Psychoterapia systemowa – czym jest
Psychoterapia systemowa zwana jest inaczej terapią rodzin, choć niektórzy specjaliści doprecyzowują, że nie każda terapia rodzinna ma charakter systemowy. Jest to terapia, w której uczestniczy cała rodzina – w tym dzieci. Często jest również tak, że to problemy dziecka stają się impulsem do przeprowadzenia terapii systemowej. Za emocjami dziecka stoją bowiem emocje całej rodziny.
Jako pioniera w tematyce systemowego podejścia do rodziny traktuje się wiedeńskiego badacza o nazwisku Ludwig von Bertalanffy. Znacząco rozwinęli ją między innymi Salvador Minuchin i Murray Bowen. To Murray Bowen, amerykański psychiatra jest uważany za twórcę teoriisystemów rodzinnych.
Rodzina jako system
W terapii systemowej rodzina jest postrzegana jako sieć wzajemnych relacji. Jednocześnie członkowie systemu rodzinnego mogą być także elementami zewnętrznych systemów (na przykład otoczenia, w którym żyją, systemu szkolnego, zawodowego). Terapeuci postrzegają system rodzinny jako coś więcej niż jedynie zbiór poszczególnych elementów. To również unikalna całość, która nabiera specjalnego charakteru po tym, kiedy elementy (osoby) zaczynają ze sobą wchodzić w interakcję.
Funkcjonowanie rodziny jako systemu zazwyczaj opiera się na wymaganiach wobec konkretnych osób i pełnieniu określonych ról w rodzinie. Systemy dzielą również na podsystemy – np. podsystem rodziców, podsystem dzieci, et cetera. Cały system ma też swoje granice – zbyt sztywne, gdzie wszyscy wszystko o sobie wiedzą, jak i zbyt rozmyte, gdzie członkowie rodziny są od siebie oddaleni emocjonalnie, powodują problemy w funkcjonowaniu systemu.
Przeczytaj również:
Przemoc w rodzinie – psychologiczne skutki, trauma, reakcje obronne, terapia, gdzie zgłosić się po pomoc
Psychoterapia systemowa – kiedy potrzebna?
Zmiana w jednym elemencie systemu może pociągnąć zmiany we wszystkich jego innych elementach. Zmiany dotyczące jednego członka rodziny (choroba, zdrada, odejście, itp.) powodują zmiany w całym systemie rodzinnym. Problemem są również bariery komunikacyjne w rodzinie i to, że poszczególne osoby nie potrafią się ze sobą komunikować. Mimo że rodzina niekiedy wybiera kozła ofiarnego, który ma odpowiadać za wszystkie problemy, w rzeczywistości problem tkwi w całości systemu i cała rodzina powinna wziąć udział w psychoterapii. Tym bardziej że problemy w systemie czy błędy komunikacyjne działają na zasadzie sprzężenia zwrotnego – tworzy się błędne koło reakcji i zachowań, z którego trudno wyjść bez pomocy specjalisty.
Dlaczego psychoterapię systemową myli się z ustawieniami Hellingera?
Psychoterapia systemowa jest uznaną i powszechnie akceptowaną formą psychoterapii, bazującą na naukowych źródłach. Często jest jednak mylona z ustawieniami rodzinnymi Hellingera. Metoda ta, stworzona przez Berta Hellingera w II połowie XX wieku, posługuje się zupełnie innymi metodami i ma inny charakter, niż spotkania w ramach terapii systemowej. Zbieżność nazw powoduje jednak mocną tendencję do mylenia psychoterapii z praktyką Hellingera.
Koncepcja Hellingera wywodzi się z twierdzeń dotyczących myślenia magicznego i zakłada, że jesteśmy nierozerwalnie związani z osobami naszych zmarłych przodków. Przez różne krzywdy lub wykluczenia, które ich spotkały, dziś my jesteśmy w danym miejscu. Aby przywrócić sobie spokój ducha, należy skonfrontować się i „odkryć” ich przeżycia w czasie sesji warsztatowej.
Przeczytaj również:
Trauma pokoleniowa – czy dziedziczymy traumy po naszych przodkach?
Psychoterapia systemowa a ustawienia hellingerowskie – różnice
Ustawienia Hellingera nie mają procesu ciągłego. To pojedyncze spotkania zbierające zazwyczaj grupę obcych sobie ludzi. Osoby te „odgrywają” członków swoich rodzin naprzemiennie, w scenkach.
W czasie wspomnianych warsztatów dochodzi do odgrywania scenek rodzinnych, a w rolę rodziny danego uczestnika wcielają się inni uczestnicy, których zazwyczaj wybiera prowadzący i ustawia ich w określonej zależności – wówczas mają odgrywać żywych i zmarłych członków określonej rodziny. Scenki te są następnie interpretowane przez prowadzącego, aby na podstawie tego, co się zadziało, „odkryć” tajemnice rodzinne i doprowadzić do przywrócenia naturalnego porządku.
W przeciwieństwie do ustawień hellingerowskich psychoterapia systemowa to spotkania realnej rodziny. Prowadzącym jest wykwalifikowany psychoterapeuta (zdarza się, że jest ich również co najmniej dwóch). Pytania i zadania, które rodzina otrzymuje w czasie sesji terapii systemowej, są zgodne z wiedzą naukową i praktyką stosowaną przez dane podejście psychoterapeutyczne. Doświadczeni i wykwalifikowani terapeuci są również w stanie zareagować w przypadku silnych stanów czy emocji, które pojawiają się w czasie takich sesji.
Przeczytaj również:
Dziedziczenie traumy – na czym polega, badania, jak się od tego uwolnić
Psychoterapia systemowa a ustawienia systemowe Hellingera – zagrożenia
O ile psychoterapia systemowa jest bezpieczna, a jej intensywność – dostosowana do potrzeb i możliwości danej rodziny, o tyle specjaliści wymieniają szereg konsekwencji w przypadku ustawień systemowych Hellingera. Przede wszystkim, ustawienie prowadzi często osoba bez wykształcenia i odpowiedniej ogólnej wiedzy psychologicznej, medycznej lub psychoterapeutycznej. Stwarza to problemy w przypadku nieprzewidzianych zdarzeń u pacjenta, któremu trzeba będzie szybko udzielić pomocy na wskutek silnych i intensywnych przeżyć emocjonalnych.
Innym problemem jest fakt, że ustawienia hellingerowskie to często zaledwie około dwóch dni zajęć. W przeciwieństwie do psychoterapii systemowej, w której rodzina spotyka się z terapeutą regularnie, pacjenci po odbytych warsztatach hellingerowskich często zostają pozostawieni sami sobie – a silne emocje, lęki i traumy pojawiają się z opóźnieniem. Stwarza to zagrożenie dla zdrowia psychicznego tych osób i zdarza się, że muszą prosić o pomoc specjalistów od zdrowia psychicznego, do których nie zawsze łatwo się dostać.
Psychoterapia systemowa – czy jest wiarygodna?
Psychoterapia systemowa jest wiarygodnym rodzajem psychoterapii. Jej wytyczne i techniki akceptowane są przez Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne, specjaliści kształcą się w szkołach psychoterapii i podlegają superwizji doświadczonego terapeuty oraz terapii własnej. W razie ewentualnych problemów można również zgłaszać się do towarzystw naukowych nadzorujących pracę tych terapeutów, na przykład Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
W przeciwieństwie do psychoterapii systemowej metoda Hellingera nie jest wiarygodna według współczesnej nauki. Jej skuteczność nie została potwierdzona w badaniach naukowych. Specjaliści i naukowcy poddają w wątpliwość założenia samego nurtu, jak i ryzykowne prowadzenie warsztatów, gdzie wiele zależy od interpretacji i wyborów prowadzącego.
Pacjent nie jest również odpowiednio „zabezpieczony” po odbyciu sesji, a dwudniowe warsztaty trudno nazwać terapią. Pozytywne zmiany wymagają o wiele dłuższego czasu pracy. Choć na wielu stronach oferujących zapisy na ustawienia hellingerowskie pojawia się adnotacja, że są one dedykowane jedynie dla osób zdrowych, które chcą poznać „prawdę o sobie”, czas jest zbyt krótki, by w pełni ocenić potencjalny stan przychodzącego pacjenta.
Przeczytaj również:
Myślenie magiczne – na czym polega, w jakich chorobach występuje, u dzieci, dorosłych, przykłady
Psychoterapia systemowa – podsumowanie
Można zatem podsumować, że o ile psychoterapia systemowa jest uznaną i specjalistyczną metodą terapeutyczną, o tyle ustawienia Hellingera nie spełniają tych kryteriów. Przed podjęciem decyzji o tym, na jaką formę pomocy się zdecydować, warto sprawdzić opinie i stanowiska uznanych i cenionych towarzystw naukowych. Zdecydowana większość przestrzega przed krótkoterminowymi i niesprawdzonymi empirycznie metodami, jak ustawienia Hellingera. W razie jakichkolwiek wątpliwości warto również udać się do lekarza pierwszego kontaktu lub psychologa, aby pomógł dobrać odpowiednią metodę pomocy dla danej osoby (lub rodziny).
