Rodzaje psychoterapii – jakie są? Która jest najskuteczniejsza i którą wybrać?

Czym jest psychoterapia?

Psychoterapia jest metodą leczenia zaburzeń psychicznych, ale również działaniem wspomagającym rozwój czy po prostu sposobem na poprawienie jakości życia. Istotą psychoterapii jest cykl spotkań z psychoterapeutą. To specjalista, który najpierw ukończył studia, a następnie podjął 4-letni kurs psychoterapii w wybranym przez siebie nurcie.

W zależności od rodzaju psychoterapii, może trwać ona tygodniami albo latami, polegać na spotkaniach indywidualnych bądź grupowych, być elementem kompleksowego leczenia (np. w depresji) albo jedynym źródłem wsparcia.

Ile jest nurtów psychoterapii?

Większość ludzi nie zdaje sobie sprawy, jak liczne są szkoły psychoterapii. Obecnie szacuje się, że nurtów może być nawet ponad kilkaset. Jest tak dlatego, że poszczególne teorie ciągle się zmieniają, ewoluują – z jednej szkoły wywodzi się druga, która potem zyskuje kilka odmian.

Niemniej wiodących szkół psychoterapii, tj. takich, które są najczęściej stosowane przez psychoterapeutów i uznawane za najskuteczniejsze, jest zaledwie kilka. Wśród nich znajdują się między innymi:

• terapia poznawczo-behawioralna,
• terapia psychoanalityczna,
• psychoterapia Gestalt,
• stosowana w przypadku całych rodzin terapia systemowa.

Aby dobrać odpowiednią, dopasowaną do własnych potrzeb i problemów terapię, niezbędne jest przyjrzenie się każdemu podejściu z osobna. Czym charakteryzują się poszczególne szkoły psychoterapii?

Wypowiedź psychiatry na temat rodzajów psychoterapii

Terapia poznawczo-behawioralna

To krótkoterminowa psychoterapia, która została opracowana przez psychiatrę Aarona Becka w latach 60. XX wieku. To zdecydowanie najpopularniejsza obecnie szkoła psychoterapii, uznawana niejako za „złoty standard” w leczeniu wielu zaburzeń psychicznych.

Podejście to opiera się na założeniu, że każdy człowiek w czasie swojego życia tworzy pewne sztywne wzorce zachowań, czyli schematy różnych reakcji. Reakcje te są efektem pokrywania się emocji oraz myśli i nie zawsze są właściwe, czyli korzystne dla samego zainteresowanego.

Nurt poznawczo-behawioralny – przebieg terapii

W tego rodzaju psychoterapii nieistotne są wydarzenia z przeszłości (w ramach wyjątku można do nich wrócić, ale zasadniczo się tego nie robi). Pacjent wraz z terapeutą koncentrują się na „tu i teraz” – dzięki temu w stosunkowo krótkim czasie możliwe jest przełamanie utartych schematów i wyćwiczenie nowych sposobów reagowania na bodźce.

Na psychoterapię w nurcie poznawczo-behawioralnym pacjent udaje się zazwyczaj raz lub dwa razy w tygodniu. W czasie spotkania rozkłada on wraz z psychoterapeutą różne sytuacje na „czynniki pierwsze”. Innymi słowy, są to rozmowy o emocjach i odczuciach fizycznych, jakie wyzwolił problem, oraz o sposobie reakcji pacjenta. Dzięki tym analizom i rozmowom jest on w stanie zinterpretować sytuację w nowy, prawidłowy sposób.

Ważnym elementem psychoterapii w tym nurcie są różne eksperymenty, które stanowią niejako „szkolenie” dla pacjenta. Pokazują mu, z czym ma największy problem i które jego nawyki prowadzą do błędnego spojrzenia na sytuację. Na podstawie tej wiedzy psychoterapeuta może pomóc w stworzeniu nowych reakcji na bodźce.

Terapia poznawczo-behawioralna – dla kogo?

Terapia poznawczo-behawioralna może pomóc osobom zmagającym się z zaburzeniami takimi jak:

• depresja,
• zaburzenia lękowe,
• zaburzenia odżywiania,
• zaburzenia kompulsywno-obsesyjne.

Dzięki temu nurtowi zmniejsza się również nasilenie objawów u pacjentów cierpiących na schizofrenię. Ponadto podejście poznawczo-behawioralne pomaga w pracy nad poczuciem własnej wartości oraz ograniczaniem codziennego stresu.

Terapia psychoanalityczna

To kolejna bardzo znana szkoła psychoterapii, choć już zdecydowanie rzadziej stosowana. Opiera się ona na teorii Zygmunta Freuda. Teoria ta zakłada, że psychika dzieli się na obszary świadome, podświadome oraz nieświadome. Celem psychoterapii jest dotarcie do najbardziej głębokich, czyli nieświadomych części – to właśnie one uznawane są za przyczyny problemów z samym sobą oraz z innymi ludźmi.

Zgodnie z założeniami psychoanalizy, wyparte i nieświadome treści rzutują na pragnienia, decyzje oraz postępowanie danej osoby. Dlatego trzeba do nich dotrzeć i je „przepracować”, czyli zrozumieć i zaakceptować. Wszystko to dzieje się oczywiście przy udziale psychoterapeuty [1].

Przebieg psychoterapii psychoanalitycznej

W tego typu terapii niezwykle ważne jest, aby terapeuta był osobą doświadczoną – na nim będą się bowiem skupiały emocje pacjenta. Zjawisko to nazywa się przeniesieniem. To, jaki obraz psychoterapeuty zbuduje pacjent, będzie najwięcej mówiło o jego najgłębiej ukrytych problemach. W trakcie całej terapii (która może trwać nawet kilka lat), terapeuta może przyjmować rolę bliskich osób pacjenta – na przykład matki, która nie okazywała mu w przeszłości ciepłych uczuć, prowadząc do powstania zaburzeń rozwoju i trudności emocjonalnych.

W trakcie takiej projekcji, gdy terapeuta staje się na chwilę „kimś innym”, musi on rozpracować frustrację, żal, a także sposób myślenia pacjenta. Dzięki temu możliwe jest ustalenie przyczyn trudności, przepracowanie negatywnych emocji i rozpoczęcie pracy nad nowymi mechanizmami zachowań [1].

Komu zalecany jest nurt psychoanalityczny?

Z dobrodziejstw psychoanalizy mogą korzystać osoby cierpiące na depresję, nerwicę natręctw czy nieradzące sobie z własnymi emocjami, np. ze złością. Psychoanalityk pomoże również tym, którzy nie cierpią na zaburzenia psychiczne, a jedynie pragną bardziej poznać siebie, chcieliby zmienić swój charakter, albo dowiedzieć się, że czego wynika ich skomplikowana osobowość.

Terapia psychodynamiczna

Psychoterapia psychodynamiczna również opiera się na teorii Zygmunta Freuda. I w tym przypadku terapeuta pomaga pacjentowi poznać podstawy i mechanizmy jego zachowań, dzięki czemu może on rozpocząć pracę nad zmianami. Różnicą jest czas trwania terapii – terapia psychodynamiczna, w przeciwieństwie do psychanalitycznej, może trwać zaledwie kilka miesięcy.

Warto też wiedzieć, że w tym podejściu psychoterapeuta zachęca pacjenta do dialogu, a nie monologu.

Jak przebiega psychoterapia psychodynamiczna?

Zgodnie z wytycznymi tej szkoły psychoterapeuta musi dotrzeć do nieuświadomionych przez pacjenta trudnych stanów emocjonalnych, które są konsekwencją bolesnych doświadczeń. Aby tak się stało, w trakcie spotkań zachęca się daną osobę do mówienia.

Terapeuta przejmuje rolę życzliwego przewodnika, który dopytuje o szczegóły i podtrzymuje rozmowę, pomagając jednocześnie pacjentowi w uświadomieniu jego prawdziwych uczuć.

Warto zauważyć, że w ramach podejścia psychoanalitycznego nigdy nie narzuca się tematów rozmów – wyboru podejmuje sam pacjent w oparciu o swoje aktualne potrzeby.

Komu poleca się terapię psychodynamiczną?

Nurt psychodynamiczny jest odpowiedni dla osób z zaburzeniami psychicznymi, ale również dla tych, które cenią sobie wsparcie specjalistów z zakresu psychologii w pokonywaniu codziennych problemów. Ponadto ta szkoła psychoterapii będzie wskazana dla każdego, kto chce bardziej poznać siebie, odkryć przyczyny własnych zachowań i popracować nad ekspresją oraz kontrolowaniem emocji.

Terapia Gestalt

Opisując najbardziej popularne nurty psychoterapii, nie można nie wspomnieć o terapii Gestalt. Szkoła ta nawiązuje do wielu innych – zarówno humanistycznej, jak psychoanalitycznej czy behawiorystycznej. Opiera się na założeniu, że organizm człowieka jest bardzo złożony i działa całościowo (holistycznie). Innymi słowy – nie można oddzielić funkcjonowania fizycznego od psychicznego odczuwania czy myślenia, ponieważ jedno wpływa na drugie.

Słowo „Gestalt” oznacza w języku niemieckim „figurę” albo „formę”. Według twórcy terapii, Fritza Perlsa, to człowiek jest taką formą – skomplikowanym efektem różnych zjawisk, doświadczeń, emocji, a nawet snów. Terapeuci pracujący w nurcie Gestalt zakładają, że wszystko, co się dzieje w życiu człowieka, ma na niego wpływ. Kiedy nie rozumie on jakiegoś wydarzenia i nie radzi sobie z nim, mówi się o „niedomkniętych sytuacjach”. Im więcej takich sytuacji, tym mniej harmonijnie działa człowiek, co przekłada się na występowanie licznych problemów w sferze psychicznej i fizycznej. Aby problemy te pokonać, należy rozpoznać i zamknąć zaległe sytuacje. Oczywiście w tym celu konieczne jest udanie się do psychoterapeuty [2].

Jak wyglądają spotkania w ramach terapii Gestalt?

Specjaliści działający w tym nurcie stosują różne techniki pracy. Niektórzy terapeuci są zwolennikami spotkań grupowych, wychodząc z założenia, że towarzystwo sprzyja odkrywaniu i zamykaniu niedomkniętych sytuacji. W takim przypadku stosuje się albo jedynie rozmowy, albo rozmowy i tzw. psychodramy. Inni terapeuci wolą spotkania indywidualne, umożliwiające skupienie się na potrzebach danego klienta [2].

Szkoła psychoterapii według Fritza Perlsa – komu się ją zaleca?

Szkoła psychoterapii Gestalt świetnie sprawdza się w przypadku osób, które czują potrzebę pracy nad sobą – nad emocjami, lękami czy nawykami. Mogą skorzystać z niej również ci, którzy potrzebują pomocy w zakresie utrzymywania poprawnych relacji z innymi, w tym z członkami rodziny. Oczywiście terapię tę zaleca się również w przypadku zaburzeń osobowości, w leczeniu depresji czy nerwic.

Skuteczność szkół psychoterapii w świetle badań

Naukowcy od lat badają szkoły psychoterapii pod kątem skuteczności. Niestety, mimo przeprowadzenia wielu badań odpowiedź na pytanie, która z nich jest najlepsza, wciąż pozostaje niejednoznaczna.

Istnieją eksperymenty, które wskazują, że w przypadku pokonywania nałogów najlepiej może sprawdzić się psychoterapia poznawczo-behawioralna. W jednym z nich udowodniono na przykład, że metody rzucenia palenia, które częściowo opierały się na technikach zapożyczonych z terapii poznawczo-behawioralnej, okazywały się o wiele bardziej skuteczne od innych [3]. W innym eksperymencie, badającym skuteczność różnych terapii w leczeniu uzależnienia od hazardu, potwierdzono, że podejście poznawczo-behawioralne pozwala osiągnąć najlepsze efekty [4].

Niemniej uznanie terapii poznawczo-behawioralnej za bezsprzecznie lepszą od pozostałych jest niewłaściwe. Dowodzi tego np. przegląd badań dotyczących leczenia depresji, który ukazał się w 2010 roku w magazynie British Journal Psychiatry. Wynika z niego, że szkoła poznawczo-behawioralna jest równie skuteczna, jak wiele innych nurtów [5]. Podobne wnioski uzyskano również w innych badaniach [6].

Jak wybrać nurt terapeutyczny dla siebie?

Niezwykle trudno jest odpowiedzieć na pytanie, która szkoła psychoterapii będzie najlepsza dla danej osoby. Aby to ustalić, warto udać się do psychologa. Nie musi on mieć uprawnień do prowadzenia psychoterapii – wystarczy, że podpowie, który nurt będzie w danym przypadku najbardziej wskazany.

Inny sposób na wybranie terapii to udanie się do dwóch lub trzech psychoterapeutów i wybranie tego, który wydaje się najbardziej profesjonalny. Aby to ocenić, warto poprosić go o zaprezentowanie dyplomu ukończenia szkoły psychoterapii, certyfikatu poświadczającego zdobycie niezbędnego doświadczenia oraz dokumentu poświadczającego regularne uczestnictwo w superwizji (to spotkania jednego psychoterapeuty z drugim). Dobry psychoterapeuta będzie miał w swoim dorobku również liczne szkolenia.