Czym jest arteterapia?
Arteterapia (jedna z form terapii sztuką) to forma pracy psychologicznej, która wykorzystuje twórczość plastyczną – rysunek, malarstwo, rzeźbę, kolaż i inne sztuki wizualne – jako metody wspierające poznawanie i regulację emocji oraz formę komunikacji. Celem arteterapii nie jest powstanie „pięknego dzieła”, ale sam proces tworzenia.
Przeczytaj również:
Terapia DBT (dialektyczno-behawioralna) – na czym polega, komu pomoże, ćwiczenia
Skąd się wywodzi arteterapia?
Początki nowoczesnej arteterapii łączy się najczęściej z brytyjskim artystą Adrianem Hillem, który w 1942 r. użył terminu art therapy. Kierunek rozwijały Margaret Naumburg (postrzegająca terapię sztuką jako formę psychoterapii) oraz Edith Kramer (której bliżej było do poglądu, że sam proces twórczy ma siłę terapeutyczną). Pierwsze podejście jest bardziej psychodynamiczne, drugie – nastawione na samorozwój. Niemniej oba te nurty przeplatają się ze sobą, kształtując obecny kształt arteterapii.
Przeczytaj również:
Wibroterapia – wskazania, przeciwwskazania, skutki uboczne, cena
Jak działa arteterapia? Mechanizmy w pigułce
W czym upatruje się skuteczności arteterapii? W akt tworzenia zaangażowane są następujące mechanizmy:
eksternalizacja: myśli i uczucia przyjmują formę obrazu, co ułatwia nazywanie i porządkowanie doświadczeń;
lepsze skupienie uwagi i wyciszenie, czemu sprzyjają powtarzalne, sensoryczne czynności (pociągnięcia pędzla, modelowanie);
komunikacja bez użycia słów: pewne doświadczenia łatwiej przekazać obrazem niż słowami, dzięki czemu dzieło staje się pomostem w relacji terapeutycznej.
Przeczytaj również:
Misy tybetańskie, dźwiękowe – na co pomagają? Jak działają? Terapia
Najczęstsze techniki wykorzystywane w arteterapii
Arteterapia jako wszechstronna metoda terapeutyczna wykorzystuje różnorodne techniki twórcze, które dobiera się w zależności od potrzeb i możliwości uczestnika. Najczęściej stosowane są rysunek i malarstwo (akwarele, akryl, tusz) pozwalające swobodnie wyrazić emocje i myśli w formie obrazu.
Popularne są także: kolaż, tworzenie mandali czy prowadzenie dziennika wizualnego, które sprzyjają uporządkowaniu przeżyć i refleksji. W wielu pracowniach stosuje się również modelowanie w glinie lub masie papierowej – kontakt z materiałem angażuje zmysły i pomaga redukować napięcie.
Co najważniejsze: w arteterapii nie liczy się talent plastyczny, ale sam proces tworzenia, który daje możliwość ekspresji, samopoznania i rozmowy o tym (zwiększa to umiejętności interpersonalne), co również jest ważne.
Arteterapia jest jedną z metod zaliczanych do tzw. terapii przez sztukę. Obok niej istnieją także: muzykoterapia (wykorzystująca muzykę i dźwięk), choreoterapia – czyli terapia tańcem i ruchem – oraz dramaterapia, która opiera się na pracy z rolą i improwizacją.
Choć każda z tych metod ma własną specyfikę, wszystkie łączy jedno przekonanie: twórcza ekspresja sprzyja lepszemu rozumieniu siebie i wspiera dobrostan psychiczny.
Przeczytaj również:
Terapia wisceralna, czyli starosłowiański masaż brzucha – co to jest, efekty, wskazania i przeciwwskazania
Metody arteterapii – dyrektywne i niedyrektywne
Do zakresu arteterapii zalicza się dwie główne formy pracy: dyrektywną i niedyrektywną. W podejściu dyrektywnym to arteterapeuta proponuje konkretne zadanie – na przykład stworzenie pracy wokół tematu „moje zasoby” czy „drzewo życia”. Takie ćwiczenia pomagają ukierunkować twórczość i mogą ułatwić rozmowę o określonych doświadczeniach.
Z kolei w technikach niedyrektywnych uczestnik sam decyduje, co i w jaki sposób chce tworzyć – rysuje, maluje czy lepi zgodnie z własnym impulsem.
Tego rodzaju swobodna ekspresja sprzyja spontaniczności i może prowadzić do odkrycia treści, których nie da się łatwo nazwać słowami. Oba podejścia często się uzupełniają, a ich dobór zależy od celu terapii i indywidualnych potrzeb pacjenta.
Przeczytaj również:
Terapia VR – jakie choroby można leczyć dzięki terapii wirtualnej rzeczywistości?
Skuteczność arteterapii w badaniach naukowych
Arteterapia nie jest odrębnym nurtem terapii, niemniej dotychczasowe badania naukowe potwierdzają jej skuteczność w różnych obszarach pracy psychologicznej:
Pacjenci z depresją: metaanalizy i badania kliniczne sugerują, że interwencje arteterapeutyczne będące uzupełnieniem standardowej terapii zmniejszają nasilenie objawów.
Pacjenci z ciężkimi chorobami somatycznymi (m.in. nowotworami): arteterapia poprawia jakość życia i zmniejsza obciążenie psychiczne wywołane chorobą.
Pacjenci z demencją: liczba dostępnych badań jest niewielka, jednak niektóre z nich sugerują, że praca twórcza poprawia zdolności komunikacyjne pacjentów z opiekunami.
Pacjenci z zaburzeniami odżywiania: arteterapia ma istotny wpływ na poziom lęku odczuwany po posiłkach oraz stopień niezadowolenia z własnego ciała.
Wspomnieć należy, że w wielu jednostkach klinicznych badania nad skutecznością arteterapii nie były prowadzone (lub były, ale na zbyt małych do wyciągania wniosków statystycznych grupach). Często jednak, mimo braku twardych danych, praktyka kliniczna bywa obiecująca.
Przeczytaj również:
Terapia śmiechem – co to jest? Korzyści geloterapii
Jak wygląda proces arteterapii w praktyce?
W procesie terapeutycznym zajęcia z arteterapii (lub ich cykl) zwykle odbywają się według podobnego schematu, który obejmuje:
ustalenie celu (np. praca z napięciem, regulacja emocji, rozwijanie uważności, zmniejszenie poziomu lęku);
dobór techniki zgodnie z preferencjami i możliwościami klienta;
tworzenie skoncentrowane na samym procesie;
omówienie powstałego dzieła z terapeutą, podzielenie się refleksjami nad doświadczeniem twórczym i jego znaczeniem.
Przeczytaj również:
Taniec brzucha – na czym polega, wskazania i przeciwwskazania, efekty
Dla kogo arteterapia może być pomocna?
Arteterapia ma dość szerokie zastosowanie, jednak należy pamiętać, że w przypadku chorób (m.in. depresji czy zaburzeń lękowych) jest zwykle uzupełnieniem podstawowego leczenia. Warto porozmawiać z lekarzem psychiatrą czy psychoterapeutą o zaletach i korzyściach z terapii sztuką konkretnie w naszym przypadku. Dodatkowo arteterapia może być pomocna:
osobom w każdym wieku, którym trudno mówić o emocjach;
dzieciom i młodzieży (to dla nich naturalna forma ekspresji i możliwość rozładowania negatywnych emocji);
osobom żyjącym w nadmiernym stresie lub cieniu dawnych, trudnych wydarzeń; zajęcia pomagają odzyskać poczucie sprawczości.
Co ciekawe, arteterapia coraz częściej znajduje zastosowanie w środowisku zawodowym, gdzie wspiera: rozwój kreatywności, redukcję stresu i integrację zespołów.
Zajęcia w postaci krótkich warsztatów podczas szkoleń czy przerw kreatywnych w biurze pozwalają: oderwać się od codziennych obowiązków, wyrazić emocje w bezpieczny sposób i lepiej poznać siebie oraz współpracowników.
A to nie tylko poprawia atmosferę i współpracę w zespole, ale również rozwija umiejętności innowacyjnego myślenia oraz zdolności rozwiązywania problemów.
Przeczytaj również:
Psychoterapia systemowa – czym jest, dlaczego nie wolno jej mylić z ustawieniami Hellingera?
Kto prowadzi zajęcia z arteterapii?
Arteterapię prowadzą osoby z odpowiednim przygotowaniem – arteterapeuci. W Polsce są to często pedagodzy czy psycholodzy po ukończeniu specjalistycznych kursów (czy też po skończeniu studiów podyplomowych), które łączą wiedzę o umyśle i relacjach z praktyką artystyczną. Warto odróżniać arteterapię od zajęć plastycznych prowadzonych przez instruktorów – te drugie rozwijają umiejętności artystyczne i pomagają podnieść poziom własnego potencjału w tym względzie, natomiast arteterapia koncentruje się na procesie emocjonalnym i relacyjnym.
