapów przetwarzania nagród (czyli zdarzeń lub faktów, które wywołują pojawienie się pozytywnych uczuć). Błędy pojawiają się w zakresie neuroprzekaźnictwa dopaminy. Wtedy pojawia się niemożność odczuwania zarówno przyjemności, jak i negatywnych uczuć.

Warto jednak dodać, że mimo tego, że schorzeniem, w którym najczęściej występuje ten stan, jest depresja, anhedonia pojawia się niekiedy również w innych chorobach, głównie psychicznych (jak niektóre rodzaje schizofrenii) i neurologicznych (jak niektóre przypadki choroby Parkinsona).

Objawy anhedonii

Główny objaw anhedonii to oczywiście brak radości z życia i niemożność odczuwania przyjemności – nawet w stosunku do rzeczy i zjawisk, które wcześniej skutkowały właśnie odczuwaniem przyjemności. Do tej pory czynności te dostarczały przyjemności związanej z ich wykonywaniem, teraz jednak uczucie radości u pacjenta znikło.

Niezależnie od przyczyny, anhedonia wygląda podobnie. Pojawiają się apatia i pesymizm. U pacjentów, u których występuje depresja z cechą anhedonii, obserwuje się także pogorszenie interakcji społecznych.

Anhedonii często towarzyszą: obniżenie nastroju, zmęczenie, zaburzenia snu i przewlekły stres. Zaglądając do literatury poświęconej zaburzeniom nastroju, łatwo zauważyć, że wielu autorów wciąż podkreśla, jak ważny objaw depresji stanowi anhedonia. Brak satysfakcji z osiąganych sukcesów, zaburzenia w odczuwaniu zarówno pozytywnych, jak i negatywnych bodźców, są dla diagnosty ważną wskazówką w gabinecie psychiatrycznym. Niektórzy zwracają uwagę na fakt, że anhedonia stanowi jeden z dwóch symptomów niezbędnych do postawienia diagnozy depresji według kryteriów DSM-V.

Anhedonia – jak zdiagnozować brak przyjemności?

Anhedonia nie tylko obniża znacząco ogólną radość życia, ale również zwiększa ryzyko podjęcia próby samobójczej. Jeśli towarzyszy jej więc obniżony nastrój, należy natychmiast skorzystać z pomocy specjalisty.

Diagnozowanie anhedonii to zadanie psychiatry i psychologa. Najpopularniejszym narzędziem stosowanym w tym celu jest Skala Odczuwania Przyjemności SHAPS (Snaith-Hamilton Pleasure Scale). Kwestionariusz składa się z czternastu pytań, a interpretacji oraz oceny nasilenia anhedonii dokonuje specjalista. W przypadku anhedonii kwestionariusz ten daje rzetelne i trafne wyniki. Skala Odczuwania Przyjemności SHAPS nie jest jedynym kwestionariuszem, który może być stosowany w w ocenie odczuwania przyjemności z życia, jednak najdokładniej skupia się właśnie na tym aspekcie, co ułatwia diagnozowanie problemu takiego, jak anhedonia.

Anhedonia – przyczyny a leczenie. Czy anhedonia jest łatwa do wyleczenia?

Zarówno anhedonia pierwotna, jak i wtórna mogą być z sukcesem leczone. W drugim przypadku problemem są zazwyczaj dobrane leki przeciwdepresyjne, które skutkują brakiem odczuwania radości. Biorąc pod uwagę mnogość środków, lekarz może zdecydować o zmianach w farmakoterapii. Leczenie anhedonii wtórnej zazwyczaj kończy się sukcesem.

W przypadku anhedonii pierwotnej, gdzie brak odczuwania radości wypływa bezpośrednio z choroby (najczęściej jako objaw depresji), często stosuje się również psychoterapię. Odczuwanie przyjemności może być wówczas stymulowane poprzez różne techniki, np. prowadzenie dziennika wdzięczności, gdzie pacjent zapisuje dobre rzeczy i zjawiska, jakich doświadcza. Anhedonia, której przeciwstawiane są liczne „argumenty” przez samego pacjenta, wzmacniane pracą w gabinecie terapeutycznym, w końcu ustępuje.

W leczeniu anhedonii ważna jest cierpliwość, gdyż jest ono procesem długotrwałym. Objawy depresji nierzadko ustępują powoli, jej leczenie wydaje się iść opornie, odczuwanie przyjemności na początku jest trudne. Pomóc mogą: psychoterapia, dobrze dobrane leki przeciwdepresyjne i pomoc bliskich.

Leczenie anhedonii jest warte podjęcia. Zmniejsza ryzyko próby samobójczej w depresji i przede wszystkim ratuje komfort życia pacjenta. Anhedonia to problem, z którym można i należy walczyć.