Na czym polega myślenie magiczne?
Myślenie magiczne zakłada istnienie powiązania między dwoma lub większą liczbą zdarzeń, pomimo braku związku przyczynowo-skutkowego, który mógłby je połączyć. Z reguły myślenie magiczne uwzględnia istnienie kogoś lub czegoś (siły nadprzyrodzonej), która miałaby wprowadzać zmiany w realnym świecie.
Zachowania kompulsywne (które często towarzyszą rytuałom leżącym u podstaw myślenia magicznego) u dzieci wynikają z naturalnego rozwoju. U dorosłych zaś bywają przejawem braku wiedzy i niedojrzałości, niekiedy zaś, zaburzeń psychicznych. Są charakterystyczne dla społeczeństw pierwotnych.
W niektórych kulturach magiczne myślenie jest celowo podtrzymywane po dziś dzień w związku z realizacją obrzędów. Taką rolę pełni np. wywieszanie w oknach obrazów osób uznanych przez Kościół za błogosławione lub święte albo noszenie talizmanu, który ma uchronić od nieszczęść. Część psychologów nie uznaje jednak obrzędów religijnych za myślenie magiczne, ponieważ pobudką dla rytuałów jest wewnętrzna potrzeba odczuwania określonych emocji, nie zaś faktyczne oczekiwanie zmian w realnym świecie.
Przeczytaj również:
Świadomy sen – co to jest? Czy można kontrolować sen? Świadomy sen jako sposób na nocne koszmary, depresję i lęki
Przykłady magicznego myślenia
Rodzaj magicznego myślenia może przybierać postać wielu różnych zachowań. Wśród przykładowych można wymienić:
łapanie się za guzik na widok kominiarza,
stukanie w niemalowane drewno w celu odczynienia złego uroku,
korzystanie z horoskopów,
wypowiadanie życzeń na widok spadającej gwiazdy,
noszenie szczęśliwych amuletów,
przypisywanie nieszczęścia czarnemu kotu, który przebiegł drogę.
Warto wyodrębnić magiczne myślenie w sporcie. Zawodnicy wielu dyscyplin praktykują zarówno indywidualne, jak i grupowe rytuały, które mają im zapewnić zwycięstwo. Choć na pozór są one równie nieuzasadnione, jak pozostałe tego typu zachowania, okazuje się, że mogą mieć wpływ na efektywność sportowców. Badania potwierdzają, że w sporcie rytuały mogą:
zwiększać skupienie,
podnosić pewność siebie,
obniżać stres,
budować esprit de corps wewnątrz drużyny,
ukierunkowywać tok myśli na zwycięstwo poprzez budowanie tzw. winning mindset.
Przykładami magicznego myślenia są też zachowania, które podejmujemy w nadziei, że otaczająca nas sytuacja ulegnie zmianie, choć poprzednie próby tego nie potwierdzają. Próby odpalenia samochodu, który ewidentnie się zepsuł albo nerwowe zerkanie na wyświetlacz smartfona w oczekiwaniu, że wyczekiwany mail przyjdzie na skrzynkę akurat w danej chwili – to tylko niektóre z tego rodzaju działań.
Przeczytaj również
Wysoko wrażliwa osobowość, wysoko wrażliwe dziecko – co to znaczy być WWO?
Skąd bierze się myślenie magiczne?
Myślenie magiczne dominuje u dzieci do wieku przedszkolnego. Chętnie uciekają one w świat gier i zabaw, testowania nowych tożsamości, czy nieokreślonych lęków. To także sposób na kształtowanie ich społecznych umiejętności, ale też rozwój empatii i tego, jak myślą inni. Dopiero w okolicach 7. roku życia dziecko kształtuje logiczne myślenie, które ostatecznie dojrzewa w toku edukacji szkolnej. U nastolatków przejawy magicznego myślenia mogą się jeszcze pojawiać, choć fantastyczne wyobrażenia bledną coraz częściej w obliczu codziennych wyzwań.
Zdaniem psychologów myślenie magiczne najczęściej pojawia się między 2. a 11. rokiem życia. Podczas tego okresu część dzieci fantazjuje o rzeczach na tyle intensywnie, że może w nie uwierzyć. Szwajcarski psycholog Jean William Fritz Piaget twierdził, że niedojrzała psychika dziecka tak głęboko wierzy, że myśli mogą zmieniać rzeczywistość, że kilkulatek może obwiniać się za wypadek kolegi, jeśli źle mu życzył, choć nie miał na to zdarzenie żadnego wpływu.
Warto zwrócić uwagę, że zdaniem Piageta między 2. a 7 rokiem życia dziecko operuje przede wszystkim na fizycznych emanacjach rzeczywistości. Dlatego na przykład tłumaczenie mu śmierci członka rodziny lub ukochanego psa tym, że odeszli oni „do nieba”, powoduje, że dzieci (nie potrafiąc pojąć abstrakcyjnej koncepcji, a także ostateczności śmierci) spodziewają się rychłego z nimi spotkania. Dużo lepiej sprawdza się używanie prostego języka i odwoływanie się do biologicznych funkcji organizmu, niż przenośnie. Starszym dzieciom znacznie łatwiej przychodzi zrozumienie określonych rzeczy wymagających abstrakcyjnego myślenia.
Czy myślenie magiczne u dorosłych to oznaka problemów psychicznych?
W przypadku dorosłych myślenie magiczne zwykle można wytłumaczyć na jeden z dwóch sposobów. Pierwszym jest tłumaczenie w ten sposób traumatycznych przeżyć, jak tragiczna śmierć bliskiej osoby, ciężka choroba lub nagła utrata pracy. W ten sposób wiele osób tłumaczy zdarzenia, które w istotny – i zwykle negatywny – sposób wpływają na ich życie, aby odzyskać pozory poczucia kontroli. Można więc powiedzieć, że z racjonalnego punktu widzenia myślenie magiczne jest swoistego rodzaju mechanizmem obronnym, podobnie jak np. syndrom trzeciego człowieka, kiedy w chwilach zagrażających życiu niektóre osoby wyczuwają obecność zewnętrznego bytu, który pomaga im wyjść z tarapatów.
Drugim z wyjaśnień są różnego rodzaju zaburzenia psychiczne, jak zaburzenia obsesyjno- kompulsywne, nerwica natręctw czy schizofrenia. Osoby chore z powodu obsesyjnych myśli angażują się w powtarzalne czynności, choć na poziomie intelektualnym wiedzą, że wielokrotne mycie dłoni, czy upewnianie się, że drzwi do mieszkania są zamknięte lub urządzenia AGD i RTV wyłączone, nie sprawi, że będą bezpieczniejsze.
Niemożność odróżnienia wyimaginowanych faktów od rzeczywistości z reguły bywa niegroźne, jeśli pojawia się sporadycznie. Jeśli jednak osoby cierpiące na choroby psychiczne zaczynają z tego powodu zaniedbywać codzienne obowiązki, a ich sposób myślenia ma negatywny wpływ na pracę lub sytuację w rodzinie, warto skonsultować się z psychoterapeutą, który pomoże znaleźć skuteczną terapię.
Kontaktu ze specjalistą należy szukać także w następujących przypadkach:
myślenie magiczne powoduje pojawienie się konkretnych lęków,
dana osoba nabiera przekonania, które skłania ją do podejmowania działań szkodliwych dla siebie lub innych,
pojawianie się fantastycznych myśli jest natrętne i nie chce ustąpić.
Wyobrażanie sobie nieistniejących elementów rzeczywistości u dzieci występuje jako naturalny etap rozwoju. Rodzice powinni jednak zwrócić uwagę, kiedy nastolatki wierzą w wymyślonych przyjaciół. Zwykle fantastyczne wyobrażenia bledną wraz z wiekiem, więc u osób dorosłych nie powinny już one występować wcale lub jedynie w niewielkim stopniu.
